«رجب» بهار خودسازی/ ماهی که شیرین تر از عسل است

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم

 

این روزها عطر حیدری به مشام می رسد چرا که ماه رجب «شهرالله الاعظم» فرارسیده است؛ ماهی که در آن حیدر کرار امیرالمومنین علی (علیه السلام) با ورودش به این دنیای خاکی دیوار کعبه به اذن خدا برایش شکافت.

*رجب؛ ماه رسیدن انسان به قله های قرب الهی

ماه رجب ماه خودسازی و توشه گرفتن است؛ هیچ ماهی به منزلت و فضیلت او نمی رسد حتی جنگ با کفّار در این ماه حرام است، این ماه نام هایی مثل ماه آمرزش خواهی (شهرُ الاستغفار)؛ ماه تک (رَجَبُ الفَرد) به دلیل تنها واقع شدن و جدا شدن آن از سایر ماه های حرام؛ سرشار (رَجَبُ الاَصَبّ) به دلیل نزول سرشار رحمت الهی؛ ماه امیرمؤمنان (شهرُ امیرِالمؤمنین)، ریسمان الهی و اَصَمْ یعنی برخوردار از فضیلت های بسیار دارد.

 

با فرا رسیدن ماه پر برکت رجب، بهار خودسازی آغاز می شود؛ در فرهنگ مؤمنان پارسا و اهل سلوک و معرفت، ماه رجب از فرصت های ارزشمند و ایام گرانقدری است که نسیم رحمت الهی بیش از روزهای معمولی می وزد و باران رحمت الهی بیش از دیگر ایام بر جهان هستی می بارد.

 

ماه رجب ماه خداست، زیرا بشریت قله های قرب الهی را فتح می کند؛ ماه پیامبر و پیامبری است، زیرا آخرین سفیر خدا در 27 رجب برانگیخته شده است و ماه ولایت است، زیرا دو و یا سه تن از امامان معصوم علیهم السلام در این ماه تولد یافته اند.

 

رجب، ماهی است که در آن بندگان و مؤمنان و ره پویان، خود را برای شرکت در مهمانی بزرگ خداوند آماده می کنند؛ ماه زدودن غبار تیرگی از روح و جان، ماهِ تمرین حضور و توجه به بیشتر به معنویات، و ماه بندگی و فرمان بری و در نهایت سرآغاز اُنس و الفتی جانانه به پروردگار هستی بخش است.

 

از اعمال مهم و ارزشمند ماه رجب، خواندن اذکار و دعاهایی است که از سوی معصومان روایت شده است در این ماه، خواندن دعای «یامَنْ اَرْجُوْهُ لِکُلِّ خَیْرٍ» و بعد از هرنماز توصیه گردیده است؛ دعای مخصوص ماه رجب که از دعاهای کوتاه، ولی عمیق و پرمعنا است و از طرف امام زمان(عج) صادر شده و خود حضرت سفارش به مداومت آن در روزهای رجب نموده اند، نیز از برنامه های ماه رجب است.

 

*اعمال ماه رجب

 

اعمال  ماه رجب به شرح ذیل است و فرصت برای نزدیک شدن به قله های قرب الهی است تا بتوانیم به خودسازی بپردازیم:

 

-روایت شده است کسی که در ماه رجب هزار مرتبه بگوید: لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ خداوند عز و جل برای او صد هزار حسنه بنویسد و برای او صد شهر در بهشت بنا فرماید.

 

-روزه داشتن؛ از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است هر کس یک روز از این ماه را روزه بدارد، از ناراحتی قیامت ایمن خواهد بود. و در روایت دیگری چنین آمده است: «روزه یک روز از ماه رجب برای رضای خداوند، در بردارنده رضوان الهی، خاموش کننده خشم خدا و مسدود کننده دری از درهای آتش است. و هر چه تعداد روزه ها بیشتر شود، عظمت و پاداش آن نیز افزون تر می گردد.»

