آداب گیلانیان در شب یلدا/ بهانه‌ای برای دورهم بودن خانواده‌ها پس از بدرقه پاییز

به گزارش خبرگزاری شبستان از گیلان_مائده فلاحتکارضیابری؛

امروز آخرین روز برگ ریزان پاییز است. فصل خزان، رخت خود را می بندد و برای ثانیه های بیشتر ماندن تقلّا می کند؛ طلوع خورشید فردا کمی در تأخیر است و به زمینیان فرصتی داده تا آخرین لحظات پاییز را با نخستین لحظات زمستانی پیوند زده و در درازترین شب سال، باهم بودن را ارج نهند و برای تجدید صمیمانه دیدارها، رفع کدورت ها و استواری هم دلی ها تلاش کنند.

از دیرباز در فرهنگ ایران روزها و تاریخ هایی وجود دارد که برای مردم دارای معنا و مفهوم خاصی است. از گذشته های دور برای آن روزها مراسم و برنامه های خاصی برگزار می شود. شب چله یا شب یلدا که به آخرین شب آذر ماه هر سال و فصل پاییز گفته می شود، از جمله این روزها است. این روز در بین مردم و اقوام مختلف دارای جایگاه خاص و در هر شهر و دیاری دارای آداب ویژه ای است.

پیشینیان بر این باور بودند که در این شب، فرشته بدی‌ها (اهریمن) با فرشته خوبی‌ها (امشاسپندان) به جنگ می‌پردازند و در این نبرد طولانی که برابر طولانی‌ترین شب سال است، بالاخره فرشته خوبی‌ها، اهریمن را شکست داده و تاریکی از روشنایی شکست می‌خورد و صبح بعد زاده شدن مجدد خورشید، آغاز می‌گردد.

در استان گیلان از این شب با نام «شب چله» یاد می کنند؛ چرا که واژه چلّه مخفف چهله و برگرفته از عدد چهل صرفاً نشان‌دهنده گذشت یک دوره زمانی است که شاید الزاما چهل روز هم نباشد.

*معجون برف و دوشاب در گیلان

هرچند سال‌هاست که برف به عنوان مهم‌ترین نماد زمستان، یکی از غایبان یلدا در دیار گیلان زمین است، اما اگر این نعمت روی خوش به مردم نشان دهد و ببارد، معجونی با ترکیب برف و دوشاب در کرسی گرم زمستانی، محفل خانواده های گیلانی را حال و هوایی دیگر می بخشد.

*شب یلدا و هدیه یلدایی به نوعروس

در گیلان در شب یلدا مراسم نوعروس بسیار معروف است، گیلانی ها در این شب برای نو عروسان خانواده خود یک سینی ویژه تعبیه می‌کنند، هر خانواده بر اساس وسع خود برای عروسش جشن یلدایی به پا می‌کند، در برخی از مناطق در طبق بزرگی یک ماهی سفید اعلا که دور تا دور آن سبزی های معطر گیلانی گذاشته شده است همراه با هدیه برای چشم روشنی به خانه عروس می‌برند، در برخی از مناطق این استان هم همچون سایر استان‌ها که امروزه رواج دارد یک سینی بزرگ با میوه‌های مختلف و آجیل تزیین و به خانه نوعروس می‌برند.

*تنقلات گیلانی‌ها در شب یلدا

تنقلات گیلانیان در شب یلدا شامل هندوانه، انار، آجیل مخلوط و شیرین، نارنگی، خرمالو، کدو و غیره است، یکی دیگر از میوه های محلی که حتما باید در سر سفره شب یلدای گیلانیان وجود داشته باشد در زبان محلی به آن «کونوس» یا به زبان فارسی ازگیل گفته می شود که روش خاصی برای تهیه «آو کونوس» آن وجود دارد. مردم این استان در فصل پاییز، ازگیل خام را تهیه و در خمره ای که آن را از آب و مقداری نمک پر کرده اند، می ریزند و خمره را در گوشه‌ای خارج از هوای گرم اتاق می‌گذارند.

ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته، آبدار و خوشمزه می‌شود، آوکونوس یا ازگیل آب کرده در اغلب خانه‌های گیلان تا بهار آینده یافت می‌شود و هر وقت هوس کنند ازگیل تر و تازه و پخته و رسیده و خوشمزه بخورند آن را از خمره بیرون آورده و میل می کنند.

