سفر به سرزمین چای و مجموعه چهارپادشاهان / مسجد اکبریه از زیباترین مساجد تاریخی گیلان

به گزارش خبرگزاری شبستان از گیلان - مهری شیرمحمدی؛

تعطیلات نوروز فرصت خوبی است تا با تامل بیشتری جاذبه های تاریخی و طبیعی شهرستان های گیلان را ببینیم. شهرستان لاهیجان، با مرکزیت شهر لاهیجان، یکی از تاریخی ترین و در عین حال زیباترین شهرهای گیلان است. این شهر تا پیش از صفویه، پایتخت فرمانروایان محلی، کیائیان، بود که نسب خود را به امام چهارم شیعیان می رسانند. بر همین اساس، بسیاری از جاذبه های تاریخی این شهر، آرامگاه سادات کیایی است که عمدتا مزین به نقاشی های دیواری ملهم از حوادث عاشورا و دیگر مضمامین مذهبی است.

مجموعه میراثی چهارپادشاهان، مجموعه بناهای محله گابنه و اردوبازار، چهلستون، پل خشتی در محله پردسر، مسجد اکبریه، حمام گلشن، مقبره شیخ زاهد گیلانی، بقعه تاریخی موسوم به بهشت و دوزخ، خانه صادقی و خانه تاریخی محصص، برخی از این بناهای تاریخی است. لاهیجان همچنین یکی از مراکز تولید ابریشم بوده و کوه های لاهیجان، نخستین مکانی بود که کاشف السلطنه چایکار، پدر چای ایران، نخستین باغ چای را  ایجاد کرد.  

کارخانه تاریخی فلاطوری، موزه چای و آرامگاه کاشف السلطنه و کارخانه چای هوختیف، برخی از بناهای تاریخی مرتبط به صنعت چای است. استخر لاهیجان، شیطان کوه و مجموعه تفریحی تله کابین و شهربازی از دیگر جاذبه هاست. خرید کلوچه، کوکی و چای و برنج و صنایع دستی بامبوبافی، می تواند سفر خوشی را برای مسافران نوروزی ایجاد کند.

*خانه تاریخی صادقی

خانه صادقی، یکی از زیباترین بناهای بجامانده از دوره قاجار در لاهیجان است. این خانه بخاطر تزئینات هنری از جمله گچبری‌های نفیس و نقاشی‌های دیوار و ستون‌های چوبی منقش، به پیشنهاد شورای اداره کل حفاظت آثار باستانی (قبل از انقلاب) در 24آذر ماه 1354 با شماره 1498 در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت می‌شود.

بنا یک طبقه بر روی یک کرسی بلند قرار گرفته و دارای اتاق‌های متعدد تو درتو است. برخی از اتاق‌های یال جانبی شاه نشین سقف کوتاهی دارد و بالای آن اتاق کوچکی است. در شاه نشین، پنجره ارسی بزرگ و مشبک بسیار پرکار و ظریفی قرار دارد و دورتادور این پنجره چوبی، با شمسه‌های متناوب و شیشه‌های رنگی پر شده است. 

تالار اصلی طاقچه‌های کوچکی با تزئینات گچبری دارد و بالای این گچبری‌ها، با نقوش گل و بلبل تزئین شده است. تالار شاه نشین‌، طاق گنبدی و سقف مقرنس کاری شده زیبایی دارد. اتاق‌های جانبی تالار نیز تزئینات نقاشی و گچبری دارد.

دو در ورودی به شاه نشین می‌رسد و یک نوار مقرنس نیز ایوان را که دو ستون چوبی دارد، احاطه کرده است. ایوان و اتاق‌های جانبی بنا نیز با گچبری‌های دیدنی و نقاشی‌های چشم نواز مزین شده‌اند. قسمت بالای ستون‌ها، با نقش‌های مختلف تزئین شده و چهار لنگه درب بسیار نفیس با نقش گل و بوته، تالار را به اتاق‌های جانبی مرتبط می‌سازد.

دو ستون چوبی، سقف ایوان را نگه داشته و در اضلاع چهارگانه‌اش، مزین به نقاشی‌های گل و بوته ظریفی است. سرستون‌ها در انتها نیز تزئینات مشبکی دارد. دورتا دور ایوان، بر روی پوشش گچی، نقاشی‌هایی دارد که انگار ایوان را کاغذ دیواری کرده‌اند. نزدیک به سقف ایوان، دو لنگه پنجره ارسی با شمسه‌های ظریف در یک طاق هلالی جانمایی شده است و بالای هر طاق، مقرنس‌های گچبری دور تا دور ایوان را فرا گرفته است.

