سوی چشمان جامانده لای نی‌های خیزران و ترکه‌های بید /«بامبوبافی» و «مرواربافی» ثبت ملی می شود

به گزارش خبرگزاری شبستان از گیلان- مهری شیرمحمدی؛

نی‌های سبز و بلند خیزران با دقت «بامبوباف» برش می‌خورد، سپس خشک و زرد می‌شود و برای بافت، برش‌های یک دست بامبو، با آب مرطوب می‌شود. سوی چشمان هنرمند، رج به رج لای نی‌های خیزران جا می‌ماند تا نی‌های برش خورده  به سبد، آباژور، صندلی، سبد گل، ظروف و... تبدیل شود.

« مازیار نیک فر» حدود 30 سال است که بامبو بافی می‌کند. زمانی که او شروع کرد، بامبو بافی در روستای «لیالستان» ارج و قرب زیادی داشت. نیک فر درحالی که سبد نیمه کاره‌اش را می‌بافت گفت: اگر دهه  70 به «لیالستان» می‌‌آمدید، تمام مغازه‌های میدانگاه و مغازه‌های جلوتر که حالا قهوه خانه شده، بامبو می‌بافتند. بیشتر از 120 تولید کننده داشتیم. اما حالا چند نفر بیشتر نیستند. استاد «مجید فلاح» هم در اثر کرونا برحمت خدا رفت.

وی به رشد نی‌های خیزران ویژه بامبو بافی در مرداب‌های لیالستان اشاره کرد و افزود: اول باید بامبو مناسب این کار را تهیه کنید، هر نی‌ای به درد بامبو بافی نمی‌خورد. برخی نی‌ها، تنها به درد قلاب ماهیگیری می‌خورد. برخی بامبوها کوتاه هستند، برخی شکننده‌اند و یا بندهای بامبو فاصله کمی از هم دارند و برای بافت کم می‌آید. خود بافنده، نی مناسب را تشخیص می‌هد. بامبو را با داس مخصوص بریده و از هر بند جدا می‌کنیم، سپس هر لوله بریده را با دستگاهی که به آن رنده می‌گوییم، برش‌های عمودی نازک داده، صاف می‌کنیم، تا موقع بافت زوائد آن به دست آسیب نزند سپس با سوزن مخصوص بامبو بافی، لایحه‌های نازک بامبو را می‌بافیم.

بعضی‌ها فکر می‌کنند، بامبو بافی خیلی راحت است و می‌توانند سریع یاد بگیرند ولی اینگونه نیست، نی‌های بریده بامبو را باید با مهارت و با محاسبات ریاضی به دور هم بافت. اگر یک دانه را اشتباه ببافید، نقش مورد نظر درست از آب در نمی‌آید.

این هنرمند، هر از گاهی اسفنجی را در ظرف آبی که کنار دستش دارد، مرطوب کرده و به روی بامبوهای درحال بافت می‌مالد ، تا بریده‌های بامبو نرم شده و راحت‌تر حالت بگیرد. سبد بافته شده را به من می‌دهد. یک شش ضلعی در وسط و شش، 6 ضلعی دیگر به دور نقطه مرکزی نقش بسته و دور تادور آن دایره‌های حلقوی، با نقوش هندسی هنرمندانه بافته شده است. می‌گویند، بامبو بافی همزمان با تولید چای از کشور چین وارد گیلان شد و در روستاهای لاهیجان رواج یافت. بامبو بافی صنعتی چینی است. 60 سال پیش یک لیالستانی به نام « استاد غلامرضا نصیری» بامبو بافی را از دو خانواده چینی - که در لاهیجان ساکن بودند- یاد گرفت و به دیگران نیز آموزش داد. نصیری خود اهل ذوق و هنر بود و به سرعت هنر بامبو بافی را در لیالستان توسعه داد. با تلاش او بسیاری از اهالی این روستا، نی‌های خیزران روییده در باغات خود را با نقش و هنر در آمیختند.

