به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، مسأله مهدویت و وجود منجی عالم بشریت در آخر الزمان مورد اتفاق همه ادیان الهی است. در دین اسلام نیز بر این مسأله تاکید بسیاری شده است..احادیث مربوط به امام زمان (ع) از زبان خود رسول اکرم (ص) بسیار نقل شده است و به همین خاطر در اصل مسأله مهدویت بین شیعیان و بین اهل سنت اختلافی نیست. دسته اول آیات مربوط به مهدویت بیانگر وعدهٔ اتمام نور الهی است. نور الهی که به دست انبیاء آمد حتماً به دست رسول الله (ص) به اتمام می‌‌‌رسد. یعنی دین رسول خدا حتماً همه عالم را فرا می‌‌‌گیرد. دسته دوم آیاتی است که از اصلاح جهان خبر می‌‌‌دهند که عاقبت زندگی زمینی به خیر و سلامت و پاکی منتهی خواهد شد. دسته سوم آیاتی هستند که در خصوص امام زمان (ع) و اصحاب او و برنامه‌های او هستند. از پیامبر اکرم (ص) و ائمه هدی در زمینه‌های مختلف احادیث متعددی رسیده است که در یک جا در منتخب الأثر جمع‌آوری کرده‌اند و 2951 حدیث شده است.
خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان گفت و گویی با حجت الاسلام والمسلمین «محمدصادق یوسفی مقدم» رییس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم و رییس کارگروه مرجعیت علمی قرآن کریم انجام داده است که در ادامه می خوانید.
چه تعداد از آیات قرآنی صریحا به موضوع مهدویت اشاره کرده اند؟ چه تعداد از آیات تلویحا به موضوع مهدویت پرداخته اند؟ در خصوص این آیات توضیح بفرمایید؟
مسئله مهدویت باوری است که صراحت آن در سنت وجود دارد یعنی در روایات مستند و متواتر چه از جانب اهل سنت و چه از جانب اهل تشیع روایاتی داریم که مهدویت را قطعی می داند. روایاتی نیز از پیامبر اسلام رسیده است که هم در منابع اهل سنت وجود دارد و هم در منابع اهل تشیع.
قرآن کریم نیز آیاتی دارد که این آیات شریفه بر موضوع مهدویت تاکید می کند و اینکه احکام الهی همواره باید جریان داشته باشد، به نوعی می توان ادعا کرد که در عصر غیبت و پس از پیامبر اسلام تشکیل حکومت اسلامی یک تکلیف برای جامعه اسلامی است.
آینده ای که قرآن از جهان ارائه می کند چگونه است؟ تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت چه ضرورتی دارد؟ عدالت مطلق چه زمانی محقق می شود؟
در خصوص ضرورت تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت باید به این موضوع توجه داشته باشیم که در علم کلام، امامت مانند نبوت یک لطف الهی است و چنانچه خدا پیامبران را برای هدایت بشر فرستاد، مسئله امامت را نیز مورد تاکید قرار داد و در عصر ما ائمه معصومین هستند که راه پیامبر را ادامه می دهند.
فلسفه وجود امام، تربیت و کمال بخشیدن به نفوس بشری، پاسداری و صیانت از دین، اجرای احکام الهی و هدایت مردم است. آیات شریفه قرآن کریم نیز می گوید که این کار لطف الهی و تعطیل ناپذیر است، بنابراین امامت مسئله تعطیل ناپذیری است چون دین تعطیل ناپذیر است.
وقتی به سراغ دستورات دین می رویم، مشاهده می کنیم که دین باید همواره جریان داشته باشد. در این میان اقامه عدالت الهی در همه زمان ها یک امر قطعی و دایمی است و هیچ گاه تعطیل نمی شود و آیات شریفه نیز به این مسئله دلالت دارد.
