به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مساجد به عنوان یکی از عوامل مؤثر و مهم در شکل‌گیری نهضت اسلامی و زمینه‌ساز گسترش، تعمیق و تثبیت آن بودند. مسجد نه تنها در شکل دهی مبارزه علیه ظلم و استبداد نظام شاهنشاهی نقش مهمی را ایفاء کرد بلکه اگر نگاهی موشکافانه و دقیق به عمر بابرکت انقلاب شکوهمند اسلامی و به خصوص در پایداری و دفاع مقدس و جانانه در طول هشت سال جنگ تحمیلی داشته باشیم در خواهیم یافت که مسجد همواره در رأس این هرم دفاعی قرار داشته است و پس از آن نیز در برابر هجمه فرهنگی غرب که به شکل ها و انحاء مختلفی چون تهاجم و فرهنگی انجام می گیرد، نقش مسجد به عنوان مرکز فرماندهی در قرارگاه دینی و فرهنگی قابل انکار نیست و در عرصه های مختلف دفاع و صیانت از اسلام ناب محمدی(ص) و فرهنگ و اعتقادات دینی مردمان این مرز و بوم جایگاهی بسیار رفیع و بی بدیل داشته است.
امروزه نه تنها می توان به نقش خاص مسجد در شکل گیری و استمرار انقلاب اسلامی ایران اذعان نمود، بلکه آثار و پیامدهای توجه ویژه به این مکان مقدس که از اندیشه های تابناک حضرت امام خمینی(س) و مشی انقلاب اسلامی در دیگر کشورهای اسلامی پدیدار گشته را مشاهده کرد.
به مناسبت آغاز ایام الله دهه فجر انقلاب، مروری داریم بر تعدادی از مساجد اثرگذار در پیروزی انقلاب اسلامی؛
مساجد بازار تهران
مسجد آذربایجانی‌ها: این مسجد در دوران انقلاب از پایگاه های مهم روشنگری مردم به شمار می آمد. حضور آذری زبانان که عموما مردمی مذهبی هستند، باعث شده بود این مسجد بخصوص در ایام عزاداری محرم، مملو از جمعیتی شود که چون زلزله‌ای ارکان سلطنت رژیم پهلوی را به لرزه می انداختند.
پس از سخنرانی امام(ره) در عاشورای سال ۱۳۴۲ که منجر به دستگیری ایشان شد، انقلابیون آرام ننشستند و در قم، تهران و شهرهای دیگر در ۱۵ خرداد آن سال، تظاهرات بسیار مهمی انجام دادند. گرچه نیروهای کماندو و پلیس رژیم با خشونت هر چه تمام به سرکوب این قیام دست زدند اما این شعله به پا خواسته هرگز خاموش نشد و در روزهای بعد از آن نیز اثراتش وجود داشت و در مراکز مهم و اجتماعات، اعتراض‌هایی صورت می گرفت، چنانکه یک هفته پس از این قیام، عده‌ای از مبارزان در مسجد آذربایجانی‌ها اجتماع کرده و در اعتراض به دستگیری رهبر بزرگ‌شان شعار «یا مرگ یا خمینی» سر دادند.
در رابطه با این قضیه در گزارشی از ساواک چنین آمده است: «نکته دیگر، واقعه‌ای بود که در مسجد ترک‌ها به وقوع پیوست با این معنی که روز پنجشنبه هنگامی که در مسجد عده‌ای نشسته و مستمع بودند، ناگهان یک عده‌ای شصت، هفتاد نفری با پرچم سیاه و دادن شعاری به مضمون یا مرگ یا خمینی داخل مسجد شده و نظم را بهم ریختند. بلافاصله و به مجرد ورود این عده، ناگهان سیل خروشان پلیس وارد مسجد شد و شروع به تیراندازی به سوی جمعیت کرد. آیا می‌توان قبول کرد که این عده واقعا مردم عزادار و متظاهرین واقعی بودند.»
مسجد سید عزیزالله: این مسجد که از بناهای تاریخی عصر قاجار و در نزدیکی بازار چهارسوق قرار دارد، به دلیلی نزدیکی اش به کاخ گلستان و همین طور قرار داشتن در کنار قطب اقتصادی بازار، از دیرباز در مرکز فعالیت های سیاسی مربوط به بازار قرار داشت.
این فعالیت ها از زمان کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و استقرار حکومت دیکتاتوری در ایران افزایش یافت، فضای بازی که پس از شهریور ۱۳۲۰ پدید آمده بود مردم مسلمان و مبارز را به دور یکدیگر جمع کرده بود و بار دیگر رهبران مذهبی هستههای مبارزاتی تشکیل داده بودند که مکان این هسته ها در مساجد شکل می گرفت.