*مجموعه تاریخی چهارپادشاهان

مهمترین بنای تاریخی شهر لاهیجان، مسجد و مجموعه تاریخی چهار پادشاهان است. این بنا مدفن چهار تن از امرای کیایی یعنی سیدخورکیا (مقتول به سال ۶۴۷ قمری) و پسران و نوادگانش است و در ایام مذهبی، میزبان دسته جات عزاداری است.

بنا معماری بومی ویژه‌ای دارد و جداره خارجی دیوارهای ایوان نقاشی‌های دوره قاجار با مضامین مذهبی دارد. از این دست بقعه‌ها با نقاشی‌های دیواری در شهرستان لاهیجان به دلیل نفوذ سادات کیایی بسیار زیاد است. نظیر بقعه میراثی سید علی کیا در روستای لیالمان، بقعه دیگری بهمین نام در روستای متعلق محله، بقعه روستای صقل بنه، بقعه چهلستون در روستای زاکله بر و بقعه میرشمس الدین در روستای لاشیدان حکومتی که همگی در فهرست بناهای میراثی گیلان ثبت شده است.

*مجموعه بناهای تاریخی محله اردوبازار

بقعه امیر شهید و مجموعه تاریخی مسجد، تکیه و بقعه پیرعلی در محله اردوبازار، بناهایی بجامانده از دوره قاجار شهر لاهیجان است که در سال ۱۳۸۰ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده است. بر اساس تاریخ شفاهی، «پیرعلی» یکی از پنج پیر بزرگ شهر در دوره صفویه بوده و مردم به او ارادت خاصی داشتند.

در این مجموعه، مسجدی تاریخی، ۲ تکیه که در سه ضلع کشیده شده و بقعه‌ای چهار ایوانه در وسط مجموعه قرار دارد.

دورتا دور ایوان ۲۸ستون چوبی ساده دارد. عرض ایوان‌ها ۱۴۰سانتی متر است. هر ایوان هفت ستون چهار سوی پخ زده، دارد. مجموع ستون‌ها که همانند یکدیگرند، بال بر ۲۸عدد است. سقف ایوان‍ ها واشان کشی و از رو پل کوبی با درزپوش است. لبه بام یک پشته و سراسر بام، سفال سر است. کف بقعه با کاشی‌های سبز چمنی به ابعاد ۲۲سانتی متر، فرش شده است. صندوق مزار، چوبی و ساده و در وسط بناست و بر پایه‌ای به بلندی ۲۰ سانتیمتر قرار دارد.

حسینه نیز شامل حجره‌های کشیده ، با سقفی سفال پوش و لمبه های چوبی با ستون‌های قطور هشت ضلعی است. ازاره حسینه کاشی‌های لعابدار فیروزه‌ای دارد.

* بقعه شیخ زاهد گیلانی

در گیلان دو بقعه؛ یکی در روستای «سیاه ورود» و دیگری در «شیخانبر» منسوب به «شیخ زاهد گیلانی» است. شیخ زاهد، مرشد شیخ صفی الدین اردبیلی، نیای سلسله صفوی است.

او، شیخ صفی الدین اردبیلی، نیای دودمان صفوی، را به مدت ۲۵ سال در نزد خود تربیت کرد و دختر خود «بی بی فاطمه» را به شیخ صفی الدین داد و او را به جانشینی خود در طریقت برگزید. شیخ زاهد در سال ۷۰۰ قمری و در سن ۸۵ سالگی زندگی را بدرود گفته و شیخ صفی الدین مامور دفن وی می‌شود.

بقعه شیخ زاهد در روستای «شیخانبر» و بالای کوه قرار گرفته و معماری عجیب و گنبد هرمی و نوک تیز آن و نزدیکی به جاده اصلی لاهیجان به لنگرود، هر بیننده ای کنجکاو شود.

ساختمان دارای دو اتاق مربع و مستطیل شکل در کنار است. در قسمت شمالی آن ایوانی طولانی با هفت فیلپا ساخته شده است. در قسمت شرقی ایوانی با شش فیلپا و در کناره‌ها و قسمت جنوبی همین اتاق نیز ایوان دیگری با شش فیلپا قابل مشاهده است.

آرامگاه، ضریحی چوبی و ساده دارد. سقف درونى بقعه، داراى گچبرى است و ازاره‌‌هاى آن با کاشى‌هاى رنگى و گلدار مزین شده‌اند. بنا دارای گنبد هرمی و هشت ترک به رنگ فیروزه‌ای است. سطح حره را با کاشی کاری زرد، آبی، سفید و سیاه و نقوش سنتی و گلدار پوشانده‌اند. اطراف گنبد و دیگر نقاط بنا نیز با سفال پوشیده شده است.

