لیلة الرغائب؛ شب عطای پاداش به مؤمنان

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زهرا مهرور

رجب ماه خداست؛ ماه پر بركتی است كه اعمال بسیاری برای آن ذكر شده است. باید خود را در دریای زلالش بشوییم تا پاک و مطهر گردیم. پیامبر اكرم(ص) فرمود: هر كس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، موجب خشنودی خدا می شود و غضب الهی از او دور می گردد و دری از درهای جهنم بر روی او بسته می شود. اعمال ماه های رجب و شعبان، جهت آماده ساختن روح برای شركت در میهمانی ماه مبارک رمضان است. برای درک عظمت ماه رمضان باید از قبل خود را آماده کنیم.

در واقع ماه رجب ماه رحمت فراگیر خداست و اگر در مفاتیح دیده باشید، یکی از نام‌های دیگر آن (اصب) است. اصب به معنای فروریختن چیزی و سرشاری آن چیز است. مانند آبی که از آبشار فرو می ریزد. در ماه رجب به خودی خود رحمت‌های بی‌انتهایی الهی به شدت فرو می ریزد. خصوصاً شب جمعه که شب رحمت است. شب رحمت و بخشش های خداوند تبارک و تعالی است.

درمیان ایام و لیالی ماه رجب، اولین شب جمعه آن، نامی خاص به خود گرفته است. این نام ویژه که آسمانیان برآن نهاده و پیامبراکرم (ص)، حلقه اتصال ملک و ملکوت، از آن خبرداده اند، «لیلة الرغائب» است. در این شب هر کس که خواسته ای مشروع دارد باید در پیشگاه خداوند ببرد و از او بخواهد تا اجابت کند. البته این خواسته را باید با اعمالی همراه کند که تاثیر خود را بگذارد. در حقیقت این زمان با این زمینه است که عطا و بخشش الهی را برایش می آورد و شخص از فضل الهی بهره‌مند می شود. بنابراین لیله الرغایب یعنی شب بخشش‌های بسیار فراوان و شب فرو ریختن رحمت بی‌انتهای الهی و نعمت‌های بی‌پایان.

امام علی(ع) در باره عطا و بخشش خداوند می فرماید: «نه بخشش از دارائيش مى كاهد و نه عطايا آسيبى به خزائن او مى رساند، نه درخواست كنندگان، نعمتش را تمام مى كنند و نه بهره مندان از عطايش، به مواهب او پايان مى دهند، توجّه به كسى وى را از ديگرى غافل نمى سازد و شنيدن صدايى او را از شنيدن صداى ديگر باز نمى دارد، عطا و بخشش او به كسى، مانع از سلب نعمت نمى گردد، و غضبش او را از رحمت باز نمى دارد، و رحمتش او را از عذاب و كيفر غافل نمى سازد، نه آنچه پنهان است او را از آنچه آشكار است باز مى دارد، و نه آنچه آشكار است او را از آنچه نهان است جدا مى سازد».

از این رو در بررسی اهمیت این شب و کیفیت و نوع بیان آرزوها در آن، با حجت الاسلام والمسلمین محمد حاجی‌زاده، کارشناس مذهبی و معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های آزاد اسلامی خراسان جنوبی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که مشروح آن به حضورتان عرضه می‌شود:

۱- فلسفه اهمیت «لیله الرغائب» چیست که از آن به شب آرزوها و مستعد بودن شرایط برای اجابت دعاها تعبیر می‌شود؟ اولين شب جمعه ماه رجب را «ليلة الرغائب» می گویند؛ رسول خدا صلى الله عليه و آله در روايتى كه فضيلت ماه رجب را بيان مى كرد، فرمود: «از اولين شب جمعه ماه رجب غافل نشويد كه فرشتگان آن را «ليلة الرغائب» ناميدند». لذا اینگونه است که مومنان زمزمه می کنند: «الهى اترانى مآ اتيتك الا من حيث الامال؛ خدایا! مرا ببین! تنها به خاطر آرزوها و امیدهایم به درگاه تو آمده ام».

«ليلة الرغائب» يعنى شبى كه به خاطر پاداش ها و فضيلت هاى فراوانى كه دارد، مورد ميل و رغبت فراوان است و يا به معناى «شب پاداش هاى فراوان» است، زيرا «رغائب» جمع «رغيبه» است كه هم به معناى «كار مورد رغبت» آمده است و هم به معناى پاداش و عطاى فراوان. هم چنین «رغائب » جمع «رغيبه» به معناى خواسته مهم است که از ريشه «رغبت» گرفته شده است. و نیز «رغائب » جمع «رغيبه» به معناى شى ء مطلوب و امر مرغوب است.

۲- لیله الرغائب بدعت است یا سنت؟ مرحوم علامه مجلسی روایتی در این زمینه در بحار الانوار نقل می کند. مرحوم علامه ی حلی حتی به استحباب آن فتوا می دهد. ضمن اینکه می توان به سراغ اطلاقات ادله ی نماز و دعا برویم.  ادله فراوانی وجود دارد که نماز مستحب است و هر کس می خواهد زیاد و هر کس که می خواهد کمتر بخواند و یا اینکه نماز بهترین موضوع است. بنا بر این به قصد قربت مطلقه می توان این اعمال را به جا آورد.