در این بین مساجد سید عزیزالله، شیخ علی، امین‌الدوله، شاه (امام)، ارک و آذربایجانی ها اهمیت ویژه ای داشتند و مرکز ارتباط روحانیان و بازاریان بودند. نقطه عطف مبارزات این هیئت های مذهبی با روی کار آمدن اسدالله علم و اجرای طرح انجمن های ایالتی و ولایتی آغاز شد و به مبارزه علنی علما، بازاریان و مردم با رژیم پهلوی مبدل شد. لذا در تعاقب سخنرانی امام خمینی در خرداد ۱۳۴۲، در مسجد سید عزیزالله مراسم دعا و نیایش برگزار شد و در پی آن علمای وقت آیت الله خوانساری، بهبهانی و تنکابنی در این مسجد متحصن شدند. این حرکت باعث شد تا مساجد دیگر نیز وارد عمل شده و مبارزات مردمی افزایش بیابد.از همین رو عمال رژیم پهلوی در خرداد ۱۳۴۲ این مسجد را تعطیل کردند.
مسجد جاوید
مسجد جاوید تهران در خیابان شریعتی (شمیران قدیم) کوچه شهید جوهرچی واقع شده است. در زمانی که سالیانی از تبعید حضرت امام خمینی (ره) به نجف اشرف می‌گذشت و اختناق حاکم بر کشور اجازه فعالیتی علیه رژیم پهلوی را به کسی نمی‌داد، آیت‌الله دکتر محمد مفتح از روحانیان شاخص و مبارز پیرو حضرت امام، علاوه بر فعالیت‌های پراکنده در مجامع مذهبی و علمی، امامت مسجد جاوید تهران را برعهده گرفت.
دکتر مفتح، این مکان را به صورت محلی برای تجمع و تشکل نیروهای مسلمان و مبارز تبدیل کرد و آن را به سنگری دیگر در راه دفاع از ارزش‌های اسلامی و انقلابی قرار داد. در این زمان، شهید مفتح یک هسته مقاومت را متشکل کرد و مبارزان سرشناسی از قبیل آیت‌اللَّه شهید مرتضی مطهری و دکتر باهنر و… را برای سخنرانی به مسجد جاوید دعوت می‌کرد.
.jpg)
به مناسبت ایام شهادت امام صادق (ع) در مسجد جاوید آیت‌الله خامنه‌ای روز ۱۸ و ۱۹ آبان ۱۳۵۳ سخنرانی کردند. پس از این سخنرانی مسجد جاوید تعطیل شد. بعد از دستگیری آیت‌الله خامنه‌ای، دکتر مفتح که خود ممنوع‌المنبر بود بر پله دوم منبر با اعلام اینکه اجازه صحبت ندارد با اشاره‌ای کوتاه به مسئله دستگیری آیت‌الله خامنه‌ای به مردم گفت که با آرامش از مسجد خارج شوند، اما مردم که از ماجرا مطلع شده بودند با سر دادن شعار از مسجد خارج شده و اولین راهپیمایی از مسجد جاوید صورت گرفت.
در پی این حادثه در سوم آذر ۱۳۵۳ با حمله ساواک به مسجد جاوید، دکتر مفتح نیز دستگیر و به کمیته مشترک ضدخرابکاری منتقل و مسجد جاوید نیز در پی این ماجرا تعطیل شد.
مسجد اعظم شهید شاه‌آبادی
مسجد اعظم شهید شاه آبادی در خیابان دیباجی جنوبی، کوچۀ شهید غفوری، کوچۀ شهید فریدون خانی، محلۀ رستم‌آباد شمیران واقع در منطقۀ ۳ شهرداری تهران واقع است.
به گفتۀ یکی از اهالی قدمت این مسجد به میانه‌های دورۀ قاجاریه می‌رسد. برخی از اهالی نیز معتقدند که این مسجد پس از مسجد امامزاده صالح (ع) از قدیمی‌ترین مساجد شمیران به شمار می‌آید. گفته می‌شود که زمین این مسجد توسط حاج آخوند رستم‌آبادی (ه م) برای ساختن مسجد اعظم رستم‌آباد وقف شد و در سالهای پس از آن نیز توسط دیگر خیران رستم‌آباد از جمله حاج محمد نوریان، حاج علی نوریان و حاج محمد محسنیان بازسازی و بر وسعت آن افزوده شد.