 

-زیارت حضرت رضا(ع)

 

-به جا آوردن حج عُمره؛ روایت شده انجام یک عمره مفرده در رجب برابر است با ثواب انجام حج تمتع در موسم حج.

 

-دعای مخصوص این ماه در هر روز.

 

-ذکر گفتن؛ گفتن این ذکرها در این ماه توصیه شده است: هزار بار «لا اِلهَ اِلاَّاللَّهُ»، صد بار «اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذی لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ»، هزار بار «اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ذَاالْجَلالِ وَالْأِکْرامِ مِنْ جَمیعِ الذُّنُوبِ وَالآثامِ».

 

-نمازگزاردن؛ در هر شب از ماه رجب، دو رکعت نماز به ترتیب زیر خوانده شود: در هر رکعت، سه مرتبه سوره کافرون و یک بار سوره اخلاص؛ پس از نماز، این دعا خوانده شود: لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ یُحْیی وَیُمیتُ وَهُوَ حَیٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَهُوَ عَلی کُلِّشَیْءٍ قَدیرٌ وَاِلَیْهِ الْمَصیرُ وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظیمِ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ وَ آلِهِ«نیست معبودی جز خدای یگانه. شریک ندارد. از آنِ اوست مُلْک. سپاس از آنِ اوست، زنده کند و بمیراند، و او زنده ای است که نمیرد. به دست اوست خیر، و او بر هر چیز تواناست، و به سوی اوست بازگشت و نیست برایش جنبش و توانی، جز از خدای والا و بزرگ. بار خدایا! رحمت فرست بر محمّد، پیغمبر امّی و خاندانش» و سپس خواسته های خود را از خداوند، طلب کنیم.

 

-عمل «لیلة الرغائب»؛ اوّلین شب جمعه این ماه، «لیلة الرغائب» نام دارد که دارای فضیلت بسیاری است و دستور انجامش چنین است: شخص، روز پنج شنبه را روزه بگیرد و بین نماز مغرب و عشا، دوازده رکعت نماز به صورت شش نماز دو رکعتی، به ترتیب زیر بخواند و در هر رکعت بعد از حمد، سه مرتبه سوره قدر و دوازده مرتبه سوره اخلاص را بخواند وبعد از نمازها بگوید: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ وَ عَلی آلِهِ. خدایا! رحمت فرست بر محمّد پیغمبر امّی و بر خاندانش» و آن گاه بر سجده رود و هفتاد مرتبه بگوید: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ! منزّه و مقدّس است پروردگار فرشتگان و روح!» سپس از سجده برخیزد و بگوید: «رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ اِنَّکَ اَنْتَ العَلِیُّ الْعَظیمُ! پروردگار! بیامرز و رحم کن و بگذر از آنچه می دانی؛ زیرا تو والا وبزرگی». و بار دیگر به سجده رود و هفتاد مرتبه بگوید: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ! منزّه و مقدّس است پروردگار فرشتگان و روح!» و در خاتمه، حاجات و نیازمندی های خودش را از خداوند، طلب نماید.

 

*ماه رجب بهترین فرصت جهت بهره مندی از بارش رحمت الهی

گفتگوی خبرنگار شبستان با حجت الاسلام «هابیل خسروی»، کارشناس مذهبی و مدیر حوزه علمیه خراسان جنوبی در خصوص فضیلت ماه مبارک رجب  را در زیر می‌خوانید؛

 

۱-چرا به ماه رجب، بهار خودسازی می‌گویند؟ و برای خودسازی باید چه کارهایی انجام دهیم؟کلمه بهار که برای ماه رجب به کار می‌رود واژه‌ای استعاره‌ای از بهار اولین فصل سال است که خدای متعال بعد از برگ‌ریزان و سردی و برف و خشکی درختان، حیات و زندگی جدیدی به طبیعت ارزانی می‌دارد، گیاهان بعد از ماه‌ها دوباره شکوفه می‌زنند، گل می‌دهند، بارور می‌شوند و میوه می‌دهند و به اوج رونق و رشد خودشان در تابستان می‌رسند؛ این آغاز دوباره و رسیدن به رونق و شکوفایی به عنوان استعاره برای شروع دوران اوج و شکوفایی و رونق هر شیء یا کاری هم به کار می‌رود.

