به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، امام موسی بن جعفر(ع)،معروف به امام موسی کاظم و ملقب به کاظم و باب الحوائج هفتمین امام شیعیان دوازده امامی است. دوران ۳۵ ساله امامت امام هفتم شیعیان با خلافت منصور، هادی، مهدی و هارون عباسی همزمان بود. ایشان چندین بار توسط مهدی و هارون عباسی زندانی شد و در ۱۸۳قمری در زندان سندی بن شاهک به شهادت رسید.
منابع شیعه و سنی، علم، عبادت، بردباری و بخشندگی وی را ستوده و او را کاظم و عبد صالح لقب داده‌اند. بزرگان اهل سنت به امام هفتم شیعیان به عنوان یک عالم دینی احترام می‌گذاشته و همچون شیعیان به زیارت قبر او می‌رفته‌اند. حرم امام کاظم(ع) و حرم نوه‌اش امام جواد(ع) در کاظمین در شمال بغداد، به حرم کاظمین شهرت دارد و زیارتگاه مسلمانان به‌ویژه شیعیان است. به مناسبت فرار رسیدن 25 رجب سالروز شهادت این امام همام گفت و گویی با حجت الاسلام «قاسم خانجانی»، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و استاد تاریخ انجام داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
چرا امام هفتم شیعیان جهان به کاظم شهرت دارد؟
یکی از مباحث مطرح شده در مورد ائمه اطهار(ع) شهرتشان به القاب خاص است به عنوان مثال همه امامان نقش هادی و هدایتگری برای امت داشته اند، اما امام دهم شیعیان شهرت به هادی داشتند و یا بخشش و جود درهمه امامان ما بوده است، اما امام جواد(ع) به این لقب شهرت یافتند. در مورد امام کاظم(ع) هم همین گونه است، در همه ائمه اطهار(ع) ویژگی کظم غیض و بردباری وجود داشته است اما در امام هفتم شیعیان این ویژگی تبلور و نمود بیشتری داشته است، به همین جهت به این لقب مشهور می شوند.
بنابراین به دلیل شرایط سیاسی، اجتماعی و محیط زندگی آن حضرت این ویژگی(کاظم) در حضرت نمود بیشتری داشته است. از طرفی معمولا القاب ائمه(ع) پیش از تولدشان از طرف پیامبر(ص) یا ائمه(ع) بازگو می شود و آنها به این القاب شناخته می شدند و البته حضرت به القاب دیگری همچون صابر و باب الحوائج(ع) نیز مشهور بودند.
بخشی از دوران حیات امام موسی کاظم (ع) در زندان سپری شد، حضرت در این دوران چگونه با شیعیان در ارتباط بودند؟
برخی می گویند که امام 14 سال از عمرشان را در زندان بودند، با یک پژوهش و بررسی تاریخی می بینیم که این گونه نبوده است. بر خلاف باور رایج، امام به صورت 14 سال مداوم در زندان نبوده اند. بلکه این زمان از محاسبه نخستین حبس امام در زمان مهدی عباسی و تعداد دفعاتی که پس از آن زندان رفته و آزاد شده اند تا آخرین باری که زندانی شده و در سال 183 به شهادت رسیدند به دست می آید.
حکومت عباسی برای امام موسی کاظم(ع) محدویت هایی به وجود آوردند، به طوری که امام را از مدینه به بغداد احضار و تحت نظر قرار دادند، حکومت عباسی تصور می کرد که برخی از قیام ها علیه دستگاه حکومت، از جمله قیام حسین بن علی مشهور به قیام شهید فخّ توسط امام سازماندهی می شود و آنها از امام دستور می گیرند، در حالی که این گونه نبوده است. بلکه امام پیش از قیام آنان، شهادت شهید فخّ را پیش بینی کردند.
حاکمان عباسی به امام موسی کاظم(ع) اجازه ارتباط با شیعیان نمی دادند، به همین دلیل گسترش سازمان وکالت ضرورت اجنتاب ناپذیر بوده است که در دوره امام صادق(ع) ایجاد شده بود. زیرا حضرت در حکومت عباسی با محدویت هایی مواجه بودند، این محدویت ها و فشارها و نیز حبس، مراقبت و زندانی در دوره امام صادق(ع) وجود نداشت و امام هفتم با گسترش سازمان وکالت و ارتباط با وکلا، برقراری ارتباط با شیعیان را سامان دادند. البته پس از امام کاظم(ع) این شرایط مراقبت و کنترل بیشتر شد به طوری که مامون امام رضا(ع) را به مرو احضار کردند و امام جواد(ع) هم در بغداد تحت نظر و امام هادی(ع) نیز در سامرا تحت مراقبت دستگاه حکومت بودند و این کنترلها در دوران امام عسکری(ع) به اوج خود رسید، به همین دلیل امام هفتم سازمان وکالت را به منظور ارتباط با شیعیان در بلاد اسلامی گسترش دادند تا اگر کسی مشکلی داشت یا با سوال شرعی مواجه بود، بتواند به وکلا مراجعه کند، زیرا امکان ارتباط رو در رو با امام کاظم(ع) برای همگان و در همه زمانها برای شیعیان فراهم نبود.
