بانکداری سبز و بانکداری اسلامی / نقش فلسفه اسلامی توسعه پایدار در شکوفایی اقتصاد جهانی

خبرگزاری شبستان،جهان اسلام: حدود 1400 سال پیش، اسلام آموزه‌ای را در مورد رفتار نسبت به محیط زییست و استفاده از منابع طبییعی به همه انسان ها یاد داد. اسلام از طریق اصل جانشینی انسان در زمین، نقش او را در ارتباط با محیط زیست مشخص می کند و اینکه چگونه باید آن نقش را ایفا کند.

در آموزه های اسلامی آمده است که بشر نماینده خدا بر روی زمین است و خداوند منابع طبیعی مختلف روی زمین را به بشر واگذار کرده است. خداوند مسئولیت و پاسخگویی را در قبال استفاده از این منابع دنیوی بر عهده بشر قرار داده است.

در اسلام، داشتن منابع دنیوی با مسئولیت پذیری در استفاده از آنها مرتبط است. این امر با اعطای حقوق و به دنبال آن مسئولیت هایی به انسان، تعادلی را در اکوسیستم طبیعی ایجاد می کند. قرآن در این باره می‌فرماید: سپس در آن روز از فضل خدا سؤال می‌شوید».

اما متاسفانه بشر از این مسیر تولید و مصرف پایدار منحرف شد و شیوه های تخریب محیط زیست و استفاده ناپایدار از منابع طبیعی را در پیش گرفت. نتایج این انحراف در قالب تغییرات آب و هوایی جهانی، کمبود مواد غذایی، آلودگی فزاینده و منابع طبیعی کمیاب فاجعه بار بوده است. حالا زمان آن فرا رسیده است که بدانیم بقای بشر در بازگشت به آموزه های اسلام و ایجاد یک نظام اقتصادی است که با فلسفه اسلامی توسعه پایدار منطبق باشد.

فلسفه اساسی بانکداری سبز مشابه آموزه های اسلامی است. بانکداری سبز تعادلی را بین عملیات تجاری و حفظ محیط زیست طبیعی توسط بانک ها پیشنهاد می کند و بانک ها و سایر صنایع را ملزم می کند که مسئولیت های خود را در قبال محیط زیست طبیعی انجام دهند. این تطابق بانکداری سبز با مبانی دینی می تواند اثربخشی و کارایی آن را در مقابله با بحران زیست محیطی کنونی جهانی افزایش دهد.

اسلام دینی است که از اسراف به هر شکل و هدفی نهی می کند. این فلسفه زیربنایی را می توان در ابعاد مختلف بانکداری سبز مانند ساختمان های سبز نیز یافت. مشابه مفهوم «ساختمان‌های سبز»، معماری اسلامی با تاکید بر استفاده از مصالح ساختمانی که هیچ آسیب ناروایی به محیط زیست یا ساکنان آینده یک بنا وارد نمی‌کند از قوانین سادگی و بهره‌وری منابع پیروی می‌کند.

از نظر اسلام، هر بنایی که ساخته می شود باید به عنوان دارایی در برابر محیط طبیعی و جامعه باشد نه یک بدهی. معماری اسلامی از دستورالعمل‌های سبز مشابه ساختمان‌های سبز با ترکیب سیستم‌های تهویه موثر، مزارع داخلی و خارجی و استفاده از مصالح ساختمانی که می‌تواند شدت شرایط آب و هوایی را کاهش دهد، پیروی می‌کند.

هم افزایی دیگر بین بانکداری سبز و اصول اسلامی، حفظ منابع است. اسلام منابع طبیعی را «نعمت الله» به معنای «هدایای خداوند» که به بشر داده ، نامیده است. مسئولیت دقیق در مورد استفاده و مصرف این منابع را آموزش داده و استفاده بیش از حد و نابرابر منابع و هدر رفتن آنها را ممنوع می کند.

در قرآن آمده است: اسراف کنندگان برادران شیاطین هستند و شیطان نسبت به پروردگارش ناسپاسی می‌کرد». نزدیکک به 485 آیه در قرآن کریم در مورد زمین وجود دارد که نشان دهنده اهمیت فراوان اکوسیستم در اسلام است.

