به گزارش خبرگزاری شبستان از گیلان- مهری شیرمحمدی؛
تعطیلات نوروز فرصت خوبی است تا از مساجد تاریخی گیلان دیدن نماییم. این مساجد آئینه تمام نمای هنر و معماری در مراکز مذهبی است. مسجد دو محرابه حاج سمیع در محله ساغریسازان، مسجدی با چوب‌های روسی در محله بادی‌اله رشت، اسپیه مزگت در جنگل‌های دیناچال، مسجد شیرخان در ییلاق آق اولر تالش، مسجد آکل کمسار در شفت و مسجد تاریخی تمیجان، مسجد غروی در لنگرود، مسجد اکبریه در لاهیجان، تنها برخی از نمونه‌های مساجد تاریخی در گیلان است.
*اسپیه مزگت، قدیمی ترین مسجد گیلان
«ایسبییه مزگت» یا «ایسپیه مزگت» در زبان تالشی به معنی مسجد سفیدرنگ است. این مسجد تاریخی در اوایل دوره اسلامی و به گفته باستان‌شناسان در دوره سلجوقی ساخته شده است. بقایای این مسجد تاریخی، بین رضوانشهر و شهر هشت‌پر تالش و در میان پارک جنگلی دکتر رستگار قرار دارد.
یک کیلومتر که از جاده اصلی بسمت جنگل می‌روید، کتیبه سنگی سفیدی مشخصات مسجد را نوشته و قدمت بنا را معرفی کرده است. آنچه از مسجد بجا مانده، بنایی است با چند طاق ضربی و ستون‌های عظیم که تنها ورودی یک ضلع باقی مانده است.
افزون بر آن، تزیینات گیاهی و نقوش دیوارها و سرستون‌ها هنوز سالم مانده و تنها مسجد گیلان است که مزین به خط کوفی است. بر دیواره شمالی کتیبه‌ای به خط کوفی مشتمل بر آیه قرآن «لم یخش الا الله فعسی اولئک ان یکونوا من المهتدین » خوانش می‌شود. باستان شناسان می گویند این مسجد در اثر طغیان رودخانه دیناچال تخریب شده است.
این بنا توسط سازمان میراث فرهنگی گیلان در تاریخ ۱۶/۷/۱۳۷۹ و به شماره ۲۷۹۶ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیده است.
*مسجد گلدسته با ماذنه ای که بروی عموم باز می شد
مسجد گلدسته در محله ساغریسازان رشت قرار دارد. طبق کتیبه موجود، این مسجد در زمان فتحعلیشاه قاجار ساخته شده است. علت شهرت این مسجد، گلدسته مسجد است که در جوار مسجد و مجزا ساخته شده است. مردم محله ساغریسازان به یاد دارند که سالی یکبار در دهه محرم، درب مناره گلدسته مسجد ساغریسازان رشت به روی عموم باز می شد و علاقمندان و حاجتمندان بالای ماذنه می رفتند و در آن مکان شمع روشن می کردند.
گلدسته مسجد ساغریسازان، در زلزله ۱۳۶۹ منجیل تخریب می شود و سال ۱۳۹۸ به همت یک خیر و بر اساس تصاویر بجامانده، گلدسته مسجد دوباره احیا می شود.
ارتفاع مناره فعلی براساس مستندات مکتوب در سفرنامه ها دقیقا ۱۵متر و ۲۰ سانتی متر بازسازی شده است. قطر مناره اندکی کاسته شده و آن هم به دلیل قرارگیری در معبر و جلوگیری از رفع خطر بود و درحال حاضر قطر در کف ۲متر و ۶۰ سانتی متر است که آرام آرام کوچک شده و در انتهای ماذنه ۲متر می شود.
* مسجد صفی، قدیمی ترین مسجد رشت
مسجد صفی در محله‌ای به همین نام قرار دارد. این مسجد ظاهراً قدیمی ترین مسجد شهر رشت است، بنای آن به اوایل دوره صفویه بر می‌گردد. این مسجد که به نام‌های دیگری چون «مسجد سفید» یا «مسجد شهیدیه» نیز نامیده شده، محلی است که شاه اسماعیل به هنگام فرار به گیلان در زمان کودکی مدتی، در جوار آن اقامت داشت.
فیلپاها، گچ‌بری حاشیه زیر سقف، محراب و ستون‌های قطور زیر بام، همگی از آثار قدیمی این مسجد است. تاریخ بنای اولیه این مسجد دقیقا روشن نیست. بر اساس یک روایت شیخ صفی‌الدین اردبیلی به دلیل دوستی با شیخ زاهد گیلانی در سفری به گیلان در محله فعلی چاهی می‌کند و عبادتگاهی سازد که بعدها به مسجد تبدیل می‌شود.
