به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان؛ حجت الاسلام «سید احمد میر مرشدی» استاد حوزه و دانشگاه در یاداشتی اختصاصی به خبرگزاری شبستان به موضوع «دحوالارض» پرداخته است.
متن کامل این یادداشت در ادامه آمده است:
در روایات اسلامی روز بیست و پنجم ذی القعده روز دحوالارض نامیده شده است. روز دحوالارض در تقویم سال ۱۴۰۲ مصادف است با روز چهارشنبه ۲۴ خرداد ۱۴۰۲ و در تقویم قمری برابر است با ۲۵ ذی القعده ۱۴۴۴. زمین، گاهواره زندگی انسان و تمام موجوداتِ زنده است، که با تمام کوه‌ها، دریاها، درّه‌ها، جنگل‌ها، چشمه‌ها، رودخانه‌ها، معادن و منابع گران بهایش، نشانه‌ای از نشانه‌های آفریدگار به شمار می‌آید که آن را گسترانیده است.
کلمه دحوالارض در برخی از آیات قرآن مورد اشاره است که بارزترین آنها در سوره نازعات می‌باشد. در راستای تقابل با چالش های قرون اخیر در ارتباط با قرآن کریم و پندارهای مغرضانه برخی مستشرقان مبنی بر ناکارآمدی آیات قرآن در عصر حاضر، دانشمندان حوزه علوم قرآن به دفاع از ساحت قرآن کریم برخاسته اند و بحث اعجاز علمی قرآن را مطرح ساخته اند. از جمله آیات مرتبط با این مضمون، آیه معروف به دحوالأرض است .در سوره نازعات، کلمه دحوالارض به معنای بساطت و پهن شدن زمین آمده است. با این حساب معنای دحوالارض یعنی امتداد پیدا کردن زمین در روز آغاز خلقتش. به بیان دیگر به معنای گستراندن زمین، روز بیرون آمدن زمین از زیر آب است.
براساس منابع حدیثی و تاریخی، نخستین جایی از زمین که از آب سر برآورد، مکه یا کعبه بود. بیشتر مفسران معتقدند زمین پیش از آسمان خلق و پس از آفرینش آسمان، گسترده شد؛ اما از نظر علامه طباطبایی، آفرینش و گسترده شدن زمین یکی است و پس از خلق آسمان رخ داده‌است. برخی از علما، گسترده شدن زمین از کعبه را با یافته‌های علمی سازگار دانسته و گفته‌اند از آنجا که کعبه، بلندترین نقطه زمین بود، پس از فرونشستن آب، اولین نقطه‌ای بود که ظاهر شد و سپس سایر نقاط زمین از زیر آب بیرون آمدند. عده‌ای از محققان معاصر نیز تلاش کردند این مطلب را با نظریات علمی همچون ریخت‌شناسی زمین و نظریه اشتقاق واگنر توضیح و توجیه کنند. طبیعیان امروز هم می گویند: آب به همهی زمین احاطه داشت و خشکی به عللی از قعر آب برآمد و بر سطح زمین چین ها و شکنج ها هویدا شد. علامه شعرانی که عالم شیعه متبحر در علم هیئت است در مورد علت این پدیده می گوید:
کره زمین را از دو جانب قطب اندکی تطامُن است، یعنی اندکی مسطح است و فرو رفتگی دارد و آفاق استوایی و قریب بدانها را چون مکه مکرمه تقبّب است، یعنی بر آمدگی دارند.آب همهی کره زمین را فرا گرفته بود و چون فرو نشست قهراً جای برآمده ی زمین که قُبّه است و تَقَبُّب آن بیش از جاهای دیگر است، در نخستین بار نمودار شده است و آن مکّه مکّرمه است و چون آب کم کم فرو نشست و تقلیل یافت، قسمت پدید آمده زمین به تدریج گسترش یافت که از آن تعبیر به «دحوالارض» شده است.
صورت های متعددی از زمین در قرآن کریم ترسیم شده است،؛ مانند (مِهاد و گهواره بودن زمین (أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَاداً) (النبأ/6) و یا بساط و فرش قرار دادن زمین: «وَاللَّهُ جَعَلَ لَکمُ الْأَرْضَ بِسَاطًا» (نوح/19) «والَّذِی جَعَلَ لَکمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا» (البقره /22) که همه این صور مرتبط با هم، بیان کنندة فضل آفریدگار هستی بر بندگانش می باشد که زمین را برای حیات آنان مهیا نموده است .در این باب، آفرینش اعجاب انگیز زمین به گونه ای است که با وجود کروی و متحرک بودنش، انسان روی آن آرامش دارد و حرکات آن را احساس نمی کند و در واقع، در طراحی زیبای آن حرکت و ثبات با هم جمع شده است، همچون ناقه ای که در عین جنبنده بودن رام نیز هست. لذا خداوند لفظ جالب «ذلول» را دربار آن لحاظ نموده است. این مشاهدات علاوه بر بیدارسازی و هوشیار نمودن انسان، گویای قدرت خداوند متعال است .