عنصر زیست محیطی بانکداری سبز را می توان در تعالیم حضرت علی بن ابیطالب (ع) مشاهده کرد، آن حضرت به مردی در مورد بهره برداری از زمین دستور دادند که می فرمایند: از آن به خوشی بهره مند شو تا یک نیکوکار باشی؛ یک تزکیه کننده، نه یک ویرانگر.

اسلام مانند سایر منابع طبیعی، هدر دادن آب را گناه می داند و استفاده مسئولانه از این منبع را موعظه کرده است. بحث درباره کاربرد و ارزش آب در قرآن کریم در بیش از 50 آیه و 40 سوره آمده است.

صنعت مالی اسلامی از زمان آغاز به کار خود در دهه 1970، تقریبا به 3 تریلیون دلار در سطح جهان افزایش یافته است. در پاکستان، صنعت بانکداری اسلامی نیز روندهای رشد مثبتی را نشان می‌دهد و سهم بازار دارایی‌ها و سپرده‌های بانکداری اسلامی در کل صنعت بانکداری به ترتیب 19.5 و 20.5 درصد تا پایان سال 2022 میلادی رسید. کشورهای اسلامی در حال توسعه مانند پاکستان می توانند با تغییرات اقلیمی مبارزه کنند و با سبز کردن بازارهای سرمایه اسلامی کشور، زیرساخت های اقتصادی مقاوم و پایدار در برابر اقلیم ایجاد کنند.

بسیج منابع مالی پروژه های اسلامی برای زیرساخت های سبز و توسعه خدمات بانکداری سبز اسلامی از جمله این اقدامات می تواند باشد. پروژه‌های مختلف در بخش‌های حمل‌ونقل، انرژی، کشاورزی، آب و فاضلاب نیز می‌توانند از طریق ابزارهای مالی مختلف اسلامی سبز تامین مالی شوند.

بانک‌های اسلامی می‌توانند صکوک سبز را در صنایع انرژی جایگزین، املاک و مستغلات و حمل‌ونقل برای حمایت از توسعه ساختمان‌های سبز پایدار و سازگار با محیط‌ زیست و برقی‌سازی حمل‌ونقل عمومی منتشر کنند.  برنامه‌های اوقاف و برنامه‌های مالی ترکیبی صنعت مالی اسلامی نیز دارای پتانسیل قابل توجهی برای کمک به تامین مالی پروژه‌های سبز مختلف است که از بهبود اقتصادی سبز، انعطاف‌پذیر و فراگیر حمایت می‌کنند.

بانک‌های توسعه‌ای چندجانبه مانند بانک توسعه اسلامی می‌توانندنقش کلیدی در حمایت از کشورها از طریق حمایت فنی و تامین مالی کاتالیزوری در توسعه صنایع بانکداری سبز اسلامی و ایجاد سبدهای تامین مالی آب و هوایی ایفا کنند.

اسلام راه موفقیت در دنیا و آخرت را 1400 سال پیش به همه انسان ها آموخته است. متاسفانه انسان ها توسط ایدئولوژی‌های دست‌ساز و مدل‌های کسب‌وکار همه این آموزه ها را ندیده گرفته اند.

با این حال، هنوز دیر نیست که متوجه شویم بانکداری اسلامی و بانکداری سبز دو روی یک سکه هستند. جنبش جهانی «سبز روییدن » یا «ایدئولوژی توسعه پایدار» مدت‌ها پیش و از طریق چشم‌اندازی عمیقا بهتر در اختیار مسلمانان قرار گرفته است.

این امر در سطح جهانی پذیرفته شده است زیرا طبق برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) نقش اسلام می‌تواند یکی از عوامل تعیین‌کننده سیاره زمین به سوی آینده‌ای پایدار باشد.

علما و عالمان دینی می توانند با ایجاد آگاهی نسبت به ارتباط ذاتی بین بانکداری سبز و بانکداری اسلامی نقش موثری در این زمینه ایفا کنند. کشورهایی که این واقعیت را در نظر می گیرند ، می توانند با اتخاذ ایدئولوژی بانکداری سبز اسلامی در مسیری پایدار از نظر زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی پیشرفت کنند.