درخواست نجات از عامل نهایی بدبختی انسان در روز اول ماه مبارک رمضان

خبرگزاری شبستان- کرمان

دعاهای کوتاهی که برای هر روز از ماه مبارک رمضان وارد شده؛ دربردارنده مضامین بلندی است و شایسته است انسان هر روز حداقل در یک فراز از این دعاها قدری تامل و از این راه خود را به خداوند نزدیک بکند.

یکی از فرازهای دعای روز اول ماه مبارک رمضان این است که از خداوند درخواست می کنیم: وَ نَبِّهْنِي فِيهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِينَ» و مرا از خواب غافلان هوشيار ساز!

از امام صادق (علیه السلام) در مصباح الشریعه آمده است: “در هنگام خواب، بايد خواب تو مانند خواب اهل عبادت باشد. به تحقيق كه اهل عبادت كه اهل علم و كياست ‏اند، به قدر ضرورت و از براى قوّت عبادت و دفع كسالت، خواب می کنند، نه از روى طغيان و خواهش نفس.

درباره غفلت، هم در قرآن کریم هم احادیث و هم در شرح مبسوط آن از علمای اخلاق مطالب فراوانی آمده است؛ غفلت یکی از عوامل بدبختی انسان است که فرصت های رشد و ترقی انسان را گرفته و رسیدن او به سعادت را سد می کند.

غفلت زدایی مستلزم یافتن عوامل غفلت زا و تلاش برای رفع آن است؛ واژه غفلت و مشتقات آن 35 بار در قرآن تکرار شده است که در بسیاری موارد متعلق غفلت «خدا»، «آیات خدا»، «دستورات خدا»، «خویشتن» و «قیامت» است.

در یکی از این آیات(۱۷۹  اعراف) خداوند می فرماید:
وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ ۖ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا ۚ أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ/به طور مسلم گروه بسياری از جن و انس را برای دوزخ آفريديم؛ آنها دلها (عقل ها)یی دارند كه با آن (انديشه نمی كنند و) نمی فهمند و چشمانی دارند كه با آن نمی بينند و گوش هایی دارند كه با آن نمی شنوند، آنها همچون چهار پايان اند، بلكه گمراه تر؛ اينان همانا غافلان هستند (زيرا با اينكه همه گونه امكانات هدايت دارند باز هم گمراه هستند.

در این آیه عامل نهایی بدبختی این گروه دوزخی را «غفلت» شمرده است؛ غفلتی که از ترک اندیشه و نداشتن چشم باز و گوش شنوا حاصل شده و انسان را به مرحله‌ای حتی فروتر از چهارپایان سقوط می‌دهد زیرا اگر چهارپایان غافل اند، استعداد غفلت زدایی را ندارند ولی اگر انسان با داشتن منبع آگاهی در غفلت غوطه‌ور شود، به طور قطع از چهارپایان هم کمتر هستند.

هوای نفس شیطان دنیاگرایی همسر و فرزند، مال و ثروت، جاه و مقام، سرگرمی‌‌های ناسالم، معاشران بد و دوستان ناباب، آرزوهای دور و دراز، عبادات بدون تفکر و حتی سلامتی و قدرت جوانی از جمله عوامل غفلت زا مطرح شده است.

یکی از مصادیق سرگرمی های ناسالم در این برهه از زمان؛ چرخیدن بی حساب و کتاب و بدون برنامه در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی است که بدون شک انسان را از مسائل زیادی غافل می کند زیرا گاهاً انسان وقتی به خود می آید، می بیند ساعت ها زمان از دست داده است.

علامه مصباح می فرماید: "صرف نظر از این‌كه آیات و روایات در این زمینه چه مى‌گویند، ما خود به تجربه دریافته‌ایم كه به طور كلى، عامل غفلت ما از یك مسأله، توجه به مسایل دیگر است.

