به گزارش خبرگزاری شبستان از رشت - مهری شیر محمدی:
بیشتر از یک سال از تشکیل «کارگروه ساماندهی پیاده راه فرهنگی مرکز رشت» می‌گذرد. کارگروهی که به ابتکار شهردار اسبق صورت گرفت تا نواقص و اشکالات پیاده راه مرکز شهر بررسی و حل شود. یکی از مصوبات جلسات این کارگروه، مرمت ساختمان‌های واقع شده در خیابان امام (به‌عنوان نخستین خیابان رشت) و محور اعلم الهدی بود که هر دو منتهی به پیاده راه هستند.
اگرچه این کارگروه نیز با تغییر مدیریت‌ها تعطیل شد، اما خروجی مطلوب آن رفع خطر از لبه بام عمارت تاریخی آذربانی (قنادی آذربانی) بود که آذرماه به اتمام رسید. در این کارگروه همچنین رفع خطر از برخی عمارت‌های دیگر در محورهای یاد شده و زیباسازی بناهای میراثی شاخص هم مطرح شده بود. مانند؛ هتل ساوی، چاپ زربافی و نخستین ساختمان انتقال خون رشت در خیابان امام.
کلنگ احداث نخستین خیابان رشت در سال 1303 خورشیدی، با نام خیابان «سپه» به زمین زده شد و آنگونه که منابع نوشته‌اند، بخاطر تملک املاک زیادی که در مسیر قرار داشت، سه سال احداث آن طول کشید. بنابر گزارش روزنامه «قرن چهارده» (دی 1303)، برای توسعه این خیابان، دیوارهای مخروبه بناهای دولتی که از زمان مشروطه تخریب شده بود، منهدم و جزو خیابان سپه می‌شود. برای سهولت در آوار برداری نیز خط آهنی به طول 115 ذرع می‌کشند.
در فاز اول، 400 عمله مشغول بکارند و در فاز اول با شن ریزی از مرکز شهر تا جاییکه قرق کارگذاری یعنی محل اعدام دکتر حشمت طالقانی بود، ادامه می‌یابد. در سال دوم، بلدیه رشت خانه‌های مسیر فاز دوم یعنی از قرق کارگذاری تا جاده ناصریه را خریداری کرده و احداث نخستین خیابان رشت تا میدان فرهنگ فعلی ادامه می‌یابد.
احداث این خیابان از سال 1303 تا 1306 خورشیدی طول کشید و با ایجاد آن مردم رشت به‌عنوان تفریح و پیاده روی به خیابانی می‌رفتند که چند سال بعد از احداث به خیابان «پهلوی» تغییرنام داد. آهسته آهسته، ساختمان های باشکوه با سبک معماری جدید در دو سوی این خیابان ساخته شد. نخستین ساختمان، مهمانپذیر بهار و ساختمان آذربانی بود.
اما هستند بناهایی که از قبل در این محدوده احداث شده بودند و پس از تخریب املاک در مسیر برای احداث خیابان امام، در راسته اصلی قرار گرفتند. مهمانپذیر زیبا، مسافرخانه فرد و عمارت آذربانی که بعدها به معاونت علوم پزشکی هبه شد، از جمله این ساختمان‌هاست.
البته برخی کارشناسان عقیده دارند احداث نخستین خیابان در اواخر قاجار آغاز شده بود و در زمان پهلوی اول تداوم یافت.
خیلی ها، عمارت آذربانی را با نام نخستین ساختمان انتقال خون می شناسند. اگرچه ساختمان نوساز انتقال خون اکنون در خیابان آزادگان قرار دارد، ولی وجود تابلوی انتقال خون بر سردر و بالکن عمارت تاریخی آذربانی، یادآور روزهایی است که مرحوم محمدعلی آذربانی ملک خود را برای کارهای عام المنفعه تغییرکاربری داد.
این بنا درست روبروی ساختمان دیگر آذربانی یعنی همان قنادی آذربانی است که اخیرا بخشی از آن توسط شهرداری رشت مرمت شد و حالا شهرداری بنا دارد با رایزنی با معاونت علوم پزشکی، دستی هم بر سر روی دیگر بنای تاریخی آذربانی بکشد.
اگر تابلوی سازمان انتقال خون ایران بر سردرب زیبای این عمارت سایه نمی‌افکند، می‌شد تاریخ ساخت ساختمان را بخوبی دید. بر روی یک سنگ سفید رنگ نوشته شده ساختمان آذربانی، تاسیس 1291.
طبقه همکف این بنا، واحدهای تجاری شده و طبقه دوم خالی و متروک است. طبقه دوم، دو بالکن روبه خیابان امام قرار دارد که تابلوهای سازمان انتقال خون و انجمن حمایت از بیماران هموفیلی بر آن نصب شده و نشان می‌دهد در گذشته این بنا چه کاربری داشته است.
