به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، «مناجات خوانی» یکی از آئین های ویژه ماه مبارک رمضان شناخته می شود اما این آئین از گذشته های دور در میان ایرانیان رواج داشته و دارد، در واقع سابقه «مناجات خوانی» در ایران به پنج و شش هزار سال می رسد و در واقع آئیینی بر آمده از دوران پیشا اسلام در میان زرتشتیان بوده است این آئیین با ورود اسلام به ایران شکل کنونی را به خود گرفته و در میان مردم مناطق ایران از گیلک، کرد، لر، ترک، بلوچ و ... به شیوه های گوناگونی مرسوم است، مناجات خوانی اغلب با دعا ونیایش و گفتن ذکر و سرودن شعر انجام می شود این شیوه در قرون ابتدایی با اذکاری چون «بسم الله»، « لا اله الی الله» و «صلوات» اجرا می شد و سپس در قرن چهارم و پنجم مناجات خوانان با اشعاری از مناجات نامه «خواجه عبدالله انصاری» روزه داران را برای اعمال سحر آگاه می کردند . «هوشنگ جاوید» پژوهشگر آئینی درباره سابقه مناجات خوانی در ایران می گوید: مناجات خوانی یا نیایش کردن با خدا و گفت و گو کردن با خدا در ایران سابقه کهنی دارد و چندین هزار سال است که این شیوه در بین ایرانیان مرسوم است، آن طوری که اسناد می گوید حاکمان و پادشاهان ایران صبح ها مناجات می گفتند و با این مناجات خوانی خدمتکاران را با آواز از خواب بیدار می کردند و با این کار روح لطیفی را به مردم تزریق می کردند و پس از آن در بین مردم رایج شد، در واقع این فنی بود که امرا برای بیدار کردن اهالی دربار به کار می بردند و بعد رسمی مردمی در میان ایرانیان شد.
برای ایرانیان مناجات خوانی در واقع پذیرش ذات خداوندی است که به شکل های ندبه،دعا و مناجات انجام می دادند و به مرور زمان تغییر می کند و به شکل امروزی مناجات در ماه مبارک رمضان می رسد؛ نکته جالب توجه مناجات خوانی اجرای آن در دستگاه های موسیقیایی ایرانی است و می شود گفت مناجات خوانی پیوند نزدیکی با موسیقی دستگاهی دارد . «هوشنگ جاوید» درباره مناجات خوانی در فواصل موسیقیایی برای بیدار کردن مردم می گوید: ایرانیان آئین مناجات خوانی را برای کار، بیداری و مناجات سحر استفاده می کردند و این در سه نوبت انجام می شده است، بر این اساس یک عده موظف بودند و برخی هم داوطلبانه یک ساعت قبل از طلوع خورشید و پیش از اینکه به سحر برسیم مردم را بیدار کنند در برخی مناطق این کار با آواز برخی مناطق نقاره زنی و برخی با دف زنی مردم را بیدار می کردند، این بیدارسازی هم در سه مرحله انجام می شد یک مرحله بیدارسازی از خواب و شروع به آواز خواندن می کردند برای بار دوم اگر نقاره زنی بود ریتم تندتر می شود و اگر آواز بود به سمت دعاخوانی و اذکار مذهبی و شعرهای مناجات خوانی و بار سوم به دعای سحر می رسید و بعد مردم می فهمیدند الان وقت سحر است و نقاره زنی هم مردم از روی ریتم می فهمیدند که وقت سحر شده و سحری می خوردند.
مناجات سحری تحت عنوان «شب خوانی» و «گلدسته خوانی» مرسوم بوده و یک راز و رمزی در خود داشته است، به عنوان مثال اگر اتفاقی در شب گذشته می افتاد و کسی از دنیا می رفت کسی که سحری می خواند شعر را به گونه ای انتخاب می کرد که این اتفاق افتاده و مردم در جریان قرار بگیرند، گاهی نیز خبر شادی را هم در مناجات می خواندند و خبر آمدن مسئولی را اعلام می کردند .نوع مناجات خوانی در ابتدا و انتهای ماه رمضان با یکدیگر تفاوت پیدا می کرد؛ هوشنگ جاوید در این باره می گوید: ایرانیان ماه مبارک رمضان را همانند موجود زنده تصور می کردند و مناجات خوانان در سه روز اول رمضان «سلام خوانی» می کردند و سه روز آخر رمضان الوداع خوانی می کردند. مناجات خوانان همچنین در میانه رمضان و شب های قدر در مناجات خوانی به بیان سیره حضرت علی (ع) و مناقب علوی می پرداختند و مردم را با این مناقب برای اعمال سحر بیدار می کردند.
به مرور زمان از قرن دوم هجری و بازگشت نهضت فارسی شعر فارسی نیز قوت می گیرد و مناجات خوانی از شعر فارسی بی بهره نمی ماند و بسیاری از شعرای بزرگ فارسی اشعاری می سرایند که مناجات خوانان این اشعار را به شکل آوازی و در موسیقی دستگاهی اجرا می کنند، این پژوهشگر موسیقی آئینی در این باره می گوید: در برخی از روستاهای ایران در قرون اولیه مناجات خوانی با خواندن اذکاری چون «بسم الله»،«لا اله الی الله» و «صلوات خوانی»می گذشت ولی از قرون دوم که شعر فارسی قوت می گیرد و ادبیات فارسی بازگشت پیدا می کند در بین ادیبان ایرانی شعرهای رمضانی و نیایش های آن را در سحرها اجرا می کردند که رد پای آن را می توان در مناجات «خواجه عبدالله انصاری» در قرون پنجم و ششم مشاهده کرد.
امروز نیز مناجات خوانی پاره ای جدا نشدنی از اعمال ماه رمضان و سحر های ماه مبارک رمضان است و بسیاری از مداحان و مناجات خوانان و حتی خوانندگان سنتی با خواندن ادعیه هایی چون دعای افتتاح، سحر، ابوحمزه ثومالی، جوشن کبیر و مجیر و مناجات امیر آن را اجرا می کنند مناجات هایی دلنشین که با فرهنگ ایرانی اسلامی پیوندی ناگسستنی دارد.
نظر شما