به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، ۱۲ اردیبهشت ماه مصادف با سالروز شهادت استاد شهید مرتضی مطهری در تقویم رسمی کشور به عنوان روز معلم نامگذاری شده است. به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت استاد شهید مرتضی مطهری مروری بر اندیشه ها و فعالیت های این شهید بزرگوار در مسجد داریم.
شهید مطهری به عنوان یکی از شخصیت‌های تأثیرگذار علاوه بر کنش عملی، از نظریه پردازان اصلی در جریان انقلاب اسلامی محسوب می شود. این متفکر بزرگ با توجه به بستر و محیط اجتماعی و با تأثیرپذیری از اساتید بزرگواری که ایشان از آنان تلمذ می کرد و با تسلط به مبانی فقهی و کلامی اسلامی با بهره گیری از ظرفیت پایگاه مقدس مسجد نوعی ساختار اجتماعی و سیاسی مطلوب در اندیشه سیاسی خود ترسیم کرد.
آن شهید بزرگوار در مدرسه مروی تهران تألیفات و سخنرانی‌های تحقیقی داشت و در سال ۱۳۳۴ اولین جلسه تفسیر انجمن اسلامی دانشجویان توسط مطهری تشکیل گردید، و در همان سال تدریس خود را در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز کرد. در سال‌های ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ و پس از تشکیل انجمن اسلامی پزشکان، مطهری به یکی از سخنرانان اصلی این انجمن تبدیل شد. وی در طول سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ سخنران منحصربه‌فرد این انجمن بود،اما با تهدیدهای ساواک مجبور به تعطیلی این جلسات کرد.
فعالیت‌های سیاسی مسجد الجواد(ع) در دهه ۱۳۴۰
پس از تاسیس مسجد الجواد(ع) در سال ۱۳۴۹، این مسجد محل سخنرانی‌های سیاسی و مذهبی شهید مطهری شد و همین موضوع علاوه بر آنکه مسجد را به محل تجمع چند هزار نفری مردم تبدیل کرده بود، باعث اهمیت سیاسی آن نیز شد، به همین جهت ساواک با حساسیت خاصی این مسجد را زیر نظر داشت. البته شهید مطهری، پیش از آن نیز در مساجد و حسینیه‌های دیگری سخنرانی می‌کرد، اما بعد از تعطیلی آن نهادها توسط ساواک، ایشان این مسجد را برای سخنرانی‌های خود انتخاب کرد.
مهدی جمشیدی، پژوهشگر حوزه فرهنگ و نویسنده کتاب «نظریه فرهنگی استاد مطهری» با تحلیل زوایای شخصیتی شهید مطهری می گوید: پس از آنکه استاد شهید مطهری از حسینیه ارشاد کناره‌گیری کرد، از طرف هیأت امنای مسجد الجواد(ع) تهران دعوت شد که امامت جماعت این مسجد را بپذیرد. او این دعوت را قبول کرد و در مدت اندکی، این مسجد تحول یافت و به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های تفکّر اصیل اسلامی و انقلابی تبدیل شد. از این‌رو، حکومت پهلوی نتوانست بیش از دو سال، حضور استاد مطهری را در این مسجد تحمّل کند و در نهایت، آن را تعطیل کرد. مسأله مهمی که در این میان وجود دارد و مغفول مانده است، شرط های استاد مطهری برای پذیرش امامت این مسجد است. او در تاریخ ۲۶ تیرماه سال ۱۳۵۰، نامه‌ای به هیأت متولیان مسجد الجواد می‌نویسد که مشتمل بر نکته‌های فکری و فرهنگیِ بسیار تعیین‌کننده‌ای است.
وی می گوید: برای این بنده، قبول جایگاه امام جماعت در یک مسجد، «وسیله» است، نه «هدف» و من از آن نظر این جایگاه را می‌پذیرم که در محل، امکان ایجاد یک «مرکز اسلامی» که شعاعش از حدود ناحیه و حتّی از حدود یک شهر، وسیع‌تر باشد، وجود داشته باشد. او به دنبال این بوده است که یک «قرارگاه فکری و فرهنگی» ایجاد کند که روی جامعه اثر بگذارد؛ چنان‌که این قرارگاه، نه فقط «محله» و «شهر» را در بر بگیرد، بلکه جنبه‌های «ملّی» نیز داشته باشد.
وی افزود: آن‌گاه مطهری می‌نویسد برای این‌که چنین هدفی عملی شود، چند شرط لازم است که نخستین آن، «اختیارات کامل در همه شؤون اعم از اداری، مالی، تبلیغاتی و تعلیماتی» است. مطهری می‌داند که چنانچه زمام و عنان کار در اختیار همگان باشد، کار پیش نخواهد رفت و تجربه تلخ حسینیه ارشاد تکرار خواهد شد. از این‌رو، در همین نقطه آغاز تأکید می‌کند که لازمه ایجاد قرارگاه فکری و فرهنگی، «وحدت فرماندهیِ» آن است تا کسی چون او باید بتواند برنامه‌های حکیمانه و خلّاقانه خود را با خیال آسوده و فراغ بال به اجرا بگذارد و توانش صرف چانه‌زنی با نیروهای دیگر نشود. در غیر این صورت، تعارض‌ها و سنگ‌اندازی‌ها و ندانم‌کاری‌ها، ظرفیّت‌ها را صرف «اصطکاک‌های درونی» خواهد کرد.
مسجد در کلام استاد شهید آیت الله مطهری
مسجد، محل نیایش و عبادت و از اماکن مقدس مسلمانان است که دارای حرمت بسیار است. استاد شهید در این رابطه می نویسد: احترام مسجد بالذات نیست؛ بلکه احترامش را بالعرض بدست آورده است. استاد در این باره می نویسد: «اگر کسی به ما بگوید این بر خلاف اصل توحید است. مسجد گِل است و خاک و آجر و سنگ، خود کعبه هم همین طور، چهار تا سنگ روی همدیگر گذاشته اند و چیز دیگری نیست؛ مگر سنگ هم می تواند احترام داشته باشد که بشر به سنگ احترام بگذارد؟
شهید مطهری همچنین در مورد جایگاه روحانیت می گوید: «مسجد از جمله بهترین پایگاه های روحانیت به حساب می آید».
مسجد و رادیو و تلویزیون و نهادهای دیگر
از برکت های انقلاب اسلامی این بود که رادیو و تلویزیون و گروه های سیاسی در کنار مسجد به وظیفه مذهبی و سیاسی پرداختند. دغدغه شهید مطهری این بود که مبادا این نهادها، جای مساجد را بگیرند. استاد، این مسأله را چنین بازگو می کند و راه حل ارائه می نماید: «لازم است در کنار مسجد، رادیو و تلویزیون، هم برنامه های مذهبی داشته باشند. حزب اسلامی و کانون های تعلیمات سیاسی و مذهبی هم باید به وجود بیایند. مردم از طریق این کانون ها، می باید تعلیمات و آموزش های سیاسی ببینند؛ اما اگر همه این نهادها، جای مسجد را بگیرند، آن وقت، فاجعه به وجود می آید. راه جلوگیری از این فاجعه، تعطیل این نهادها نیست؛ بلکه این مساجدند که باید در وضع خود، تجدید نظر کنند و در این میان سهم عمده و نقش اصلی، به دوش روحانیت است.»
منابع:
کتاب نظریه فرهنگی شهید مطهری
کتاب سیری در زندگانی استاد مطهری
کتاب فرهنگ سیاسی شیعه و انقلاب اسلامی
نظر شما