این بنا حوادث تاریخی دیگری هم به خود دیده است. از جمله سکونت قوام السلطنه. روایت‌های محلی می‌گویند؛ « قوام السلطنه» (کسی که 5 بار نخست وزیر ایران شد) مدتی در این ساختمان ساکن بوده است. شاید روزهایی بود که قوام السلطنه به‌دستور رضا شاه به گیلان تبعید شده بود. این بنا مدتی هم کاربری مهمانسرا داشت. بعد از انقلاب 1357، سال‌های زیادی این ساختمان متروک بود، تا اینکه به عنوان یک فضای اداری تغییر کاربری می‌یابد.
اداره کل میراث فرهنگی گیلان در دی ماه سال1390 ابتدا توانست جداره عمارت آذربانی و سپس کل بنا را به شماره 30606 در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت نکند. «کبری تیموری»، در خرداد 1388، پرونده ثبتی این بنای تاریخی را برای ثبت در فهرست بناهای میراثی کشور آماده کرده است.
این کارشناس اداره کل میراث فرهنگی گیلان درباره این بنا می‌گوید: بنای آذربانی از ابتدا کاربری مسکونی – تجاری داشت. بر اساس گفتگویی که با «محمد علی آذربانی»، مالک بنا در زمان حیات داشته ایم، قدمت بنا بالای 120سال می باشد و بطور قطع بنا در اواخر قاجار ساخته شده است.
به گفته او سازنده و مالک نخست بنا « نصیری» نامی بوده که در «کاروانسرای محتشم» بازار رشت، تجارتخانه داشت و پدرآذربانی، منزل را از نصیری تاجر خریداری و پس از آن ساختمان به نام آذربانی معروف می‌شود.
تیموری در توضیح مشخصات بنا بیان می‌دارد: معماری بنا بطور واضح تاثیر گرفته از الگوی معماری اروپایی است. این خانه به صورت ساختمانی دو طبقه ساخته شده، طبقه اول شامل هفت باب مغازه، حیاط و انبار می‌باشد و طبقه دوم مسکونی است.
وی می‌افزاید: در ساخت بنا از مصالح سنتی مانند چوب استفاده شده، دیوارهای آن آجری و ملات کاهگل در آن بکار رفته است. نمای خارجی بنا همچنان که در قرون وسطی در اروپا نیز معمول بوده، بدون هیچ اندودی رها شده بطوریکه آجرها به عیان در معرض دید قرار دارد. دو راه پله مجزا، امکان دسترسی به طبقه دوم را فرآهم می‌آورد. این طبقه، دارای 10 اتاق لمبه کوب و بدون تزیینات است. یک راهروی میانی دارد که اتصال اتاق‌ها را به‌هم مرتبط می‌کند. راهرو تماما شیشه بند بوده و مشرف به حیاط است. بام خانه نیز سراسر حلب سر است.
این کارشناس، در توضیح نمای آجری ساختمان اضافه می‌کند: نمای آجری زیبا و منحصر بفرد، همراه با نقوش ظریف و زیبای آجری در اطراف پنجره‌ها و درب‌های ورودی بنا و همچنین قاب‌های تزیینی آجری در جای جای نما همراه با کتیبه آجری آن جلوه خاصی به نمای ساختمان بخشیده است. تزئینات چوبی پنجره‌ها و درب‌های ورودی و کنده کاری‌های زیبای چوبی با نقوش برگ و گل و... در کنار نقوش برش خورده و زیبایی حلب‌های دور دامنه از ویژگی‌های خاص این بنای اروپایی است.
نام «آذربانی» با ورود نخستین تاکسی به رشت نیز گره خورده است. بعد از انقلاب بلشویکی در روسیه و در زمان جنگ جهانی اول، افرادی که گرایش‌های مذهبی داشتند، به ایران مهاجرت می‌کنند. از جمله این افراد «آذربانی» بود که صبغه ایرانی هم داشت.
«آذربانی» تاجر بود و بخاطر تمکن مالی، پس از اقامت در رشت خدمات عام المنفعه ای انجام می‌دهد. از جمله راه اندازی نخستین خط تاکسیرانی در رشت بین سال‌های 1323-1322.آذربانی پنج دستگاه تاکسی مدل وُلکس (ماشین های کوچک انگلیسی) را وارد رشت کرد. آنگونه که در کتابچه «تاریخچه تاکسیرانی در رشت» نوشته شده، ورود تاکسی به رشت با مانعت‌های درشکه چی‌ها روبرو می‌شود و طی یکی از منازعات بین درشکه چی‌ها و تاکسیراداران، یک نفر هم کشته می‌شود.
سرعت مرمت و حفاظت از بناهای تاریخی آنقدر لاک پشتی است که به چشم نمی‌آید. عمارت فاخر آذربانی یادگار روزهایی است که متمکنین از مال خود برای خدمات عام المنفعه چشم می‌پوشیدند. کورسوی امیدمان به بازگشت چنین اندیشه ای است.
نظر شما