مسجد جامع «سوریالی» ؛ قدیمی ترین مسجد سنگی در «پوتوهار» پاکستان

خبرگزاری شبستان،جهان اسلام: در مورد سنگ‌تراش‌های منطقه «پوتوهار» در پنجاب که زمانی خانه بسیاری از سنگ‌تراش‌ها و منبت‌کاران مشهور بوده، بسیار اندک نوشته شده است. نام بسیاری از این سنگ تراشان و منبت کاران بر درهای چوبی و تخته سنگ های تزئینی یک مسجد حک شده است.

به نظر می رسد که سنگ تراشان زمان قابل توجهی را صرف ساختن طرح های گل و هندسی در نمای مساجد سنگی در روستاهای مختلف در دامنه های پوتوهار کرده اند. مانند سایر مناطق در منطقه پوتوهار، منطقه «تله گنگ»  میزبان مساجد سنگی است که عمدتا در قرن نوزدهم و بیستم ساخته شده‌اند. یکی از قدیمی ترین سنگی در روستای سوریالی قرار دارد.

مسجد جامع سوریالی از نظر تزئینات چشمگیرترین سازه در این منطقه است. این روستا در حدود 13 کیلومتری شمال غربی شهر «تمن» در ساحل رودخانه سوان، از شعبه های رود سند است، واقع شده است.

اهالی روستای سوریالی می گویند که مسجد سنگی این روستا در سال 1960 بازسازی شد و این پروژه در مدت سه سال به پایان رسید.

«اسلم شاه» مورخ پاکستانی درباره مسجد روستای سوریالی می گوید: در مسجد جامع درها و سقف‌های چوبی وجود داشت که در جریان بازسازی برداشته شدند.

به گفته او، این مسجد اولین بار در 25 سال آخر قرن نوزدهم ساخته شد. مسجد در ابتدا دارای یک ساختار ساده بود که بعدا در سال 1960 تخریب و بازسازی شد.

چند مسجد تاریخی دیگر در این منطقه که مصالح اصلی به کار رفته در آنها سنگ است، به خاطر سقف های چوبی نقاشی شده، درهای چوبی کنده کاری شده و نقاشی های دیواری مشهور هستند.

مسجد جامع در روستای سینگوالا، مسجد جامع در روستای جاسیال و مسجد شاهی در روستای خیچیان از جمله این موارد هستند.

گفته می شود در ساخت مسجد سوریالی از مسجد جامع در «میرا شریف» الهام گرفته شده است.

پنج ورودی طاقدار در مسجد میرا شریف وجود دارد که به ایوان مسجد منتهی می شوند.

گفته می شود که سه ورودی طاقدار توسط سنگ‌تراشی از روستای «چاک بهون» در ناحیه «چاکوال» به نام «بدرالدین» ساخته شده اند.

بدر الدین ورودی سنگی را نیز در دیوار جنوبی اضافه کرد که به ایوان نیز منتهی می شود. این ورودی با نقوش گل و دو پنجره کناری تزئین شده  و هر دو پنجره با نقوش هندسی تزئین شده اند.

اعتقاد بر این است که «نورگل» سازنده مسجد سوریالی از الگوهای مشابهی در ساخت این مسجد استفاده کرده است. هنگامی که مسجد قدیمی تخریب شد، نورگل در سال 1960 مشغول ساخت یک مسجد جایگزین شد.

مصالح ساختمانی مسجد، سنگ های استخراج شده از رودخانه سوان بودند. تخته های سنگی بزرگ از رودخانه به سوریالی آورده شد و تکمیل مسجد بین دو تا سه سال طول کشید.

این مسجد بر روی پلانی مستطیل شکل با ورودی طاق های سه گانه ساخته شده است. تزیینات روی هر دو پنجره که در کنار ورودی سه طاق قرار دارند به دلیل هنر آن قابل توجه است.

 تزئینات روی پنجره های دیوارهای شرقی و شمالی همان نقش و نگارهای مسجد «میرا شریف» را دارد.

 طاق نمای دیگری نیز در منتهی الیه سمت چپ قرار دارد که با طرح های گل آراسته شده است. به همین ترتیب، طرح‌های گل‌دار روی  ورودی‌های قوسی شکلی که به نمازخانه اصلی منتهی می‌شوند، مشاهده می‌شود.