شیخ کلینی یکی از مفاخر بزرگ حوزه شیعه

خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ زینب روحانی مقدم- علمای بسیاری در جهان اسلام زیسته اند و در تاریخ نامشان به ثبت رسیده است که نقش مهمی را در انتقال فرهنگ و سیره و روایات و احادیث ائمه اطهار (ع) ایفا کرده اند.

چه بسیار انسان هایی که با تربیت هزاران شاگرد در مکتب اهل بیت(ع) خوش درخشیدند اما تنها به شنیدن نامشان اکتفا کرده ایم و در جهت معرفی و شناساندن آنان به نسل های جدید اقدامی نداشته ایم؛ کسانی که امروز خود را مدیون زحمات آنان در روزگارهای دور هستیم.

یکی از علمای بزرگی که فرهنگ شیعه زنده بودن خود را مدیون زحمات ایشان است می توان به شیخ محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی اشاره کرد؛ کسی که از محدثان بزرگ شیعه محسوب می شود و ۱۹ اردیبهشت به نامش مزین شده است.

*مروری بر زندگی آفتاب حدیث

شیخ محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی در زمره بزرگانی است که در عهد امامت امام یازدهم(ع)در قریه ای به نام کلین واقع در 38 کیلومتری جنوب غربی شهر ری چشم به جهان گشود؛ وی از بزرگان شیعه در زمان غیبت صغرا در نیمه دوم قرن سوم و نیمه اول قرن چهارم هجری به شمار می رود.

شیخ کلینی پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی برای پیمودن مدارج کمال انسانی شافعی، حنفی و شیعی به ارائه آرا و نظرات خود می پرداختند؛ شیخ نیز ضمن ادامه تحصیلات خود با عقاید مذاهب و گرایش ها و ماهیت برخی حرکت های ضد شیعی آشنا شد.

شیخ در زمانه ای که احادیث و روایات با بحران جدی مواجه شده بود تصمیم گرفت برای سالم و دورماندن احادیث شیعه از هرگونه تحریفی شهر ری را که دوستداران مکتب علوی به تازگی در آن به قدرت رسیده بودند رها کرده و به قم مهاجرت کند.

شیخ در روزگاری به قم رفت که مصادف با حاکمیت سیاسی و دینی مردان باتقوایی بود که از ارادتمندان خاندان اهل بیت(ع) بودند و از جمله این بزرگان می توان به احمد بن محمد بن عیسی اشعری، احمد بن ادریس قمی معروف به معلم و عبد اللّه بن جعفر حمیری اشاره کرد که کلینی مشتاقانه از علم و فضیلت آنان بهره برد.

او نخستین کسی است که در دوره اسلامی به لقب «ثقه الاسلام» مفتخر شده است؛ ثقه الاسلام با چهار سفیر و نماینده خاص حضرت امام زمان(عج) که در طول غیبت صغری 69 سال رابط بین آن حضرت و شیعیان بودند، هم عصر بود.

کتاب الکافی یکی از مهم ترین و معتبرترین کتب حدیثی شیعه و ماندگارترین اثر ثقه الاسلام کلینی است، این کتاب دارای 34 رساله و 326 باب است و در سه بخش اصول، فروع و روضه تنظیم شده است.

کلینی اولین کسی است که اخبار را تقسیم بندی کرد و الکافی وی نخستین کتاب از کتب اربعه شیعه است که بنابر قول بزرگان شیعه دارای 15 هزار و 176 حدیث است؛ عنوان های اصلی این کتاب شامل العقل و الجهل، فضل العلم، التوحید، الحجه، الایمان و الکفر، الدعاء، فضل القرآن و العشره است.

کلینی سرانجام پس از سال ها تلاش در راه ثبت احادیث و روایات در سال 328 یا 329 هجری در بغداد وفات کرد و در باب الکوفه بغداد به خاک سپرده شد.(۱)

گفتگوی اختصاصی خبرنگار خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام محمد شاکری-امام جمعه فردوس و کارشناس دینی- به مناسبت فرارسیدن 19 اردیبهشت روز بزرگداشت شیخ کلینی را به شرح ذیل می خوانید؛

۱-شیخ کلینی چه شخصیتی داشت و از چه جایگاهی برخوردار بود؟ شیخ کلینی یا ثقة الاسلام محمدبن یعقوب کلینی از بزرگان شیعه بود که در دوران غیبت صغری زندگی می کرد و با توجه به موقعیت زمانی و دغدغه ای که داشت در جمع کردن احادیث و روایات ائمه اطهار (ع) سعی و تلاش فراوان نمود.

تا جایی که برخی از ایشان به ثقة الاسلام و برخی به شیخ جلیل القدر و برخی به بزرگ و پیشوای شیعیان از ایشان یاد کرده اند.