دو تفسیر اصلی برای مفهوم گسترش به شرح ذیل منتج می گردد:
الف) مهیا کردن منابع حیات: مطابق این وجه، منظور از دحو زمین، مهیا کردن امکانات و منابع لازم برای حفظ حیات انسان است. با توجه به آیات فوق، می توان گفت که "ذلک" موجود در آیة دحوالأرض، به موضوع دو آیة قبل آن، یعنی خلقت آسمان برمی گردد و عبارت بعد از آن، یعنی «أَخرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَ مَرْعَیهَا»، بدل اشتمال از "دحیها"و در واقع، بیان و تفسیری برای دحو است .لذا جهت و فایده این دحو، مطابق آیه انتهایی (متَاعًا لَّکم وَ لِأَنعَامِکم) تمهیدی برای انسان است که به شکل های مختلفی، از جمله آماده کردن وسایل حیات انسان روی زمین، شامل گیاهان، آب، معادن، جانوران و... انجام شده است و شاهد آن نیز تعبیر به جای دحیها به "حرثها"و "شققها" در بیان برخی مفسران است .
ب) مهیّا نمودن زمین برای سکونت: دستۀ دیگری از مفسران، علاوه بر مورد فوق، نظر دیگری را نیز برای این تمهید ذکر نموده اند که به گونه ای با موضوع مورد بحث مرتبط بوده است و آن، استقرار زمین به منظور سکونت انسان به وسیلة استوار ساختن آن با قرار دادن کوه هاست، چنان چه در ادامه آیات آمده است: (وَالْجبَالَ أَرْسَاهَا) و در جای دیگر فرموده است: «وَ أَلْقَی فی الْأَرْضِ رَوَاسِیَ أَن تَمِیدَ بِکمْ وَ أَنْهَارًا» (النحل / 15)در وجه دیگر، می توان بیان داشت که منظور از مفهوم گسترش، منبسط ساختن زمین به گونه ای است که مناسب سکونت انسان و جایی برای گیاهان و حیوانات شود و آن، نتیجة استقرار زمین از یک سو و نیز رسیدن درجة حرارت آن به حدّ اعتدالی است که بتوان بر روی آن زندگی نمود .بنابراین، از مباحث مذکور، این نکتة مهم به دست می آید که دحو، مجرد "بسط" نیست، بلکه مراد از آن، بسطی است که آن را برای سکونت انسان مهیا نماید و این موضوع آن گونه که خواهد آمد، نه تنها با شکل خاص زمین منافاتی ندارد ، بلکه با حرکت آن نیز معارض نیست و این دو لازم و ملزوم یکدیگرند .
حسن بن علی وشّاء روایت می کند که: "من کودک بودم که با پدرم در شب بیست و پنجم ماه ذی القعده در خدمت امام رضا علیه‌السلام شام خوردیم. حضرت فرمود: امشب حضرت ابراهیم و حضرت عیسی علیهماالسلام متولد شده اند و زمین از زیر کعبه پهن شده، پس هر که روزش را روزه بدارد چنان است که شصت ماه روزه داشته باشد و در روایت دیگر است که فرمود: در این روز حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه قیام خواهد کرد.
محمّد بن عبداللَّه صیقل می گوید: امام رضا علیه السلام، در روز بیست و پنجم ذیقعده به میان ما آمد و فرمود: «صوموا؛ فإِنّی أصبَحتُ صائِماً. قُلنا جُعِلنا فِداک، أی یومٍ هُوَ؟ فقالَ یومٌ نُشِرَت فیهِ الرَّحمَةُ، ودُحیت فیهِ الأَرضُ ونُصِبَت فیهِ الکعبَةُ وَهَبَطَ فیهِ آدَمُ علیه السلام امروز را روزه بگیرید. من هم روزه هستم. گفتیم: قربانت شویم! امروز چه روزى است؟ فرمود: روزى است که در آن رحمت منتشر شد و زمین گسترش یافت (دحو الأرض) و کعبه برپا شد و آدم علیه السلام [به زمین] هبوط کرد».
از امیرالمومنین علیه السلام روایت شده است که فرمودند: نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در بیست و پنج ذی القعده بود. کسی که در این روز روزه بگیرد و شبش را به عبادت بایستد، عبادت صد سال را که روزش را روزه و شبش را عبادت کرده است خواهد داشت.
گذشته از واقعه دحوالارض، رویدادهای دیگری نیز در این روز رخ داده‌اند که اهمیت آن را دو چندان کرده است؛ از جمله:میلاد حضرت ابراهیم علی نبینا وآله وعلیه‌السلام و میلاد حضرت عیسی مسیح علیه‌السلام و خروج رسول اکرم (ص) از مدینه به همراه هزاران حاجی به سوی مکه، به قصد حجه الوداع. در این سفر وجود مقدس حضرت زهرا سلام الله علیها و نیز تمامی همسران پیامبر(ص) نیز ایشان را همراهی می‌کردند.