۳- با توجه به آنکه «لیله الرغائب» شب عرضه آرزوها به محضر الهی است، آرزوهای ما باید به چه جهتی میل داشته باشد تا خیر دنیا و آخرت را برای ما تأمین کند؟ آنچه از نظر اسلام مذموم است غرق شدن در آروزهای دور و دراز و فراموشی اهداف اصلی حیات و آخرت است و گرنه آرزوهای منطقی در حد قدرت و نیاز انسان و برنامه ریزی و عاقبت اندیشی نه تنها مورد تأیید اسلام است بلکه انگیزه اصلی حرکت و تلاش انسان نیز می گردد.

این همان چیزى است که در حدیث معروف پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) به عنوان یک اصل اساسى آمده است. آن حضرت فرموده: َ«الاَْمَلُ رَحْمَةٌ لاُِمَّتى وَ لَولاَ الأَمَلُ ما رَضِعَتْ والِدةٌ وَلَدَها وَ لاغَرَسَ غارِسٌ شَجَراً»؛ (امید به آینده و آرزو، مایه رحمت براى امّت من است. اگر نور امید نبود، هیچ مادرى فرزندش را شیر نمى داد و هیچ باغبانى نهالى نمى کاشت). آرزوهاى منطقى و معقول آن است که به مقدار نیاز انسان و در حدّ قدرت و توان او باشد و او را به گونه اى مشغول نکند که از اهداف اصلى حیات بماند.

۴- در لیله الرغائب پیش گرفتن چه سبکی در دعا ما را در رسیدن به آرزوهایمان کمک می‌کند؟ در روایتی از پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده است که هیچ چیز تقدیر الهی را نمی‌تواند جابه جا کند، مگر دعا، اما مسئله اصلی این است که برای استجابت دعا و رسیدن به خواسته، دعا کردن دارای شرایط، موانع و آدابی است که لازم است قبل از دعا به آن توجه شود. اولین مانع در این راه، گناه و وجود حق‌الناس است. بنابراین انسانی که می‌خواهد دعایش به اجابت برسد باید گناه را ترک کند و گام نخست این ترک، تصمیم گرفتن و استغفار است.

انسان برای ورود به دعا باید خود را از همه گناهان خلاص کند و پاک به درگاه الهی برود و اگر ظلمی به کسی کرده رضایت بطلبد که اگر خلق راضی شد خدا هم راضی می‌شود! پاک شدن از گناه، میل به تقرب خدا و قطعیت در ترک گناه زمینه است تا دعاها اجابت شود چنانکه خداوند می‌فرماید: «بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را»؛ البته این خواست باید به قلب و زبان باشد و اصل دعا هم برای به زبان آوردن خواسته‌های قلبی است «تا نگرید طفل کی نوشد لبن؟!» بنابراین به اندازه ای در روایات به دعا برای تضرع به درگاه الهی سفارش شده که اگر مؤمنی نماز بخواند و در تعقیب آن دعا نکند خداوند به ملائکه می‌فرماید: «نمازش را باز گردانید که او چیزی از من طلب نکرد».

البته این نکته مهم را باید بیان کرد که اگر دعای ما مورد اجابت قرار گرفت که نور علی نور است و اگر هم به آن خواسته‌ خود نرسیدیم، نباید احساس خسران کنیم و بدانیم همین که ارتباط قلبی با خدای عالم گرفته‌ایم، این امتیاز بسیار بزرگی است که نصیب ما شده است چرا که دعا مغز عبادت است.

۵- در خصوص عظمت اولین شب جمعه ماه رجب و اعمال آن توضیح بفرماید؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله اعمالى را براى آن شب به اين كيفيّت بيان فرمود: «روز پنج‏شنبه اوّل ماه را روزه می‏‌گيرى، چون شب جمعه فرا رسيد، ميان نماز مغرب و عشا دوازده ركعت نماز می‌گذارى (هر دو ركعت به يک سلام) و در هر ركعت از آن، يک مرتبه سوره «حمد» و سه مرتبه «إنّا انزلناه» و دوازده مرتبه «قل هو اللَّه احد» را می‏‌خوانى. پس از اتمام نماز هفتاد مرتبه می‌گويى:«أللَّهُمَّ صَلِّ عَلى‏ مُحَمَّدٍ النَّبِىِّ الْامِّىِّ وَ عَلى‏ آلِهِ»آنگاه به سجده می‏‌روى و هفتاد بار می‌گويى:«سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِكَةِ وَ الرُّوحِ» سپس سر از سجده برمی‏‌دارى و هفتاد بار می‌گويى:«رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ، إِنَّكَ أنْتَ العَلِىُّ الْأعْظَمُ»بار ديگر نيز به سجده می‌روى و هفتاد مرتبه می‏‌گويى:«سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِكَةِ وَ الرُّوحِ» آنگاه حاجت خود را می‌طلبى كه ان‏شاءاللَّه برآورده خواهد شد.