خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زهرا مهرور- خوبی تعطیلاتی مثل ایام نوروز در این است که بسیاری از کسانی که در طول سال فرصت سر زدن به بسیاری از افراد و حتی سر زدن به یک سری از اماکن و مراکز را ندارند، می توانند با فراغ بال به آنها سربزنند و به عبارت دیگر سراغی از قدیمی‌ها بگیرند اما موزه‌ها، به عنوان گنجینه گذشتگان و تاریخ و تمدن ایران هم از جمله اماکنی است که در چنین ایامی مهمانان بسیاری دارد و نسبت به سایر روزهای سال شلوغ‌تر است.
موزه های تنوع زیستی، موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی، میراث پهلوانی، موزه میراث زمین طبس، موزه ژئو پارک طبس، موزه وقف، موزه مردم‌شناسی بیرجند و موزه مشاهیر و مفاخر ملی خراسان جنوبی، موزه تخصصی لباس محلی و منسوجات، موزه عروسک، موزه مردم شناسی قاین، فردوس، نهبندان و طبس، مشاهیر و آب قاین، موزه خصوصی بشرویه و موزه اشیای مردم‌شناسی و صنایع دستی سرایان از جمله مهمترین موزه های استان است که بازدید از آنها تاریخ و سبک زندگی تاریخی مردم این دیار را می‌نمایاند.
این موزه‌ها با اشیا و جلوه‌های فرهنگی متنوع ناقل سنت‌ها، آداب و رسوم مردم دوران تاریخی استان خراسان جنوبی هستند و احساس، نگاه هنری، اندیشه و ارزش‌های گذشتگان را که معرف واقعی زوایای فرهنگ و تمدن این سرزمین است، به نمایش می‌گذارند.
موزه مفاخر، جایی برای رونمایی از مشاهیر تاریخ ایران
موزه مفاخر و مشاهیر ملی، یکی از جاذبه‌های فرهنگی و گنجینه‌ای کوچک از مفاخر و بزرگان این استان است و در شهر بیرجند قرار دارد. این موزه در باغ و عمارت جهانی اکبریه بیرجند دایر شده است. گنجینه مفاخر و مشاهیر ملی مجموعه‌ای از زندگینامه‌ها، اسناد و نسخ خطی، تالیفات، نشانه‌های ملی، علمی و ادبی، لوح‌ها، عکس‌ها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی این خطه از ایران زمین است.
از اهداف تشکیل این گنجینه یادکرد از چهره‌های ماندگار و اندیشمندانی است که عمر خویش را صرف تحقیق و پژوهش برای تمامی نسل‌ها کرده‌اند. آثار این گنجینه براساس دوره تاریخی از قرن هفتم تا سیزدهم هجری شمسی در ۲ بخش کلی و ۲ طبقه به نمایش گذاشته شده است. از نمونه‌های جالب توجه در این گنجینه اوراقی از نگاره‌های مینیاتورهایی است که براساس دیوان خاوران نامه در شرح دلاوری‌های حضرت علی (ع) توسط فرهاد نقاش در قرن نهم مصور شده است.
همچنین تالیفات استاد احمد احمدی بیرجندی، دکتر محمدحسن گنجی، استاد سید غلامرضا سعیدی، دکتر محمداسماعیل رضوانی و علامه سید محمد فرزان که از جمله مفاخر بلند آوازه عصر حاضر از دیگر آثار نمایشی در این گنجینه است.
گشت و گذاری در گنجینه باستان‌شناسی بیرجند
گنجینه باستان‌شناسی بیرجند نخستین موزه استان خراسان جنوبی است که سال ۱۳۷۱ راه‌اندازی و سال ۱۳۷۴ با طراحی نو، توسعه و تجهیز شد. این گنجینه مشتمل بر بخش‌های متعدد از جمله بخش سفال، مفرغ و سکه، قرآن، روشنایی، کتابت و مجموعه‌ای از اشیا و مواریث خاندان علم است.
در بخش روشنایی این گنجینه انواع پی‌سوزهای سفالی و فلزی و تعدادی چراغ‌های گردسوز با پایه و بدنه سنگی، سرامیکی و برنزی به نمایش درآمده است. اگرچه به لحاظ تاریخی قدمت بعضی از این اشیا کمتر از ۱۰۰ سال است ولی از نظر هنری قابل توجه هستند. قدیمی‌ترین اشیای موجود در این بخش پی‌سوزهای سفالی است که قدمت برخی از آنها به پیش از اسلام بر می‌گردد و در بخش قرآن و کتابت موزه باستان‌شناسی بیرجند هم نفیس‌ترین قرآن موجود در آن متعلق به دوره قاجار بوده که نقش گل و مرغ روی جلد آن و تذهیب آب طلا بر صفحات‌اش نقش بسته است.
