به گزارش خبرنگار گروه غدیر و مهدویت خبرگزاری شبستان، نشست «گستره و ابعاد نجات شناختی الهیات انتظار در اندیشه آیت الله العظمی صافی گلپایگانی» از سلسله نشست های همایش «مهدویت و انتظار در اندیشه آیت الله صافی»، صبح امروز (یکشنبه، 4 دی ماه) در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
بنابر این گزارش، دکتر احمد کریمی، دانشیار دانشگاه علوم قرآن و حدیث در این نشست به ارائه بحث پرداخت که مشروح آن در ادامه مرور می شود:
پروژه انتظار از منظر آیت الله العظمی صافی به مثابه یک فقيه و متکلم سنتی، به مثابه پاسخ به یک مسئله کلامی جدید و در قالبی عمدتا کارکردگرایانه تعریف می شود و از این رو، عمدتاً وجه نجات‌شناختی آن با وعده ها و پيروزی های فتح آخرالزمانی و رستگاری این دنيوی مومنان در دوران پيش و پس از ظهور، پيوند دارد.
کتب مهدوی آیت الله صافی در سه دوره شکل گرفته است؛ نخست دوره ای که ایشان با منتخب الاثر شروع می کند اما دغدغه هایی دارد که از جنس دغدغه های جدید کلامی نیست، اما از اواخر دهه 50 شمسی، تبیین دقیق مهدویت و اندیشه انتظار برای نسل جدید دغدغه ایشان شد، در این دوره آراء ایشان در کتاب «امامت و مهدویت» تجمیع می شود. آثاری همچون به سوی دولت کریمه در دوره دوم اندیشه مهدوی ایشان تولید شده است.
در ادامه و بعد از توقفی 15 ساله، دوباره از دهه 70 شمسی ایشان به نگارش آثار مهدوی اقدام می کند در این میان به ترجمه هم نظر دارد.
با مراجعه به این آثار با دو تعریف از انتظار مواجه می شویم، تعاریف دوره نخست وجه عملگرایانه دارد البته نه به معنای منفی آن، معنای منفی عملگرایی یعنی نفی واقعیات و فقط به عمل نگریستن اما اینجا روشن است که فقیه و متکلم سنتی آنهم در تراز آیت الله صافی وقتی از عملگرایی در انتظار سخن می گوید، حتما مسئله واقعیت و حقیقت انتظار را مدنظر دارد.
معنای انتظار
ایشان در تعریف انتظار می گوید: انتظار، حالتی است که از ترکيب ایمان و اعتقاد به مبانی دین و ولایت امام زمان(عج) و شوق و علاقه به ظهور و حکومت و زیست و همراهی با اهل بيت(ع)، تنفر از وضع موجود، غيبت امام(ع) و توجه به نقص و فساد و تباهی آن سرچشمه گرفته و در وجود انسان شعله می کشد و انواع دگرگونی ها را در حالت قلبی، اندیشه و آمال انسانی، رفتار فردی و تلاش اجتماعی انسان، ایجاد می نماید. ... این تعریف ابعاد مختلفی دارد و انتظار را مربوط به چشم به راهی برای حکومت تراز الهی می داند.
انتظار نجاتبخش، انتظار بی‌نجات
از نظر آیت الله صافی هر انتظاری منجر به نجات نخواهد شد، انتظاری که به سمت سکون و بی‌حرکتی و بی‌عملی بينجامد نجاتبخش نيست. انتظار نجات بخش، دارای وجه مسئوليت‌پذیری اجتماعی عميقی است که منتظر را در ميدان جهاد و امر به معروف و نهی از منکر، و حرکت برای اصلاح و رشد جامعه پيش می‌برد.
گستره نجات در آموزه انتظار، و بر اساس اندیشه آیت الله العظمی صافی، ابعاد دنيوی و اخروی زندگی انسان را فرا می گيرد. در بعد دنيوی، انتظار نه‌تنها ضامن نجات در مقولات معنوی و روانشناختی و عملی است بلکه مقولات مادی همچون رفاه و آبادانی دنيا را نيز شامل می شود هرچند به مکانيزم و فرآیندهای آن در بخش اخير، به تفصيل پرداخته نمی شود، از حيث اخروی، انتظار با ترک گناه و معصيت و حرکت به سوی اوامر الهی و احيای دین، مقدمه نجات و سعادت است.
ابعاد نجات‌شناختی انتظار
بنابر آراء آیت الله صافی، انتظار دارای سه ویژگی روانشناختی و معرفت شناختی و عملی یا جامعه شناختی است که همه با نجات در ارتباط‌اند؛ حيث روانشناختی انتظار، بر ایمان و باور محکمی بنا نهاده شده که مقوم شوق و نفرت ها است؛ خوف از وضعيت موجود و شوق به وضعيت موعود و اميد به آینده.
از حيث معرفت‌شناختی، باورمندی به مهدویت در عصر غيبت و انتظار، امری نجاتبخش است و دارای ابعاد معرفت به حجت خدا، معرفت به مرارت های عصر غيبت است و از حيث عملگرایانه، حرکت و تلاش را برای منتظران رقم میزند. زیرا در مقابل انتظار بی هدف و بی معنی، انتظار حقيقی، عامل جنبش و حرکت و مبارزه و مقاومت است؛ این انتظار منجر به نجات انسان می شود.
کارکردهای انتظار
دفاع آیت الله العظمی صافی از آموزه انتظار، موضع یک متکلم جدید است که تلاش می کند به جای تاکيد بر حيث واقع‌گرایانه این آموزه، از حيثيت پراگماتيستی و عملگرایانه آن دفاع کند بر این اساس، آموزه انتظار، دارای کارکردهای روان شناختی و جامعه‌شناختی است. از نقطه نظر روانشناختی، اساسا انتظار، عامل معناداری زندگی و نهایتا ایجاد حرکت است. از نقطه نظر جامعه‌شناختی عامل پایداری در برابر رهبری های فاسد و مبارزه با فساد و انحراف است.
آیت الله صافی، منتقدان کارکردهای اجتماعی انتظار را فاقد شناخت و دريافت معنای انتظار می داند و معتقد است ایجاد شبهه در کارکردهای انتظار ناشی از عدم شناخت معنای حقيقی انتظار است و منتظران حقيقی با معرفت حجت خدا و انتظار به درک صحيحی از انتظار دست می یابند که حيث کارکردگرایانه این آموزه را نيز برایشان تامين می نماید.
گفتنی است، در پایان مباحث مطرح شده در این نشست توسط حجج اسلام والمسلمین خدامراد سلیمیان و حسین حجابی مورد نقد و بررسی قرار گرفت و پیشنهاداتی برای ارتقای بحث مطرح شد.
نظر شما