 

وقتی می‌گویند بهار انقلاب یعنی دوران اوج انقلاب که منجر به پیروزی شد و رونق و شکوفایی نظام اسلامی را به دنبال داشت یا می‌گویند جوانی بهار زندگی است یعنی دوران شروع رونق و شکوفایی استعدادهای امیدآفرین انسان، از این رو هم‌نشینی با جوانان امیدافزاست و روح و جان آدمی را شاداب و با طراوت می‌سازد.

 

در روایات هم کلمه ربیع به همین معنای استعاره‌ای به کار رفته است. در نهج‌البلاغه تعبیر ربیع القلوب برای قرآن کریم به کار رفته است، «تَعَلَّمُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ أَحْسَنُ الْحَدِيثِ‏ وَ تَفَقَّهُوا فِيهِ فَإِنَّهُ رَبِيعُ الْقُلُوبِ» یعنی تفقه در قرآن و تدبر در آن باعث شکوفایی و رشد و بالندگی قلوب می‌شود. یا تعبیر دیگری که در روایات در مورد ماه رمضان آمده عبارت ربیع القرآن است که امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید «لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ رَبِیعٌ وَ رَبِیعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَان» یعنی رمضان ماهی است که توجه به قرآن و انس با قرآن در این ماه به اوج خود می‌رسد و خدای متعال ثواب بسیار زیادی برای قرائت قرآن در این ماه قرار داده است. از امام صادق علیه‌السلام هم روایت شده که «الشِّتـاءُ رَبيـعُ الْمُـؤمِنِ يَطُولُ فيهِ لَيْلُهُ فَيَسْتَعينُ بِهِ عَلى قِيامِهِ وَ يَقْصُرُ فيهِ نَهارُهُ فَيَسْتَعينُ بِهِ عَلى صِيامِهِ» یعنی زمستان زمانی است که مؤمن فرصت زیادی برای عبادت و بندگی خدای متعال دارد هم شب‌هایش طولانی و مناسب شب‌زنده‌داری است و هم روزهایش کوتاه و مناسب روزه‌داری، لذا مومن از این فرصت برای رسیدن به اوج قلّه بندگی و طاعت استفاده می‌کند.

 

در مورد زنان هم تعبیر ربیع به کار رفته است، امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: «النِّسَاءِ أَرْبَعٌ جَامِعٌ مُجْمِعٌ، وَ رَبِيعٌ مُرْبِعٌ، وَ كَرْبٌ مُقْمِعٌ، وَ غُلٌّ قَمِلٌ»، «ربیع مربع» در زبان عربی به زنی گفته می‌شود که فرزندی در بغل و فرزندی در شکم داشته باشد کنایه از اینکه این زن در اوج دوران جوانی و شکوفایی و باروری است.

 

تعبیر بهار خودسازی در مورد ماه رجب را در روایات پیدا نکردم اما در زبان علما و بزرگان بسیار استفاده می‌شود و تعبیر درستی هم هست چون ماه رجب ماهی پربرکت است که انسان‌های مومن برای عبادت و دعا و خودسازی از آن بهره کامل می‌برند. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله ماه رجب را ماه خدا نامیده‌اند و می‌فرمایند: «ألا إنَّ رَجَبا شَهرُ اللّهِ الأصَمُّ و هُوَ شَهرٌ عَظيمٌ و إنّما سُمِّيَ الأصَمَّ لأنّهُ لا يُقارِبُهُ شَهرٌ مِنَ الشُّهُورِ حُرمَةً و فَضلاً عِندَ اللّهِ»؛ بدانيد كه رجب، ماه اصمّ خدا ماه بسیار بزرگى است و از این رو آن را اصمّ ناميده‌اند كه حرمت و فضيلت هيچ ماهى نزد خداوند تبارك و تعالى به اندازه آن نيست.