از روستای لیالستان واقع در شهرستان لاهیجان به سمت آستانه اشرفیه می‌روم. شهری که «مرواربافی»، مهمترین صنایع دستی شناخته شده آن است. مرواربافی، بافت یکدست و ردیف شاخه‌های نوعی درخت بید است که با هنر دستان مردان و زنانی شکل می‌گیرد که نسل در نسل این هنر را حفظ کرده‌اند و با ذوق و ظرافتی مثال‌زدنی انواع میز، کمد، صندلی و سبد، قفسه، مبلمان، تندیس و... تولید می‌کنند. بر خلاف بامبوبافی که مواد اولیه آن از همان محیط به‌دست می‌آید، شاخه‌های این نوع بید از روستای «کن و سولوقون» به‌دست می‌آید.

«محمد شجاعی» معروف به بهروز سبد باف، یکی از هنرمندان شاخص مروار باف شهرستان آستانه اشرفیه است. وی علاوه بر وسایل منزل و تزئینی، تندیس‌های سفارشی از حیوانات را هم می‌سازد. با این حال بسیاری بهروز سبدباف را با تندیس 2 و نیم متری از دکتر محمد معین می‌شناسند که چندسال پیش مهمترین چهره ادبی کشور را که در آستانه اشرفیه آرمیده است، با ترکه‌های بید بافت.

وی- که متولد 1347 است -وقتی تنها پنج سال داشت، سبد بافی را از همسایه‌شان می‌آموزد. محمد شجاعی می‌گوید: پدربزرگم نجار بود و آن زمان دور شیشه‌های بزرگ نفت را  با شاخه‌های نازک بید به‌صورت سبد می‌بافت. 14 ساله بودم که نزد پسرعمویم بدون راهنما و استاد یک سبد بافتم. خیلی خوب درآمد، کم کم به‌عنوان شاگرد در این رشته هنری مشغول بکار شدم. کمتر از 2 ماه خلاقیت‌هایی در این هنر بکار بستم که اساتید این رشته بلد نبودند.

وی، در مورد هنر مروار بافی اینگونه توضیح می‌دهد: مرواربافی یا ترکه‌بافی، بافت‌های هنری با استفاده از شاخه‌های نازک درخت بید است که قبل از بافت، شاخه‌های بید را یک بار در دیگ‌های بزرگ می‌پزند. البته شاخه‌های خاصی است که در «کن» و «سولقون» تهران و یا روستای «سنگان» ملایر رشد می‌کند و با بیدهای گیلان فرق دارد. این شاخه‌ها مثل شاخه‌های برنج تکی و صاف در زمین رشد می‌کند. ساخت تندیس با ترکه‌های بید، دقت و ظرافت بیشتری می‌طلبد و بهروز سبدباف بخوبی از عهده آن برآمده است.

اگرچه بامبوبافی و مرواربافی شرق گیلان، مانند دهه‌های گذشته رونق ندارد، با این حال به‌تازگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، از تلاش برای ثبت ملی این دو صنایع دستی به‌نام لاهیجان و آستانه اشرفیه خبر می‌دهد.

ولی جهانی گفت: مرواربافی آستانه اشرفیه و بامبوبافی لاهیجان از جمله مواردی هستند که پرونده ثبتی آنها در معاونت هنرهای سنتی و صنایع‌ دستی استان تهیه و به‌ منظور ثبت در فهرست آثار ملی به دبیرخانه شورای راهبردی ثبت ملی روستاها و شهرها ارسال شده است.

وی، تصریح کرد: هدف از ثبت این هنرهای دستی، توجه بخشی به جایگاه معنوی آن است و می‌تواند شاخصه‌ای مهم برای معرفی شهرستان‌های فعال در حوزه تولید صنایع دستی و نیز جذب گردشگر باشد و ثبت آنها می‌تواند به مشارکت فعالانه و رونق اقتصادی منطقه کمک کند.