* هندوانه شب یلدا

هندوانه شب یلدا مظهر شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و سرخ‌فامی، شادابی و سرزندگی است. در گذشته های دور، عده ای از مردم این دیار بر این باور بودند که خوردن هندوانه در شب چله زمستان، آنان را از سرمای سوزان این فصل در امان نگه خواهد داشت و این نیز بهانه شد تا این محصول تابستانی نیز نقش مهمی در سبد یلدایی مردم این دیار داشته باشد.

*غذاهای شب یلدا

گیلانی ها برای شام شب یلدا کوکو سبزی، سبزی پلو، آش سبزی، ماهی سفید، سیر قلیه، آش ترش تهیه می کنند و در کنار اعضای خانواده و کسانی که دوستشان دارند نوش جان می کنند. غذاهای گیلان عطر و بوی بسیار خوبی دارند و شب یلدا در این منطقه آکنده از این بوهای خوب می شود.

*دیوان حافظ پای ثابت سفره‌های یلدایی

شب یلدا در گیلان همواره با فال گیری حافظ عجین بوده است و مردمان این دیار از زمان های گذشته تا به الان با خواندن غزل های زیبای حضرت حافظ نیت و خواسته درونی شان را مطرح می کنند و معمولا بزرگتر جمع اقدام به این کار می‌کند.

یوسف ضیابری با بیان اینکه وقتی کودک بودیم شب یلدای ما با شب یلدای کنونی فرق بسیار زیادی داشت، اظهار کرد: در آن زمان برق و گاز نبود، اما حضور همه اقوام به دور هم سبب گرما و روشنایی مجلس می‌شد.

این پدربزرگ ضیابری با بیان اینکه در شب یلدا همه اقوام حدود 50 تا 70 نفر دور هم جمع می‌شدیم و شادی‌هایمان را با هم تقسیم می‌کردیم افزود: امروزه متاسفانه به دلیل شرایط اقتصادی و همچنین پررنگ شدن فضای مجازی بین خانواده‌ها، اکثر این دورهمی‌ها به انزوا پیوسته و اگر هم دورهمی وجود داشته باشد اکثر افراد در آن مجلس چشمشان به گوشی موبایل است.

وی با بیان اینکه در زمان‌های قدیم پدر خانواده که بزرگ‌تر از همه بود اقدام به گرفتن فال حافظ برای همگان می‌کرد، گفت: ما به شب یلدا شب چله می‌گوییم و از دیرزمان تاکنون این نام باقی مانده است.

ضیابری تصریح کرد: از اول دی تا دهم بهمن را چله بزرگ از دهم بهمن تا اول اسفند را چله کوچک و از اول اسفند تا آخر اسفند را چله پیرزن می‌گویند.

این مرد ضیابری با اشاره به خوراکی‌های شب یلدا از قدیم تاکنون، خاطرنشان کرد: هندوانه از جمله میوه‌هایی است که اکثر مردم این شهرستان آن را برای گذاشتن بر روی سفره شب یلدای خود تهیه می‌کنند زیرا آنها  معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نکرده و در زمستان نیز سرما را حس نمی‌کند.

وی اظهار کرد: یکی دیگر از میوه های محلی که حتما باید در سفره شب یلدای گیلانیان وجود داشته باشد در زبان محلی به آن «آب‌دوکوده کونوس» یا به زبان فارسی ازگیل آب کرده گفته می‌شود.

«میترا سبحانی» با بیان اینکه شب چله آداب و رسوم مختلفی در شهرستان دارد که همسرم بیان کرد، گفت: یکی دیگر از آداب و رسوم مردمان این شهرستان همچون سایر استان‌ها و شهرستان‌های ایران بردن «چله‌ای» برای تازه عروس و دامادهایی است که در آن سال ازدواج کرده‌اند.

این مادربزرگ ضیابری با بیان اینکه در این رسم خانواده داماد سینی که به آن طَبق گفته می‌شود را برای خانواده نوعروس می‌فرستد، تصریح کرد: در این طَبق میوه‌، خوراکی‌ها و تنقلات ویژه شب چله به زیبایی آراسته شده و در وسط طَبق هم یک ماهی بزرگ (معمولا ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزیین سبزیجات قرار می‌گیرد که معتقدند باعث خیر، برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت نوعروس می‌شود.

وی با بیان اینکه هر چند این رسم‌های قدیمی دیگر از رنگ و لعاب خاص خودش به دور و با تجملات آمیخته شده است، خاطرنشان کرد: خوب است که همه ما دوباره سنت‌های گذشته را احیا کنیم.

گفتنی است؛ قدمت مراسم شب یلدا به ۲ هزار و ۵۰۰ سال پیش باز می گردد و از آن زمان ایرانی ها به بهانه شب یلدا در کنار اعضای خانواده و عزیزان شان جمع می شوند.