بوی تند ماهی دودی و رشته خشکار در بزرگترین بازار روباز کشور

به گزارش خبرگزاری شبستان از گیلان- مهری شیرمحمدی؛

بازار هر شهری قلب تپنده آن شهر است. بازار شهر رشت برخلاف دیگر بازارهای کشور، سرپوشیده نیست. نه از سقف‌های گنبدی بازارهای استان مرکزی خبری است و نه از نورگیرهای بلند بر قوس مرکزی گنبد. برای استفاده حداکثری از نور خورشید، بازار رشت را روباز ساخته‌اند زیرا در بیشتر ماه‌های سال، هوای گیلان ابری است.

تعطیلات نوروز فرصت خوبی است تا از بزرگترین بازار روباز کشور و کاروانسراهای آن دیدن کنیم. بازار بزرگ رشت با 33 هکتار مساحت، در دوره صفوی و قاجار، مرکز بزرگی برای فعالیت‌های اقتصادی و تجاری بود. باشکوه‌ترین قسمت، بازار ماهی فروشان است. از راسته رنگرزها به بعد، بوی تند ماهی دودی و سیر تازه در هوا می‌پیچد. در این بازار حال و هوایی است که در دیگر بازارهای کشور نیست. فروشندگان در وصف محصولشان شعر می‌سرایند و دستفروشانی که سبزی‌های محلی می‌فروشند: «چُوچاق»، «خالی واش»، « برگ سیر محلی»، «کوتکوتو» و...

در این راسته علاوه بر انواع ماهی پرورشی و صید دریا همچون ماهی سفید، کفال، کپور و ماهیان استخوانی، انواع مرغ محلی، اردک و غاز به‌فروش می‌رسد. ماهی دودی، ماهی شور و اشپل (تخم ماهی سفید) نیز از دیگر سوغاتی‌های این بازار است. زیتون پرورده، رب انار ترش، رب آلوچه، رب ازگیل، آب نارنج و... طعم دهنده‌هایی است که در بازار رشت به وفور یافت می‌شود و بدون این چاشنی‌های محلی، مزه به غذاهای گیلان نمی‌آید.

رشته خشکار پزها، بخش دیگری از دیدنی‌های بازار است. رشته خشکار، یکی از شیرینی‌های سنتی گیلان است که از ترکیب آرد برنج و مغزیجات و ادویه‌های خوش طعم تهیه می‌شود. رشته خشکارپزهای گل افزان و گل ریز نزدیک به مسجد ولی عصر قدمت دیرینه دارند.

در بافت بازار، 20 کاروانسرا بود که اکنون تنها هفت کاروانسرا باقی مانده است. بازار رشت چندین بار در اثر حوادث سوخته و بازسازی شده است. این کاروانسراها یادآور روزگاری است که تجارتخانه‌های رشت به‌ویژه در حوزه ابریشم و برنج بسیار فعال بود.

*کاروانسرای ملک

کاروانسرای ملک در محدوده کوچکی از خیابان شریعتی و تقاطع خیابان تختی قرار دارد. این کاروانسرا در دوره قاجار، یکی از قطب‌های مهم تجاری محسوب می‌شد و از این سرا، برنج به روسیه صادر می‌شد و ابریشم تولید گیلان از این کاروانسرا به شهرهای یزد و کاشان ارسال میشد.

کاروانسرای ملک به شماره 9916 و در تاریخ 11 شهریور 1382 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

* کاروانسرای محتشم

کاروانسرای محتشم، در دوره قاجار ساخته شده و اوایل پهلوی بازسازی شده و در آن زمان تغییرات زیادی به لحاظ معماری پیدا کرد. این کاروانسرا از دو بخش با دو حیاط مرکزی تشکیل شده است. سردرب چوبی و آجر چینی های خفته راسته بر گنبدها، مهمترین ویژگی های این اثر است.

کاروانسرای محتشم به شماره 15219 در تاریخ 24/12/1384 در فهرست آثار ملی ثبت شد.

*کاروانسرای گلشن

کاروانسرای گلشن در دوره صفویه ساخته شده و یکی از معروف‌ترین و معتبرترین کاروانسراهای رشت بود. کاروانسرای گلشن از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است که در حال حاضر ایوان شمالی آن مسدود شده است. این کاروانسرا دارای 2 حیاط مرکزی و سه مسیر دسترسی به بیرون دارد و توسط یک راهرو بهم ارتباط دارند.

کاروانسرای گلشن 25 واحد تجاری دارد. حجره‌های آن در اطراف حیاط مرکزی قرار گرفته‌اند. سقف بناها به شیوه طاق ضربی اجرا گردیده و مصالح مورد استفاده گچ، خاک، آجر و تیرآهن است.