۲-ایشان در توسعه و احیای فرهنگ شیعه چه نقشی را ایفا کردند؟ در مورد فرهنگ شیعه توضیح بفرمایید؟ فرهنگ شیعه که همان فرهنگ ائمه اطهار (ع) است و شیعیان به پیروی از ائمه اطهار (ع) وظایفشان را انجام می دهند و این فرهنگ نیازمند شناسایی سخنان و کلمات و خواسته های آن بزرگواران است.

شیخ کلینی که کتاب هایی را تالیف نمود و یکی از مهم‌ترین کتاب هایش کتاب معروف کافی است که بنا به تعبیر برخی از بزرگواران عرصه حدیث، یکی از جامع ترین و کامل‌ترین کتب حدیثی و روایی به حساب می آید.

با ثبت و ضبط کلمات و سخنان امامان شیعه در واقع فرهنگ آن ها که همان اعتقادات و باورها و باید و نبایدها است را منتشر کرد و به پیروانشان آموخت پس می توان گفت که اگر نقل احادیث و بیان آن‌ها نمی بود ما چندان اطلاعی از فرهنگ امامان (ع) نداشتیم و بالتبع فرهنگ ایشان عملیاتی نمی‌شد.

۳-چرا بیشتر فرهنگ شیعه مدنظر ایشان بوده است؟ طبیعی است کسی که دانش آموخته امامان معصوم(ع) باشد به دنبال نشر فرهنگ آن‌ها خواهد بود و چون فرهنگ شیعه جامع تربن و کامل‌ترین و بهترین فرهنگ اجتماعی موجود می باشد به دنبال نشر آن بود.

از طرفی دوران معاصر شیخ کلینی، دوران رشد فرقه هایی مانند اسماعیلی و حنفیه و شافعی و امامیه بود و ایشان تصمیم بر جمع آوری روایات رسیده از ناحیه معصومین (ع) افتاد.

لذا علی الظاهر به شهر قم مراجعه کردند تا از نزدیک شخصیت هایی را که دوران امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام را درک کرده بودند را زیارت کند و روایات ائمه اطهار (ع) را از بشنود و آن‌ها را ثبت و ضبط نماید.

۴-چرا عصر کلینی را عصر حدیث می نامند؟ البته کتابت حدیث در زمان های مختلفی انجام می گرفت و به تعبیری می توان گفت از زمان پیامبر اکرم (ص) شروع شد و احادیث تشویقی بر مدح و اهمیت این کار وارد شده است.

منتهی در زمان برخی از خلفاء کتابت حدیث ممنوع شد و به نحوی جرم محسوب می شد به نحوی که کسی جرات نوشتن و کتابت حدیث را نداشت.

لکن در برهه ای از زمان کتابت حدیث ممنوعیتی نداشت لذا در آن زمان ها بیشترین تلاش بر کتابت و ضبط حدیث صورت می گرفت و دوران شیخ کلینی نیز این ویژگی را داشت لذا ایشان و علمای دیگری تلاش نمودند تا جایی‌که می‌توانند احادیث را بشنوند و آن را مکتوب کنند تا در دسترس و مورد استفاده دیگران قرار گیرد.

۵-نقش و جایگاه و آثار این علمای بزرگ اکنون در زمان و جایگاه امروزی به خصوص دانشکاه ها و حوزه ها کجا است؟آیا کمتر توجه نمی شود؟ حقیقت این است که مقام و جایگاه رفیع این بزرگان و شخصیت ها به انداره کافی در بین عوام و خواص و اهل فن و محافل شناخته نشده با اینکه ریشه های اصلی علوم و دانش ها توسط این بزرگان ماندگار شده است.

بنابراین از چند جهت باید به این شخصیت ها پرداخته شود، اولا اصل کار بزرگی که این بزرگان انجام دادند مخصوصا اینکه اگر بدانیم چه پیامدهایی متوجه جامعه ما می‌شد اگر زحمت و تلاش این بزرگان در حفظ و‌ کتابت و نشر کلمات امامان معصوم (ع)نمی بود.

دوما شیوه عملکرد این بزرگان است که این هم باید مورد بررسی قرار گیرد مخصوصا در دوران معاصر که یکی از وظایف دانشجویان و طلاب، مسئله تحقیق و ارائه مقالات علمی در عرصه های مختلف است و گاهی متاسفانه برخی زحمت تحقیقات علمی و میدانی را به خود نمی دهند و به مقداری کپی کردن نوشته های دیگران بسنده می کنند و شناخت کار این بزرگان علمی می‌تواند دانشجو و طلبه را به تحقیق های واقعی ترغیب نماید.

۶-برای زنده نگه داشتن و احیای فرهنگ شیعه و زحمات و آثار شیخ کلینی چه اقدامی باید صورت گیرد؟ شناخت و شناساندن این شخصیت ها که از مفاخر حوزه و بزرگان شیعه می باشند بسیار اهمیت دارد. شناخت سبک و سیره و روش آن ها در تحقیق و ثبت و ضبط احادیث بهترین راه زنده نگهداشتن یاد و شخصیت این بزرگان می باشد که امیدواریم خداوند این توفیق را به ما عنایت فرماید.

منبع؛

۱-حوزه نت