 

بنابراین ماه رجب فرصت ارزشمندی است که انسان‌های مؤمن از بارش رحمت الهی بیشترین استفاده را می‌برند و با نماز و استغفار، با زیارت و دیدار اولیای الهی، با اعتکاف و حضور صادقانه در مساجد، با روزه‌داری و احسان و نیکوکاری و با تهجد و شب زنده‌داری جان و دل خود را صفا می‌دهند و قلّه‌های قرب الهی را فتح می‌کنند.

 

۲- روزه در ماه رجب از چه فضیلتی برخوردار است؟ و چرا بر این موضوع تاکید شده است؟روزه ماه رجب از فضیلت بسیار زیادی برخوردار است و در روایات تأکید بسیار فراوانی بر آن شده است، من در اینجا به یک روایت بسیار زیبا اشاره می‌کنم.

 

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: در روز قیامت سروشى از درون عرش ندا مى‌دهد: «أین الرجبیون؟ رجبیون کجا هستند؟» گروهى از انسان‌ها برمى‌خيزند كه چهره‌شان براى مردم محشر مى‌درخشد، بر سرشان تاج پادشاهى آكنده از مرواريد و ياقوت است و همراه هر يك از آنها هزار فرشته از سوى راست و هزار فرشته از سوى چپ ايستاده‌اند. به او مى‌گويند: «اى بنده خدا! كرامت خداى بر تو گوارا باد!» از عرش هم ندا مى‌آيد: «اى بندگان و كنيزكان من! به عزت و جلالم سوگند! جايگاه شما را گرامى و عطاى شما را جزيل قرار مى‌دهم و غرفه‌هايى از بهشت به شما ارزانى مى‌دارم كه از زير آن جوى‌ها جارى است و جاودانه در آن خواهيد بود و پاداش عمل‌كنندگان چه نيكوست، شما براى من در ماهى روزۀ مستحبى گرفتيد كه حرمت آن ماه را بزرگ و حق آن را واجب كرده‌ام. اى فرشتگان من! این بندگان و كنيزكان مرا به بهشت درآوريد». امام علیه‌السلام اضافه فرمودند: «اين پاداش كسى است كه چيزى از ماه رجب را روزه بگيرد، هر چند يك روز از دهۀ اول يا دوم يا آخر آن باشد».

 

۳- با توجه به اینکه ماه رجب یکی از ماه‌های حرام است باید از چه کارهایی پرهیز شود؟ و فلسفه حرام بودن آن چیست؟ تشریع ماه‌های حرام یکی از نمادهای صلح‌طلبی اسلام و مسلمانان است.

 

یکی از سنت‌های اسلامی احترام گذاشتن به چهار ماه رجب، ذى‌القعده، ذى‌الحجّه و محرم است که جنگ و خونریزی در این ماه‌ها تحریم شده است و بر اساس روایات این از سنّت‌هاى شریعت حضرت ابراهيم (ع) است و از برخی روایات استفاده می‌شود که از آغاز خلقت این سنت وجود داشته است؛ امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند: «به احترام کعبه، خدا حرمت ماه‌هاى حرام را در کتاب خود، همان روزى که آسمان و زمین را آفرید، وضع کرد که سه ماه آن پشت سر هم و یک ماه آن جداگانه است».

 

معنای حرمت این ماه ها این است که خدای متعال رعایت حرمت آن‌ها را بر مسلمانان واجب کرده و هتک و دریدن پرده محرمات در این ماه‌ها شدیدتر و بدتر از ماه‌های دیگر است و عقاب بیشتری دارد و در مقابل آن ثواب اعمال نیک هم در این ماه‌ها افزایش می یابد.