اشیایی که در گنجینه مردم‌شناسی موزه بیرجند به نمایش گذاشته شده، سیر مدون و منظمی از هزاره سوم قبل از میلاد تا دوره قاجار را در بر می‌گیرد. از بخش‌های عمده این گنجینه مراسم عروسی، قالی‌بافی، پارچه‌بافی، سفالگری، عطاری، دستاسی و آهنگری است که در قالب مانکن‌های نمایشی آداب و روسم گذشتگان را به نمایش می‌گذارد. قدمت اشیای گنجینه مردم‌شناسی به حدود ۱۰۰ سال پیش برمی‌گردد لذا بازدیدکنندگان هیچ‌گونه نشانی از فناوری جدید در آن نمی‌بینند.
موزه عروسک دریچه‌ای از فرهنگ در خانه فروتنی
خانه فروتنی يكی از خانه‌های تاريخی ديدنی در بيرجند و استان خراسان جنوبی به حساب می‌آيد. اين خانه پس از مرمت و با حفظ اصالت گذشته خود تبديل به موزه عروسک بيرجند شده است. بازديدكنندگان ضمن تماشای عروسک‌های مختلف كشورمان و آشنايی با فرهنگ و آداب و رسوم مردم محلی منطقه، می‌توانند از تماشای معماری زيباي اين خانه لذت ببرند.
همچنين می‌توانند با نحوه عروسک‌سازی زنان بومی منطقه آشنا شوند و سوغاتی ارزشمند از اين مكان برای خود تهيه كنند؛ موزه‌ای كه تاكنون با هزاران بازديدكننده توانسته است رتبه سوم بازديدهای مردمی را در كل موزه های خصوصی كشور به خود اختصاص دهد.
اين عروسکها در واقع بهترين ابزار برای انتقال شفاهی تاريخ و فرهنگ اين منطقه هستند. عروسک‌های بومی و محلی توسط زنان روستاهای تاجمير، نازدشت، حجت آباد، همت آباد و اطراف شهرستان سربيشه برای بازی كودكان با رويكرد تربيتی، آموزشی و انتقال فرهنگ شفاهی به نسل بعدی ساخته می‌شود. هر كدام از اين عروسکها قصه خود را دارند كه به عروسک سنجاق شده است و روايتگر قصه مادری است كه آن عروسک را برای دخترش درست كرده و در گذشته همين عروسکها وسيله بازی كودكان اين سرزمين بوده است. اين عروسکها در سال ۹۳ به شماره ۱۰۶۳ در فهرست ميراث معنوی ناملموس كشور ثبت شده است.
موزه وقف؛ میراث جاودان بیرجند
موزه وقف میراث جاودان شهرستان بیرجند مورد توجه ویژه مسافران و گردشگران است که در آن وقف‌نامه‌های قدیمی و اشیای وقفی نگهداری می‌شود. در این موزه وقف‌نامه‌های خطی قدیمی نوشته شده روی کاغذ، سنگ و پارچه با خط نستعلیق، قرآن‌های خطی قدیمی، عکس از اماکن مقدسه و مشاهیر بیرجند، سکه‌ها و دست‌نوشته‌های قدیمی نگهداری می‌شود.
سماورهای زغالی، اتوی زغالی، قهوه‌جوش، قلیان، تشت‌های بزرگ مسی، کاسه و بشقاب‌های قدیمی مربوط به دوره قاجار و صفویه و قرن نوزدهم میلادی از اشیای وقفی این موزه است.موزه وقف بیرجند از سوی اداره اوقاف و امور خیریه بیرحند در بنای تاریخی حسینیه امام رضا (ع) در سال ۱۳۸۲ افتتاح شد.
موزه میراث پهلوانی بیرجند با ۲۰۰ سال قدمت
موزه میراث پهلوانی در سال ۱۳۸۵ مصادف با هفته دولت و با همکاری بخش خصوصی واقع در زورخانه قدیمی امیرعرب مشهور به «زورخانه لوبند» بیرجند افتتاح شد. سابقه زورخانه امیر عرب، مشهور به «زورخانه لوبند»، به بیش از ۲۰۰ سال می‌رسد که در آن زمان فقط یک زورخانه در محله «لب بند» و در فاصله دو بند معروف «حاجی محمد جعفر» و «باروت کوبان» در یک کوچه فرعی واقع بوده است که با نام زورخانه لب بند (در لهجه محلی «لوبند») مشهور بوده و اکنون به نام زورخانه امیر عرب فعال است.