بعضی از تاریخ نویسان این مسجد را قبر محمدباقر میرزا ملقب به صفی میرزا پسر بزرگ شاه عباس اول می‌دانند که با بدخواهی اطرافیان پدرش، به دستور آنان کشته شد و در آن محل دفن شده است. برخی باور دارند علت نامگذاری این مسجد به شهیدیه قتل ناحق صفی الدین میرزا است. به روایتی، شاه عباس صفوی پس از کشتن صفی میرزا از کرده خود پشیمان شد و دستور داد تا در محل مرگ فرزندش یعنی همین محل، مسجدی بنا کنند. به همین دلیل این مسجد را شهیدیه نیز نامیده‌اند.
مسجد صفی دارای پلانی مربع شکل است و در حوالی بازار شهر رشت قرار دارد. شبستان مسجد دارای سه فیلپای قطور مرکزی، از شرق به غرب است. سرستون‌ها به گچ‌بری‌هایی پر کار به نقش گل وازاره و ستون‌ها با کاشی‌های چهار گوش منقوش آراسته شده‌اند. از دیگر جنبه‌های زیبای بنا، گچ‌بری‌ها و کاشی‌کاری قسمت محراب است که با آیاتی از قرآن کریم تزیین شده است. سر در ورودی دوم و اصلی مسجد از دو قوس تشکیل شده که به قوس اول آیه اول سوره اسری و در قوس دوم حدیث ” و لایه علی بن ابی طالب حصنی ….” کاشی کاری شده است.
در وسط محراب تاریخ ۱۲۴۴ هـ . ق و بر روی یک کاشی، تاریخ تجدید بنای مسجد در سال ۱۳۴۴ هـ . ق نقش بسته است. مسجد صفی رشت به شماره ۱۹۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.این مسجد بتازگی مرمت شده است.
*مسجد ۳۰۰ساله آکل کمسار
«مسجد آکل» یا مسجد ولی عصر با قدمت ۳۰۰ سال در روستای کمسار در شهرستان شفت قرار دارد. این مسجد به شماره ۳۱۷۹۱ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده است. به گفته اهالی، مسجد کمسار نیز چندین بار مرمت شده و اساسی‌ترین مرمت آن به سال ۱۳۲۱ بود که سقف مسجد فرو می‌ریزد.
اکنون، کرسی مسجد ۱۷۰ سانتی متر از کف ارتفاع دارد و به کمک راه پله‌هایی که در دو گوشه ایوان جنوبی واقع است، امکان دسترسی به داخل میسر می‌شود.تعداد ستون‌های ایوان ۲۰ عدد است که سقف سفال سر بنا را نگاه می‌دارد. در نمای جنوبی ۶ عدد طاق‌نما به همراه ۲ در ورودی قرار دارد. چهار عدد از طاق‌نماها به یک شکل و یکی از آنها به شکلی دیگر و در وسط دیوار طاق نمایی با تزئینات زیبای گچ‌بری قرار دارد.
نمای ضلع شمالی مسجد آجری است. مسجد در گذشته تلار بزرگی داشت و بر ایوان، کتیبه‌های گچی قوسی داشته که بعد از مرمت از بین می‌رود و تنها یکی از آنها باقی مانده است. داخل مسجد نیز کتیبه‌های گچی حاوی آیات قرآن داشته که در سال‌های اخیر روی آن را گچ کشیده‌اند. مسجد در گذشته دارای بخش تابستانی و زمستانی بود. قسمت تابستانی این مسجد، حدود ۵۰ سال قبل تخریب و قسمت زمستانی آن هنوز پابرجاست و مراسم مذهبی در آن برقرار می‌شود.
از نکته‌های جالب توجه، ساخت بخش‌هایی از فیلم میرزا کوچک جنگلی در این مسجد است که با ایجاد تغییراتی مسجد را به شکل بقعه درست کردند.
*مسجد ۲ محرابه حاج سمیع رشتی
مسجد حاج سمیع رشتی، تنها مسجد ۲ محرابه گیلان است که در دوره قاجار و در محله ساغریسازان رشت ساخته شده است. این مسجد به شماره ۹۳۸۲ و در تاریخ ۱۴/۵/۱۳۸۲ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده است. این مسجد توسط «حاج حاکم نصیر رشتی» در اواخر دوره قاجار احداث شده و پس از فوتِ حاج حاکم، مسئولت اداره مسجد به خاندان سمیعی می‌رسد و بعد از آن به «مسجد حاج سمیع» معروف می‌شود.
این مسجد با معماری بومی گیلان و کاشی‌کاری‌های دوره قاجاری در ستون‌های هشت ضلعی و چهارضلعی داخل شبستان و وجود دو محراب در نوع خود بی‌نظیر است. سقف مسجد قبلا سفال‌پوش بود. مسجد ۳در ورودی دارد،۲ در ضلع شمالی یکی مخصوص ورود بانوان است و دیگری ورودی وضوخانه که به صحن اصلی مسجد باز می‌شود. بخشی از مسجد حاج سمیع دو طبقه ساخته شده است. بالای سر در ورودی شرقی، یک اتاقک با راه‌پله آهنی است، که به گفته هیات امنا این نیم طبقه، دفتر مسجد و آبدارخانه است.
مسجد حاج سمیع در سال های اخیر مرمت شده است.
نظر شما