 

دلیل نامگذاری این ماه‌ها به ماه‌ حرام، حرام بودن جنگ و خونریزی در این ماه‌ها است تا از این طریق آرامش و امنیّت ایجاد شود و انسان‌ها با آسایش خاطر بتوانند به عبادت و بندگى خدا بپردازند و سعادت خویش را تأمین نمایند و چه بسا انسان‌هایى که مدتی طولانى درگیر سختى‌ها و گرفتارى‌هاى جنگ بوده‌اند، با خاموش شدن آتش جنگ در این ماه‌‌ها فرصت پیدا کنند تا به گذشته خود بیاندیشد و زمینه برای برقرارى صلح و آرامش فراهم شود.

 

یکی از راهکارهایی که معمولاً برای پایان دادن به جنگ‌ها پیگیری می‌شود تلاش برای برقراری آتش‌بس موقت است تا زمینه برای گفتگو و ایجاد صلح و سازش فراهم شود.

 

تشریع این حکم در اسلام که سابقه در ادیان قبلی هم داشته و حتی مشرکان و بت‌پرستان هم آن را رعایت می‌کردند نشان می‌دهد ایجاد چنین فرصتی در جنگ‌ها از امور بسیار مهم و مورد نیاز بوده است و در دنیای امروز هم این حکم مترقی اسلامی بسیار لازم و ضروری است؛ اگر مستکبرین نامتمدن مدعی تمدن که هر روز قتل و جنایت و خونریزی را در جهان گسترش می‌دهند به این سنت الهی که در همه ادوار تاریخ بشریت رایج بوده، پایبند شوند زمینه برای صلح و آرامش بیش از پیش بشر فراهم خواهد شد.

 

۴- با توجه به اینکه لیله الرغائب در این ماه قرار دارد آیا مستجاب شدن دعاها تنها مختص به این ماه است؟بر اساس روایتی که از پیامبر صلی الله علیه و آله در کتاب اقبال الاعمال سید ابن طاووس نقل شده، نخستین شب جمعه ماه رجب را «لیلة الرغائب» می‌نامند.

 

یعنی شبی که در آن عطاء و بخشش خداوند فراوان است و انسان‌ها با رو آوردن به درگاه خدای متعال و خاکساری در برابر عظمت حق، شایسته دریافت عطا و بخشش بی‌کرانه حضرت حق می‌گردند و برای این شب اعمالی هم ذکر شده است که برخی از فقهاء انجام آن‌ها را به امید مطلوبیت (رجاءً) جایز می‌دانند.

 

امید استجابت دعا در این شب فراوان است اما قطعاً استجابت دعا اختصاصی به این شب یا به ماه رجب ندارد. در مورد استجابت دعا باید بدانیم که خدای متعال وعده داده که «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ» و اگر دعا با شرایطی که برای آن ذکر شده، اتفاق بیافتد وعده الهی تخلف‌ناپذیر است و استجابت را به دنبال خواهد داشت اما اگر ما گاهی احساس می‌کنیم دعایمان مستجاب نشده باید به چند نکته توجه داشته باشیم:

 

اول- دعا کردن فقط برای گرفتن حاجت نیست بلکه خود دعا و ارتباط قلبی با خدای متعال و ابراز عجز و نیاز به درگاه پروردگار در رشد و تعالی معنوی ما تأثیرگذار است و اتصال و رابطه عبودیت و بندگی ما در برابر خدای متعال را برقرار می‌کند و این خود بخشی از استجابت دعاست. اگر کسی توفیق دعا کردن پیدا کرده باید مطمئن باشد که مورد عنایت خدا قرار گرفته است.

 

دوم- ممکن است ما شرایط و آداب دعا را آنگونه که باید رعایت نکرده باشیم و همین باعث شده که خواسته ما اجابت نشود. برخی از مهم‌ترین شرایط و آداب دعا که در استجابت مؤثر هستند عبارتند از پاکی قلب، پاکی اموال، اخلاص در دعا، عمل به پیمان‌های الهی و تلاش و پشتکار برای رسیدن به خواسته.