بنای تاریخی زورخانه امیر عرب از دیرباز محل ورزش پهلوانان نامدار بوده است تا اینکه در سال ۱۳۸۰ ساختمان جدید این زورخانه به بهره‌برداری می‌رسد و فکر ایجاد موزه و نمایشگاهی دائمی از مواریث پهلوانی و ورزش باستانی در بنای تاریخی مذکور قوت می‌گیرد. قسمت‌های مختلف این موزه عبارتند از نمایش عکس‌های پهلوانان و پیشکسوتان صاحب‌نام، ابزار و آلات ورزشی از قبیل میل، کباده و تخته شنا، ضرب، ابزار و آلات پهلوانی زینتی چون شمشیر و سپر و تعدادی مانکن که حالات مختلف ورزشی را به نمایش درآورده‌اند. هدف از تأسیس این موزه آشنایی عموم با ورزش باستانی و آداب و سنن مربوط به این رشته دیرپا و مردمی است.
نگهداری ۵۰۰ شی فرهنگی در موزه مردم‌شناسی طبس
موزه مردم‌شناسی طبس سال ۱۳۹۴ در محل موقوفه عمادالملکی معروف به «باغ خان» با مساحتی حدود چهار هزار و ۴۰۰ متر مربع و در فضایی با زیربنای حدود ۶۰۰ متر مربع راه‌اندازی شد. این موزه با موضوع و محتوای مردم‌شناسی با حدود ۵۰۰ قلم شی فرهنگی اهدایی از مردم فرهنگ‌دوست و علاقه‌مند طبس و در ۲ بخش نمایش پیکره‌ها (۹ عدد مانکن مشاغل سنتی) و سالن‌های ویترینی (۲۰ ویترین) به معرفی برخی مشاغل، حرف سنتی و ابزار و لوازم کاربردی - معیشتی مردم در روزگار گذشته می‌پردازد.
فسیل‌هایی با ۵۲۰ میلیون سال قدمت در موزه میراث زمین طبس
موزه میراث زمین در طبس هم آثاری مانند گیاهان سنگی، لاک حلزون‌های غول پیکر یا سنگ‌های ستاره‌ای را به نمایش گذاشته که میلیون‌ها سال قدمت دارند. موزه‌ای که اکنون جزئی از عمارت باغ گلشن شده و در آن انواع کانی‌ها، سنگ‌ها، فسیل‌ها، مواد معدنی به نمایش گذاشته شده است. در این موزه می‌توان فسیلی به نام «استروماتولیت» را دید که ۵۲۰ میلیون سال سن دارد، این فسیل در واقع جلبک‌هایی بوده که روی هم انباشته شده‌اند.
فسیل‌های گیاهی موزه هم قدمتی بیش از ۲۱۰ میلیون سال دارند. این فسیل‌ها نشان می‌دهد که طبس در میلیون‌ها سال پیش جنگل‌های انبوه داشته و شرایط برای تشکیل زغال‌سنگ خوب بوده، حتی در طبس ردپای دایناسور نیز دیده شده است. فسیل‌های دیگری نیز به شکل ستاره در این موزه وجود دارد که باید اطلاعات‌شان را از راهنمایان موزه گرفت. در کنار این فسیل‌ها صدف‌ها یا سنگ‌هایی که میلیون‌ها سال قدمت دارند در رنگ‌ها و شکل‌های متفاوت وجود دارد حتی حلزون‌هایی که صدف آنها بسیار بزرگتر از آن چیزی است که هر بیننده تصور می‌کند.
نمادی از آسبادها در موزه مردم‌شناسی نهبندان
این موزه در خانه سالاری از خانه‌های تاریخی زیبای شهر نهبندان و داخل بافت تاریخی این شهر واقع شده که دارای وسعتی حدود هزار و ۸۰۰ متر مربع است. نمایشگاه عکس بناهای تاریخی، لباس‌های محلی، مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی، قالی‌بافی و نخ‌ریسی از قسمت‌های مختلف این موزه است. ماکت آسبادهای نهبندان به عنوان یکی از نمادهای این شهر در بخشی از موزه به نمایش درآمده است.
شترخان کاروانسرای سرایان محلی برای گنجینه مردم‌شناسی
موزه اشیای مردم‌شناسی سرایان در محل شُتُرخان کاروانسرای سرایان راه‌اندازی شده است. این موزه متشکل از تالاری است که اشیای مردم‌شناسی و لوازم زندگی مردم منطقه در گذشته و صنایع دستی قدیمی همچون ابریشم بافی، شال‌بافی و چاقوسازی در آن نگهداری می‌شود.