اعمالی که انجام دادن آن برای این روزمستحب است عبارتند از: روزه داشتن که ثواب ۷۰ سال عبادت را دارد.احیا و شب زنده داری شب دحوالارض و قیام به عبادت در این شب که ثواب آن برابر است با ثواب صد سال عبادت و شب زنده‌داری
ذکر و دعا.
انجام غسل به نیت روزِ دحوالارض
خواندن دو رکعت نماز، نزدیک ظهر. این نماز در کتب شیعه روایت شده و آن دو رکعت است در وقت چاشت (نیمه اول روز) در هر رکعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره والشمس بخواند و بعد از سلام نماز بخواند لا حَوْلَ وَ لا قُوَّهَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ پس دعا کند و بخواند یا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ.
دعایی که برای این روز واردشده مضمونش این است: خدایا ای گستراننده کعبه و شکافنده دانه و برگیرنده سختی و برطرف کننده هر گرفتاری، از تو می‌خواهم در این روز از روزهایت، که حقّش را بزرگ گرداندی، و سبقتش را پیش انداختی و آن را نزد اهل ایمان امانت و و به سوی خود وسیله قرار دادی، و به رحمت گسترده‌ات که بر محمّد درود فرستی آن بنده برگزیده‌ات در پیمان نزدیک، روز دیدار، شکافنده هر امر بسته، و دعوت کننده به حق، و بر اهل بیت پاکش آن راهنمایان، و روشن‌کنندگان راه حق، ستون‌های جبّار، و متولّیان بهشت و دوزخ، و عطا کن به ما از عطای در خزانه‌ات که نه بریده شود، و نه منع گردد، تا به وسیله آن توبه، و بازگشت خوبی برای ما فراهم نمایی. ای بهترین خوانده شده و کریم‌ترین امید شده،ای کفایت کننده،ای وفادار،ای آن‌که لطفش پنهانی است، به لطفت به من لطف کن، و به عفوت خوشبختم نما، و به یاری‌ات تأییدم فرما، و از ذکر کریمانه‌ات فراموشم مکن به حق متولیان امرت و نگهبانان رازت و از گرفتاری‌های روزگار تا روز قیامت و برانگیخته شدن حفظم کن هنگام بیرون آمدن جانم، و فرو رفتن در قبرم، و تمام شدن کارم، و سپری شدن عمرم، اولیایت را به بالینم حاضر کن.
خدایا یادم کن، بر طول پوسیدگی، زمانی‌که در میان توده‌های خاک فرود آیم، و فراموش‌کنندگان از مردم فراموشم کنند، و در خانه اقامت فرودم آر، و در منزل کرامت جایم ده. و از دوستان اولیایت، و برگزیدگان و خاصان درگاهت قرارم ده، و دیدارت را بر من مبارک گردان، و پیش از فرا رسیدن پایان عمرم حسن عمل روزی‌ام فرما، درحالی‌که پاک از لغزش‌ها و گفتار بی‌پایه و منطق تباه باشم.
خدایا مرا به حوض پیامبرت محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) وارد کن، و از آن به من بنوشان، نوشاندنی سیراب کننده، روان و گوارا، که پس از آن هرگز تشنه نشوم، و از ورود به آن طرد نگردم، و از آن منع نشوم، و آن را قرار ده برایم بهترین توشه، و کامل‌ترین وعده‌گاه، روزی که گواهان بپا می‌خیزند. خدایا لعنت کن گردنکشان گذشته و آینده را، هم آنان‌که حقوق اولیایت را به ناحق به خود اختصاص دادند. خدایا پایه‌هایشان را بشکن، و پیروان و عمّالشان را نابود ساز، زمیه‌های هلاکتشان را به زودی فراهم فرما، و کشورهایشان را از دستشان بگیر، و کارهایشان را بر آنان تنگ کن، و بر آنان‌که با آنان سهیم و شریکند لعنت فرست. خدایا در فرج دوستانت شتاب کن و حقوق تاراج‌رفته آنان را به آنان بازگردان و قائم آنان را به حق آشکار کن، و او را یاری‌رسان دینت بدار، و درباره دشمنانت فرمانده به فرمانت قرار ده. خدایا فرشتگان پیروزی را گرداگرد او همواره بدار، و به آن دستوری که در شب قدر به او القا کردی او را انتقام‌گیرنده خویش قرار ده، تا جایی‌که خشنود شوی، و دینت به وسیله او، و به دست او به گونه‌ای نو و تازه بازگردد، و حق به طور کامل ناب شود، و باطل به صورت همه جانبه به دور افکنده شود. خدایا بر او و همه پدرانش درود فرست، و ما را از همنشینان و خاندانش قرار بده، و در زمان بازگشتش ما را برانگیز، تا در دوران او در شمار یارانش باشیم. خدایا درک قیامش را روزی ما کن، و در روزگارش ما را حاضر کن، و بر او درود فرست، و سلام او را به ما باز رسان، درود و رحمت خدا و برکاتش بر او باد.
نظر شما