بارها اتفاق افتاده كه مى‌خواسته‌ایم كارى را انجام دهیم اما در اثر مشغول شدن به كارها و مسایل دیگر، به كلى فراموش مان شده و از آن غافل شده ایم؛ مثلاً مى‌خواستیم سر راه چیزى تهیه كنیم، اما در این بین مسأله‌اى ذهنمان را به خود مشغول ساخته و پس از وارد شدن به منزل ناگهان متوجه شده‌ایم كه فراموش كرده‌ایم آن چیز را تهیه كنیم.

انسان نیاز به غذا، مسكن و پوشاك دارد. براى تهیه اینها باید تلاش كند و دنبال كسب و كارى برود. این كسب و كار هم یك روز و دو روز نیست، بلكه چون این نیازها همیشه و هر روز هست، كسب و كار و تحصیل درآمد هم باید به طور مستمر وجود داشته باشد. گاهى انسان به خود مى‌آید و مى‌بیند عمرى است شب و روز، فكر و ذكرش همین چیزها بوده و اصلاً فرصتى نیافته تا درباره مبدأ و معاد و مسیرى كه بین مبدأ و معاد پیش رو دارد، بیندیشد!

یكى از مواردى كه موجب غفلت دانسته شده و نسبت به آن هشدار داده شده توجه به مظاهر زندگى مادى نظیر مال، ثروت و زن و فرزند است...نفسِ مال و ثروت و زن و فرزند بد نیست؛ به همین دلیل هم قرآن و اسلام اصل توجه به آنها را حرام نكرده است؛ اما هشدار داده كه مراقب باشید زمینه غفلت در آنها هست.

قرآن از كسانى یاد مى‌كند كه كسب و تجارت و تحصیل درآمد موجب بازداشتن آنها از یاد خدا نمى‌گردد: رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللّهِ؛ مردانى كه نه تجارت و نه داد و ستد آنان را از یاد خدا غافل نمى‌كند.

نمى‌فرماید تجارت و داد و ستد نمى‌كنند؛ یعنى این طور نیست كه هركس بخواهد به یاد خدا باشد باید زندگى خود را تعطیل كند و با كار و كسب و زن و فرزند وداع گوید و فقط صبح تا شام به ذكر و عبادت خدا مشغول باشد! آرى، مى‌توان به كسب و كار و زندگى عادى مشغول بود و در عین حال از خدا غافل نگشت؛ اما سؤال مهم این است كه چگونه؟!

راز این مسأله در «وسیله انگارى» یا «هدف انگارى» مظاهر مادى و دنیوى است.

براى تقویت توجه و دورى از غفلت باید روزانه به طور مرتب برنامه‌اى داشته باشیم كه طبیعت آن به گونه‌اى باشد كه ما را به یاد خدا بیندازد.

این برنامه مى‌تواند، دعا، قران، ذكر، نماز شب و چیزهایى از این قبیل باشد. به هرحال باید چنین برنامه منظمى در زندگى روزانه انسان وجود داشته باشد.

این كار عامل مهمى براى گرفتار نیامدن در دام غفلت است. خداى متعال نیز كه در شبانه روز پنج نماز واجب براى ما مقرر فرموده از همین رو است كه مى‌داند اگر چنین برنامه منظم و روزانه‌اى نباشد انسان غافل مى‌شود. اما علاوه بر نمازهاى واجب، انسان باید یك برنامه عبادت مستحبى منظم هم داشته باشد.

آیات متعددى از قرآن بر این مطلبْ تأكید دارد كه زیاد یاد خدا كنید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللّهَ ذِكْراً كَثِیراً. وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِیلاً؛1‌اى كسانى كه ایمان آورده اید، خدا را یاد كنید، یادى بسیار؛ و صبح و شام او را به پاكى بستایید. یا مى‌فرماید: وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَ أَصِیلاً؛ نام پروردگارت را بامدادان و شامگاهان یاد كن؛ تأكید مى‌كند كه صبح و شب باشد؛ یعنى انسان اول و آخر بیدارى‌اش را یاد خدا قرار دهد. این كار باعث ایجاد نوعى مداومت بر یاد خدا در دل انسان مى‌گردد.