* مسجد اکبریه و حمام گلشن

مسجد اکبریه، یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین مساجد تاریخی گیلان است. قدیمی‌ترین بخش مسجد، شبستان شرقی و مناره کوتاه آن است. ارتفاع این تك مناره آجری با گل دسته ی زیبای مسجد از سطح زمین ۱۸ متر است و دارای سقفی رک با پوشش بیرونی از كاشی به رنگ آبی آسمانی، زرد، سیاه و سفید است. موقعیت قرارگیری مناره یادآور نوع معماری دوره سلجوقی است که مناره‌های مساجد در گیلان را منفرد از بنای اصلی و با ارتفاع کمتر می‌ساختند.

بنای اصلی این مسجد در قرن چهارم قمری گذاشته شده و در دوره‌های بعد نوسازی شده است. قدیمی‌ترین بخش مسجد مربوط به دوره صفویه است. ضلع شمالی و بنای اصلی مسجد در دوره قاجار ساخته شده و بخش‌های الحاقی حیاط در دوره پهلوی احداث شده است.

بنای اصلی مسجد که در دوره قاجار ساخته شده، نمای زیبایی در جداره دارد. رنگ سفید جداره بیرونی، پنجره هایی با قوس های بلند، و تزئینات روی جداره به شکل چلیپا و نما رومی دارد.

داخل شبستان اصلی مسجد، محرابی است که حاشیه آن با کاشی هایی از آیات قرآن با خط نسخ وجود دارد و نزدیک به محراب، کتیبه سنگی حاوی ۲۱ بیت شعر نصب شده که سال ساخت مجدد مسجد در دوره قاجار و بانی آن ذکر شده است. بانی «علی اکبر خان» ، حاکم وقت لاهیجان دردوره فتحعلیشاه قاجار بوده است.

مناره مسجد شعربافان نیز یکی از مناره های تاریخی لاهیجان است.

حمام گلشن، بنای تاریخی دیگری است که روبروی مجموعه چهارپادشاهان قرار دارد. بخش هایی از این حمام در سال ۱۳۴۴ و بخاطر تعریض خیابان انقلاب از بین رفته است. خوشبختانه بخشی از این حمام هنوز بصورت سنتی فعال است و بخش هایی از آن به عنوان مغازه فروش عتیقه ، وسایل سنتی و صنایع دستی و رستوران تغییرکاربری یافته است.

بانی این حمام نیز، علی اکبرخان، حاکم وقت لاهیجان بود که در سال ۱۲۳۹ قمری ساخته شد. حمام گلشن  در تاریخ ۲۴ آذر ۱۳۵۴ با شماره ۱۴۴۲ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

*آرامگاه کاشف السلطنه و موزه چای

نام لاهیجان با صنعت چای گره خورده است. وجود باغ‌های سرسبز چای در کوه‌های جنوبی شهرستان لاهیجان، وجود چندین کارخانه برای فرآوری چای، همچنین چندکارخانه قدیمی چای همچون هوخ تیف و کارخانه چای قوام السلطنه، و تنها موزه تخصصی چای، از جاذبه‌های این شهر است.

موزه چای درواقع محل آرامگاه «کاشف السلطنه چایکار» است. کسی که با مشقت زیاد رموز پرورش چای را در هندوستان فراگرفت و بوته ، نهال و بذر چای را با خود به ایران آورد و در باغ فلاحت لاهیجان پرورش داد. این باغ روبروی آرامگاه قرار داشته و در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

بنای آرامگاه کاشف السلطنه ،در سال ۱۳۳۵خورشیدی به سبك معماری غربی توسط «هوشنگ سیحون» طراحی و به همِت «انجمن آثار ملّی» به شكل كنونی با اسكلتی از بتن و نمای سنگ تیشه‌ای با زیربنای ۵۱۲ مترمربع توسط «غفور گنجه ای» ساخته شد.

اداره میراث فرهنگی گیلان، پس از مدتی با ایجاد تغییراتی در بنا،  فضای آرامگاه را تبدیل به «موزه چای» کرد. بجز مزار کاشف السلطنه، در موزه چای، انواع قوری، سرویس‌های چای خوری، سماورهای قدیمی، وسایل سنتی چای خشک کنی و وسایل فراوری چوبی و... به نمایش گذاشته شده است.