در آیه 25 سوره حدید خدا می فرماید «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ۖ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ» همانا ما پیامبران خود را با ادلّه و معجزات فرستادیم و با ایشان کتاب و میزان عدل نازل کردیم تا مردم به راستی و عدالت گرایند، و آهن (و دیگر فلزات) را که در آن هم سختی (جنگ و کارزار) و هم منافع بسیار بر مردم است (نیز برای حفظ عدالت) آفریدیم، و تا معلوم شود که خدا و رسلش را با ایمان قلبی که یاری خواهد کرد؟ (هر چند) که خدا بسیار قوی و مقتدر (و از یاری خلق بی‌نیاز) است.» در این آیه خداوند فلسفه بعثت انبیا، فلسفه نزول کتاب و میزان در جامعه را بیان می کند. برای فلسفه وجودی انبیا و در ادامه فلسفه وجودی ائمه و امامان را مطرح می کند. نکته ای که در آن وجود دارد و باید به آن توجه کنیم، مسئله عدالت است که به طور کامل محقق نشده و این وعده الهی که حتما باید در جامعه اجرا شود، هنوز محقق نشده است اما چگونه این وعده خدا عملی می شود؟
بر اساس روایاتی که وجود دارد، عدالت مطلق توسط حضرت مهدی موعود محقق می شود. آیاتی که برای دعوت به عدل داریم، بسیار فراوان است. مسئله عدالت مطلق در زمان مهدی موعود تحقق پیدا می کند. در این روایات حضرت می فرماید امام زمان (عج) می آید و عدل را به طور قطعی به شما نشان می دهد و نشان می دهد که عدالت چگونه است و سنت پیامبر را احیا می کند؛ بنابراین از یک طرف قرآن دعوت به عدل می کند و از طرفی می دانیم به رغم تمام زحماتی که مسلمانان کشیده اند، گوشه هایی از عدالت اجرایی شده است و عدالت به طور مطلق محقق نشده است.
عدل مطلق و کامل حضرت مهدی (عج) است و توسط ایشان اجرایی می شود. خداوند به وسیله حضرت مهدی زمین را پر از قسط و عدل می کند و زمانی که ظلم و جور سراسر دنیا را فرا گرفته است، حضرت مهدی ظهور می کند. این وعده پیامبر را بر اساس وعده خدا می دانیم. در ادعیه هم به مسئله مهدی موعود و منجی اشاره شده است که همه آنها بیانگر این است که آن موعود الهی می آید و این آیه شریفه قرآن را که وعده عدل مطلق داده را نهایی می کند.
از نگاه قرآن کریم، مردم در عصر غیبت چه وظایفی بر عهده دارند؟ آیا جامعه سازی در عصر غیبت به طور کامل اجرا می شود؟
مردم از طرفی موظف اند که عدل را اجرایی کنند. برای تحقق عدالت مطلق و کامل با توجه به موانعی که در دنیا وجود دارد، بر اساس روایاتی که داریم در آن زمان حضرت مهدی (عج) حضور پیدا می کند؛ بنابراین می توانیم بگوییم مامور هستیم به اجرای عدالت و جامعه سازی. خداوند در یکی از آیات قرآن ما را مامور به جامعه سازی می کند یعنی باید به دنبال ساخت جامعه الهی باشیم و می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصبِروا وَصابِروا وَرابِطوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُم تُفلِحونَ» (آیه ۲۰۰ آل عمران) که هم بحث صبر فردی را سفارش می کند هم همدیگر را به صبر دعوت کنیم تا صبر اجتماعی محقق شود و در سختی ها پشتیبان یکدیگر باشند تا بر این اساس زمینه برای ظهور حضرت مهدی (عج) فراهم شود.
این سوال مطرح است که آیا جامعه سازی اسلامی در عصر غیبت به طور کامل اجرا می شود؟ در پاسخ به این سوال باید گفت همه مسلمانان موظفیم احکام الهی را اجرا کنیم و همه به جامعه سازی و اجرای عدالت موظف هستیم اما این امر به صورت مطلق نخواهد بود. وعده الهی این است که موعود باید بیاید. جامعه اسلامی بر تمام جوامع دیگر مسلط شود. در آیات و روایات آمده است که این امر به دست حضرت مهدی موعود (عج) تحقق می یابد اما اینکه سلطه بر ادیان دیگر کی محقق می شود، باید بگوییم که در عصر غیبت به معنای این نیست که در واقعیت بر آنها سلطه عرفانی پیدا می کنیم و سلطه مطلق در زمانی محقق می شود که حضرت مهدی موعود ظهور کند.
خدای متعال در آیه 105 سوره انبیا می فرماید: « وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ » وعده خدا در زمین این است که زمین را بندگان صالح خدا به ارث می برند. خداوند در این آیه نمی گوید حکومتی در گوشه ای از زمین تشکیل می دهند بلکه می فرمایند بر کل دنیا حکومت می کنند و مفسران این آیه را به کمک حضرت مهدی (عج) تعبیر کرده اند.
عصر غیبت یک دوره ریاضت و تمرین است تا بتوانیم اجرای عدالت الهی را تمرین کنیم. خداوند در آیه 55 سوره نور به مومنین وعده می دهد که آنها را خلیفه زمین کند. در آیه 5 سوره قصص نیز خداوند می فرماید:«وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ» ما بر مستضعفان عالم بر زمین منت گذاشته ایم و اینها را مسلط کردیم. امامی برایشان می فرستیم و اینها را وارث زمین قرار می دهیم. به طور طبیعی این خواسته خداوند است که با حضور حضرت مهدی محقق می شود.