ابزار کار همچون لوازم قالی‌بافی، نخ‌ریسی، پارچه‌بافی و زنگوله‌سازی، لوازم آشپزخانه، ظروف، اشیای مورد استفاده در مراسم مذهبی خاص، وسایل روشنایی، پارچه‌های محلی و دست‌نوشته‌ها و نسخ خطی را می‌توان در ویترین این موزه به تماشا نشست و از نظاره آن به نحوه زندگی، فنون، حرف و صنایع دستی مردم منطقه در گذشته نه چندان دور پی برد.
اولین موزه خصوصی ایران در بشرویه
موزه خصوصی بشرویه که اردیبهشت سال ۱۳۸۷ افتتاح شد و ساختمان آن قدمتی برابر عصر صفوی دارد، نخستین موزه خصوصی ایران است که با همکاری بخش خصوصی در خانه تاریخی ملاعبدالله تونی واقع در بافت تاریخی شهرستان بشرویه (محله میانده) ایجاد و راه‌اندازی شده است. این بنا از خانه‌های چهار ایوانی دوره صفویه است و با معماری اصیل خود، زادگاه یکی از علمای بزرگ ایران در دوره صفویه به نام ملاعبدالله تونی بشروی بوده و دارای اتاق‌های متعدد، مطبخ، اتاق زمستانی و اتاق بادگیر است.
این بنا که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، دارای بیش از ۲ هزار شی تاریخی است. هم‌اکنون در این خانه به عنوان موزه خصوصی مجموعه‌ای از ظروف سفالی و چینی، لوازم ریسندگی و بافندگی، خمره‌های سفالی، ظروف مختلف استحمام، انواع ترازوها، لوازم روشنایی و وسایل کتابت و صحافی، انواع قفل و کلید، ادوات جنگی، زیورآلات، ظروف نقش‌دار و انواع سکه‌های مختلف متعلق به دوره‌های صفویه و قاجاریه نگهداری و به نمایش گذاشته شده است.
موزه مردم‌شناسی فردوس
موزه مردم‌شناسی فردوس شامل ۲ بخش «آداب و رسوم حمام» و «مشاغل سنتی» شهر قدیم فردوس است که از جمله بخش‌های موزه می‌توان به مشاغل آهنگری، نمد مالی، خراطی و دلاکی اشاره کرد که در هر بخش با توضیحاتی به معرفی آن پرداخته شده و از دیگر بخش‌های موزه می‌توان اتاق نشیمن‌خانه، مطبخ‌خانه و نگارخانه را نام برد.
حمام خیروز یکی از بناهای زیبا و تاریخی شهر تون است که در ضلع جنوبی امامزادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم واقع شده و قدمت این بنای تاریخی متعلق به دوره صفویه است. این حمام در زلزله سال ۱۳۴۷ به‌طور جدی آسیب دید و پس از آن غیرقابل استفاده بود و می‌توان گفت از حیث انتفاع خارج شده است.
بازدید ۲۲۰۰ نفر از موزه‌های میراث فرهنگی
وحید بهفرنژاد، معاون میراث فرهنگی، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه در این استان ۱۰ موزه تخت مدیریت میراث فرهنگی استان قرار دارد، اظهار داشت: از ۲۵ اسفندماه تا پایان روز اول فرودین ماه ۱۴۰۲ تعداد دو هزار و ۲۰۰ نفر از موزه‌های تحت مدیریت میراث فرهنگی استان بازدید کرده‌اند.
وی با اشاره به اینکه هزار و ۹۲۸ نفر از این افراد از موزه‌های باغ و عمارت جهانی اکبریه بازدید کرده‌اند، گفت: در این باغ و عمارت موزه‌هایی چون موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی شهر بیرجند قرار دارد که مورد استقبال بسیاری از گردشگران و بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
معاون میراث فرهنگی، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی یادآور شد: باغ اکبریه در نشست سی و پنجم یونسکو در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و قبل از آن نیز در تاریخ دوم خردادماه ۱۲۷۸ با شماره ثبت ۲۳۲۶به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده بود.
ساعت کاری موزه‌ها در نوروز رمضانی
۱۹ موزه خراسان جنوبی نوروز امسال برای بازدید علاقه‌مندان باز است و در ماه مبارک رمضان از ساعت ۹ صبح تا یک ساعت قبل از افطار به صورت یکسره فعال خواهند بود. موزه گنجینه تنوع زیستی که وابسته به سازمان محیط زیست است تنها در روزهای غیرتعطیل و در ساعت اداری فعال است.
نظر شما