 

سوم- ممکن است موانعی در مسیر استجابت دعای ما وجود داشته که در روایات به این موانع اشاره شده است برخی از مهم‌ترین موانع استجابت دعا عبارتند از گناه،‌ استفاده از مال حرام، ظلم و ستم به دیگران، نافرمانی از پدر و مادر، قطع رابطه با خویشاوندان، ترک امر به معروف و نهی از منکر و سبک شمردن نماز.

 

چهارم- ممکن است این خواسته ما به صلاح نبوده که در این صورت خدای متعال خواسته بهتر از آن که به صلاح ما هست را برای ما مقدر می‌کند.

 

پنجم- ممکن است خواسته ما در این زمانی که ما می‌خواهیم به صلاح نباشد و خدای متعال بخواهد با تأخیر آن را اجابت نماید از این رو در استجابت دعا نباید عجله کنیم.

 

۵- در مورد آداب دعای معروف ماه رجب بفرمایید؟ دعاهای زیادی برای هر روز ماه رجب یا اختصاصی برخی ایام ماه رجب نقل شده است که سه دعا از بین ادعیه مشترک از بقیه معروف‌تر است.

 

اول دعای «خاب الوافدون علی غیرک» است که از امام صادق علیه‌السلام نقل شده و در هر روز ماه رجب خوانده می‌شود و دوم دعای «یا من یملک حوائج السائلین» است که امام سجاد علیه‌السلام در آغاز ماه رجب در حجر اسماعیل خواندند و در هر روز ماه رجب خوانده می‌شود و سوم دعای «یا من ارجوه لکل خیر» است که راوی از امام صادق علیه‌السلام می‌خواهد که دعایی برای ماه رجب به او بیاموزد که حق‌تعالی از طریق آن دعا به او سود رساند، حضرت دعای «یا من أرجوه لکل خیر» را آموزش می‌دهد و می‌فرماید در هر روز از رجب در صبح و شام پس از نمازهای روز و شب این دعا را بخوان.

 

طلب رحمت پروردگار، طلب خیر، طلب هدایت، طلب آمرزش، طلب برآورده شدن حاجات دنیوی و اخروی و درخواست رهایی از عذاب دوزخ، عالی‌ترین مضامین این سه دعای شریف هستند.

 

۶- برای بهتر بهره‌مند شدن از این ماه چه توصیه‌ای دارید؟من که کسی نیستم که بخواهم توصیه کنم ولی برخی از توصیه‌هایی که از بزرگان دین شنیده‌ام یا خوانده‌ام را نقل می‌کنم.

 

خیلی از بزرگان ماه رجب و شعبان را مقدمه ورود به سفره رحمت الهی در ماه مبارک رمضان می‌دانند و در این دو ماه سعی می‌کنند آمادگی‌های لازم برای حضور در ضیافت الهی رمضان را در خود ایجاد نمایند.

 

فرصت‌های عبودیت و بندگی در این ماه بسیار فراهم است یکی از مهم‌ترین این فرصت‌ها که باز خیلی از بزرگان تأکید کرده‌اند و خوشبختانه در این سال‌ها به برکت نظام اسلامی زمینه آن فراهم شده سنت اعتکاف ایام البیض است که یک فرصت استثنائی است.

 

روزه در ماه رجب و شعبان هم در حدّ امکان توصیه شده است و تضرع و توسل و زیارت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) مخصوصاً‌ خواندن زیارت رجبیه در مشاهد مشرفه بسیار تأکید شده است و خواندن ادعیه ماه رجب با توجه به مضامین آن ها بسیار در خودسازی و رشد و تعالی معنوی مؤثر است.

 

انفاق و احسان و کمک به محرومین و مستضعفین و دعا برای فرج و ظهور منجی عالم بشریت هم در این ماه فراموش نشود و امیدواریم خدای متعال به همه توفیق درک عظمت ماه رجب المرجب را عنایت فرماید.