با وجود محدویت ها، فشارها و مراقبت های بسیار، حکومت عباسی به همین مقدار اکتفا نکرد و امام در سال 183 هجری در زندان هارون الرشید توسط یک زندانبان به نام سندی بن شاهک که گفته می شود، یهودی بوده و مسلمان شده بود به شهادت رسید.
در مورد سیره اخلاقی، علمی و سبک زندگی امام موسی بن جعفر(ع) برایمان توضیح دهید؟
محبوبیت امام هفتم شیعیان و نفوذ ایشان در میان شیعیان و حتی اهل سنت و فرقه های دیگر به قدری بود که به امام اظهار علاقه بسیاری می نمودند. امام موسی کاظم(ع) عبادت و نماز و سجده های طولانی داشتند و حتی در زیارتنامه حضرت نیز به «سجده طولانی» ایشان اشاره شده است، که این نشان از اوج ارتباط معنوی و تعبد امام نسبت به خدا است که حتی در بدترین شرایط ارتباط معنوی و تعبد امام کمرنگ نشد، بلکه پررنگ نیز بود به گونه ای که در طول سالهایی که در زندان بود، زندانبان ها هم تحت تاثیر حضرت قرار گرفتند و وقتی دستورشهادت امام را دریافت می کردند، از این کار دوری نمودند و این به سبب آن بود که به دلیل عبادت های طولانی و خالصانه امام مجذوب آن حضرت می شدند.
فعالیت های اجتماعی و سیاسی جامعه توسط امام موسی کاظم(ع) چگونه هدایت می شد؟
تحرکات علویان و قیام هایی که در دوره امام هفتم شکل می گرفت به دلیل مراقبت هایی که از حضرت می شد و به جهت شرایط خاص، حضرت نمی توانست در آنها حضور داشته باشد، اما اگر کسی برای مقابله با حاکم عباسی قیام انجام می داد، مورد تایید حضرت بود، به گونه ای که پس ازشهادت شهید فخّ به همراه 500 نفر ازیارانش در مکه، امام طلب مغفرت برای ایشان نمودند و اگر چه قیام ایشان بدون هماهنگی و بدون رهبری امام بود، اما این طلب مغفرت، نشان دهنده تایید این حرکت از سوی امام است و به همین سبب این تلقی از سوی حاکمان عباسی مطرح بوده است که هر قیامی که شکل می گیرد، سرمنشأ آن امام هفتم است، در حالی که امام موسی کاظم(ع) در قیام ها از نظر فکری و اعتقادی موافق بودند ولی از نظر عملی دخالتی نداشتند.
شیوه تبلیغی و تبیین معارف توسط امام هفتم شیعیان چگونه انجام می شد؟
اگرچه امام سال ها در حبس بودند اما در گسترش علوم، پاسخ به سوالات دینی، مذهبی و فقهی مردم تلاش های وافری انجام دادند، به طوری که شاگردان بسیاری توسط امام تربیت شدند. در برخی از منابع رجالی همانند رجال شیخ طوسی بیش از 200 شاگرد برای حضرت برشمرده اند که با تمام محدویت ها این شاگردان روایت های حضرت را شنیده و یا از حضرت روایت کرده اند از جمله این شاگردان یونس بن عبدالرحمن و هشام بن حکم و صفوان جمّال هستند که برخی صاحب کتاب بودند و این همه نشان از بعد علمی و توسعه علمی در دوره امام دارد.
علت مهاجرت فرزندان امام موسی کاظم (ع) به ایران چه بوده است؟
شرایط سیاسی و اجتماعی بعد از امام هفتم شیعیان موجب متفرق شدن فرزندان و نوادگان آن حضرت شد. بنا بر روایت مشهور امام دارای 37 فرزند بودند و دخترانشان نیز به جز یک نفر ازدواج نکرده بودند. به دلیل شرایط سیاسی جامعه برخی از فرزندان و نوادگان حضرت احضار، دستگیر و یا به شهادت رسیدند و امام هشتم نیز به مرو احضار شده بودند و حضرت معصومه(س) نیز به قم آمدند. از این رو با توجه به این که ایران پایگاه تشیع بوده است، ادامه نسل و نوادگان امام کاظم (ع)در ایران گسترش یافت. علاوه بر آن که این مهاجرت ها موجب گسترش رویکرد شیعی در ایران شد و بخشی از گسترش مذهب شیعه در ایران مرهون حضور این امامزادگان در ایران است.
نظر شما