شیخ محمدتقی رستم‌آبادی ــ نوۀ آخوند رستم‌آبادی ــ سالها امامت جماعت این مسجد را برعهده داشت تا آنکه در ۱۳۵۰ شمسی درگذشت. پس از آن با دعوت اهالی رستم‌آباد، حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ مهدی شاه‌آبادی فرزند آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی، در ۱۳۵۱ شمسی به رستم‌آباد آمد و امامت مسجد اعظم را برعهده گرفت. شاه‌آبادی در بدو ورود به تعمیر و نوسازی بنای مسجد اهتمام ورزید و شخصاً در امور مربوط به بنّایی مسجد شرکت کرد. او پیش از انقلاب اسلامی موفق شد این مسجد را به پایگاهی برای مبارزه با حکومت محمدرضا شاه پهلوی بدل سازد و حرکت ها و فعالیت های بسیاری را در حوزۀ مسائل سیاسی و نظامی در این مسجد برنامه‌ریزی و هدایت کرد. در کنار این فعالیت ها، این مسجد زیرنظر شاه‌آبادی از فعالیت های مذهبی و فرهنگی غافل نبود. جذب جوانان محله، تشکیل جلسات مذهبی در کنار تهیه و تکثیر اعلامیه‌ها و نظریه‌های امام خمینی که از نجف ارسال می‌شد، بخشی از فعالیت های شاه‌آبادی در این مسجد بود.
در آن دوره جلسه‌های تفسیر قرآن کریم که در شب های شنبه هر هفته در مسجد اعظم توسط شاه‌آبادی تشکیل می‌شد، از حال و هوایی خاص برخوردار بود. همچنین در آن دوره صندوق قرض‌الحسنه‌ای توسط شاه‌آبادی برای اهالی رستم‌آباد دایر شد.
شاه‌آبادی در این دوره چندین بار توسط ساواک بازداشت شد. بخشی از مبارزه او در قالب موضوعات فرهنگی صورت می‌گرفت، به این نحو که موضوعات سیاسی و اجتماعی را در شکل برنامه‌های نمایشی به مردم عرضه می‌کرد. در شهریور ۱۳۵۵در این مسجد، نمایشنامه‌ای عروسکی به اجرا درآمد. در واقع محتوای این نمایشنامه که به مدیریت شاه‌آبادی در مسجد اعظم به نمایش گذاشته شد، چهرۀ سیاسی ـ اجتماعی جامعۀ آن روز کشور را نشان می‌داد. این نمایشنامه موجب واکنش تند ساواک شد و شاه‌آبادی و بازیگران آن پس از احضار به ساواک بازجویی شدند.
شاه‌آبادی پس از انقلاب اسلامی با آنکه مسئولیتهای زیادی از قبیل نمایندگی امام و نمایندگی مجلس شورای اسلامی را برعهده داشت، همچنان امام جماعت مسجد اعظم رستم‌آباد باقی ماند. او سرانجام در ۱۳۶۳ شمسی در جبهۀ جنگ ایران و عراق به شهادت رسید. پس از این واقعه برای قدردانی از او مسجد اعظم رستم‌آباد به مسجد اعظم شهید شاه‌آبادی تغییر نام یافت.
درحال حاضر در مسجد آیت الله شاه آبادی نمازهای صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا به صورت جماعت برگزار می‌شود. همه‌روزه پس از خواندن نماز مغرب و عشا یک صفحه از قرآن تلاوت می‌شود. همچنین در پنجشنبه شبها دعای کمیل و در سه‌شنبه شبها دعای توسل و زیارت عاشورا در آنجا خوانده می‌شود. در شبهای قدر ماه رمضان پس از مراسم دعا و نیایش به شرکت‌کنندگان، سحری داده می‌شود و در شبهای هفتم تا دهم ماه محرم نیز عزاداران اطعام می‌شوند. به سنت همه‌ساله، عزاداران محلۀ رستم‌آباد در روز تاسوعا از محل مسجد اعظم رستم‌آباد به امامزادگان علی‌اکبر و اسماعیل در چیذر می‌روند و در آنجا مراسم سوگواری برپا می‌کنند. همچنین نمازگزاران این مسجد در ظهر روز عاشورا، نماز ظهر و عصر را در کنار مقبرۀ حاج آخوند رستم‌آبادی واقع در بوستان داور (اختیاریه) می‌خوانند و پس از آن برای صرف ناهار به مسجد اعظم می‌روند.
این مسجد در حال حاضر از فعال‌ترین مساجد منطقه به شمار می‌آید. از قسمت های مختلف این مسجد به پایگاه مقاومت بسیج کمیل، مؤسسۀ خیریه و دارالایتام حضرت جواد‌الائمه (ع)، صندوق قرض‌الحسنۀ ثامن‌الحجج (ع) و شرکت تعاونی مصرف و کانون فرهنگی مسجد می‌توان اشاره کرد.
برگرفته از کتاب نقش مساجد و دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی و کتاب مسجد و انقلاب اسلامی
نظر شما