حضرت علی (ع) از پیامبر اسلام روایتی نقل می کند به این مضمون که حضرت می فرمایند ائمه بعد از من 12 نفر هستند؛ اول آنها شما هستید و آخر آنها قائمی است که حضرت مهدی (عج) نامیده می شود. به دست او خداوند متعال شرق و غرب و زمین را فتح می کند و این وعده الهی که زمین را در اختیار خواهید گرفت، محقق می شود. آیات و روایات بسیاری وجود دارند که بیان می کند گستره وسیع و نحوه حکومتی که همه جهان را فرا می گیرد در عصر غیبت محقق نمی شود بلکه مربوط به زمان ظهور است.
در واقع از یک طرف مامور به تشکیل جامعه عدل هستیم و باید عدالت را در جامعه اجرا کنیم، از طرفی مامور به این هستیم که احکام الهی را در جامعه پیاده کنیم و جامعه سازی کنیم اما این به معنای آن نیست که به صورت مطلق در این عرصه موفق می شویم بلکه باید زمینه ای فراهم کنیم تا حضرت مهدی (عج) حرکت جهانی خود را از آن نقطه آغاز کند. وقتی به آیات شریفه قرآن توجه می کنیم از معنای آیات این گونه بر می آید که قدرت حکومت را که به مسلمانان واگذار می کند چنان گسترده می کند که تمام زمین را فرا می گیرد به طوری که چنین رویکردی محقق نشده است.
چرا برخی آیات قرآن کریم را با عنوان آیات مهدوی معرفی می کنند؟
تحقق عملی آیات قرآن به نحو مطلق در دستان مبارک حضرت مهدی (عج) است، بنابراین از این جهت گفته اند که برخی آیات قرآن، آیات مهدویت هستند اما خطاب این آیات همه انسان ها است یعنی تشکیل جامعه ای بر اساس عدل، جامعه سازی اسلامی و اجرای احکام الهی بر عهده همه مسلمانان است. این سیطره گسترده و قلمرو بی نهایت جز در زمان حضرت مهدی (عج) تحقق پیدا نمی کند.
قرآن راه رسیدن به آینده مهدوی را چگونه ترسیم کرده است؟ چقدر با آرمان شهر مورد نظر قرآن کریم فاصله داریم؟
اقداماتی که در این چند ساله انجام گرفته را بسیار مهم می دانم و یک واقعیتی که در عالم خارج به جهان نشان داده شده، این است که 85 میلیون نفر زنان و مردان آهنین در کشور ایران وجود دارد که می توانند به نام دین و اسلام در برابر استکبار و استعمار مقاومت کنند و این قدرت را اسلام به ملت ایران داد که بتوانند در برابر استعمار ایستادگی کنند.
این باور توانایی را به انسان می دهد و توانسته ایم توسعه پیدا بکنیم. از آن طرف توطئه دشمن هم در کشور بیشتر است. از یک طرف قدرت و اقتدار جمهوری اسلامی ایران به عنوان نقطه کوچک از کل جهان با این وجود توانسته ایم قلمرو خود را توسعه دهیم، از طرفی دنیا چون از جانب جمهوری اسلامی ایران احساس خطر می کند، بسیار تلاش می کند که این قدرت را بشکند.
اطمینان دارم هیچ کشوری در دنیا و در طول تاریخ و در شرایط فعلی به اندازه ای که جمهوری اسلامی ایران مورد تهاجم استکبار قرار نگرفته است، از تهاجم فیزیکی گرفته تا تهاجم فکری، نظامی و اقتصادی، فریفتن مردم و دور کردن مردم از حقیقت دین و تلاش برای فاصله گرفتن از دین در طول تاریخ تا این اندازه برنامه ریزی نکرده است و اعجاز دین است که با تمام تلاش های دشمن همچنان جمهوری اسلامی ایران پابرجا است.
دین است که به مردم بصیرت، آگاهی و هوشیاری داده که وقتی حرکت های منافی با هویت دینی و ملی خود را درک می کنند، بلافاصله از آن جریان فاصله می گیرند و این یک افسانه خواهد بود که مردم ایران در برابر دشمن مقاومت کرد؛ توانست مرزهای جغرافیایی و اعتقادی را حفظ کند و در این راه بسیاری شهید شدند و بسیاری از مردم پایمردی کردند. ما مدعی نیستیم که عدل حضرت مهدی (عج) محقق شده اما مردم باور دارند که مسئولان می خواهند و تلاش می کنند در این مسیر حرکت کنند. موانعی وجود دارد که از تحقق عدالت جلوگیری می کند که با لطف الهی این موانع نیز برطرف خواهد شد.
نظر شما