موقعیت قرارگیری این کاروانسرا موجب شده به عنوان یک انبار کالا کاربری داشته باشد. گلشن از سه طرف به 2 راسته بازار و کاروانسرای محتشم راه دارد. کاروانسرای گلشن به شماره 30608 در تاریخ 8/10/1390 در فهرست آثار ملی ثبت شد.

*کاروانسرای طاقی بزرگ و طاقی کوچک

کاروانسراهای طاقی بزرگ و کوچک در امتداد هم قرار گرفته و با یک راهرو بهم متصل می شود. این کاروانسرا در ضلع شمالی بازار رشت، جنب مسجد حاج مجتهد قرار گرفته است. این دو کاروانسرا تقریبا در یک زمان ساخته شده و متعلق به دوره پهلوی اول است. این دو کاروانسرا در گذشته مرکز تجاری فروش انواع خشکبار بویژه برنج بود.

کاروانسرای طاقی کوچک در سال 1372 وقف شده است. بخشی از کاروانسرای طاقی کوچک در سال 1379 خورشیدی دچار آتش سوزی شد و همان زمان با نظارت اداره میراث فرهنگی گیلان مرمت گردید و به شماره 3369 و در تاریخ 25/12/1379 ثبت میراثی شد.

کاروانسرای طاقی بزرگ در ضلع جنوبی کاروانسرای طاقی کوچک و راسته دوم زرگرها ساخته شده است. این کاروانسرا همزمان با کاروانسرای طاقی کوچک و مطابق با سنگ وقف آن در سال 1321 قمری ساخته شده است.

هر دو کاروانسرا دارای حیاط مرکزی و باغچه ای در میانه هستند. کاروانسرای طاقی بزرگ به شماره 9914 و در تاریخ 11/6/1382به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

*کاروانسرای چینیچیان

خانواده چینیچیان اصالتا از اهالی جمهوری آذربایجان بوده و به دلیل شرایط نامساعد تاریخی در باکو، ابتدا به انزلی و سپس به رشت مهاجرت می‌کنند. کاروانسرای چینیچیان در سال 1308 خورشیدی، توسط برادران چینیچیان ساخته می شود. ایشان صاحب کارخانه تولید بلور بودند. بلورجات تولید شده در کاروانسرای چینیچیان بفروش می‌رسید.

پلان بنا به شکل مستطیل به ابعاد 1/33 متر در 8/26 متر و ارتفاع هشت متر به صورت یک طبقه بر روی زیرزمین بنا شده است.

این کاروانسرا از ابتدا به عنوان کاروانسرای درون شهری و محلی برای خرید و فروش اجناس احداث شده است. هندسه‌ای مستطیل شکل دارد که کشیدگی آن شمالی- جنوبی است. حجره‌ها، در اطراف حیاط مرکزی چیدمان شده و ارتباط شان با بافت بازار از طریق حیاط کاروانسرا برقرار می‌شود.

مسیر ورود و خروج به این بنا در امتداد هم و در جهت شمال – جنوب قرار گرفته است. سردرب‌های دالان‌های ورودی باشکوه و عظمت خاصی دارند. در مجموع به کار بردن هندسه خالص و اشکال ساده به همراه تزئینات ساده و شکیل از ویژگی‌های شاخص معماری این بنا است. استفاده از آجر در این کاروانسرا جزء متریال‌های اصلی است و در برخی جاها از رنگ‌های آبی و زرد بر روی رنگ طبیعی آجر استفاده شده است. برای جلوگیری از آتش سوزی سقف، طاق ضربی بوده و برای اینکه باران و برف به کاروانسرا آسیب نرساند، از شیروانی و حلب به صورت دو پشته استفاده شده است.

 مهمترین تزئین این بنا، گره چینی سقف دالان‌های شمالی، جنوبی است. این تزئین‌ها، به طرز زیبایی آجرکاری و رنگ آمیزی شده‌اند.

کاروانسرای چینیچیان به شماره 3368 در تاریخ 25 اسفندماه 1379 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

*کاروانسرای سعادت

کاروانسرای سعادت مربوط به اواخر دوره قاجار و در سال 1300 خورشیدی ساخته شده و معماری آن با دیگر کاروانسراها کاملا متفاوت است. این کاروانسرا در قسمت غرب بازار و شمال میدان بزرگ قرار گرفته است. از یک سو به راسته ماهی فروشان و از سویی به راسته حلبی سازان راه دارد. البته راسته حلبی سازان اکنون تبدیل به لباس فروشی شده است.

این کاروانسرا در دو طبقه با یک زیرزمین ساخته شده و حجره‌ها به یک حیاط بزرگ و مرکزی راه دارد. حجره‌های طبقه بالا از طریق 2 راه پله از دو سو به حیاط متصل می‌شود و طبقه فوقانی دورتادور ایوان دارد.

متاسفانه این کاروانسرا چندین نوبت دچار آتش سوزی شده است. کاروانسرای سعادت به شماره 9915 در تاریخ 11/2/1382در فهرست آثار ملی ثبت شده است.