تلاش‌های بزرگترین قربانی برای مبارزه با سلاح‌های شیمیایی

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری شبستان، هشتم تیر 1366 هواپیماهای عراقی با سلاح‌های شیمیایی، چهار نقطه پر ازدحام شهر سردشت را بمباران کرده و هزاران زن و کودک را گرفتار گازهای شیمیایی کشنده کردند. ایران نیز پس از این واقعه، شهر سردشت را نخستین شهر قربانی جنگ‌افزارهای شیمیایی در جهان پس از بمباران هسته‌ای هیروشیما نامید و به به همین دلیل هشتم تیرماه سالروز بمباران شیمیایی سردشت، روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی نامگذاری شده است.

 

 

عراق بارها در خلال 8 سال دوران جنگ تحمیلی از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد ولی فاجعه سردشت و حلبچه از وخیم‌ترین فجایع بشری به‌شمار می‌روند تا جایی که برخی محققان، فاجعه سردشت را وخیم‌تر از بمباران حلبچه که بعد از آن اتفاق افتاد، می دانند چرا که در سردشت از گاز اعصاب و خردل استفاده شد و در حلبچه از گاز سیانور.

 

 

گاز خردل از نوع گازهایی است که همیشه در محیط و بدن مصدوم باقی می‌ماند و تاکنون هیچ‌گونه راه درمانی برای مصدومان آن کشف نشده است؛ عفونت ریوی، خارش پوست، التهاب چشم و تنگی نفس از جمله عوارض این گاز است. در حلبچه هر چند تعداد تلفات زیاد است ولی آثار گاز آنی بوده و باقی نمی‌ماند در حالی که در فاجعه سردشت وضعیت مصدومان بسیار اسف‌بارتر است.

 

 

به دنبال استفاده رژیم بعث عراق از سلاح های شیمیایی و میکروبی به کرات در دوران جنگ تحمیلی؛ کشورمان این موارد را به سازمان ملل متحد گزارش داد و دبیرکل وقت سازمان ملل متحد در بررسی که با یک هیات کارشناسی و پس از شش روز حضور در ایران انجام داد، استفاده از سلاح‌های شیمیایی را تایید کرد که نتیجه آن محکومیت به کارگیری سلاح‌های شیمیایی از سوی این سازمان بین‌المللی بود.

 

 

بنابر گزارش شبستان، بمباران شیمیایی در سردشت منجر به مرگ و مجروح شدن عده زیادی شد و عوارض زیادی بر جا گذاشت از عوارض استفاده از بمباران شیمیایی سردشت می توان به سوختگی شدید پوستی، آسیب چشمی و مشکلات تنفسی اشاره کرد. در جنگ‌هایی که سلاح شیمیایی استفاده شده آسیب‌های ناشی از استرس روان شناختی بیش از هر بیماری دیگری است. بعد از بمباران شیمیایی، افراد آسیب دیده بر اساس بررسی‌های صورت گرفته دچار برونشیت مزمن، آسم، عوارض پوستی، مشکلات مربوط به باروری و غیره می شوند. علاوه بر این مشکلات روحی و روانی بعد از بمباران شیمیایی به گونه ای است که کیفیت زندگی را در آنها کاهش می‌دهد به طوری که شیوع افسردگی در شهرهای جنگ زده بیشتر است.

 

تعداد زیادی از جانبازان شیمیایی، به طیف گسترده ای از بیماری های جسمانی و اخـتلالات روانی مبتلا شدند تا جایی که بر اساس آمارها اختلال اضطرابی حدود ۵۷ درصد، تحریك پذیری و عصبی شدن مكرر در بیشتر جانبازان شیمیایی و افسردگی در بین ۵۷تا ۹۲ درصد آنها دیده شده است. اشخاص مختلفی در آن زمان به روایت این فاجعه پرداختند. سید مسعود خاتمی، مسئول بهداری کل سپاه در سال‌های دفاع مقدس در رابطه با استفاده از سلاح‌های شیمیایی در جنگ ایران و عراق در کتاب تاریخ شفاهی خود با عنوان «طبیب زندان دولتو» که توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده، نوشته است: «وزارت امور خارجه ایران در مرحله اول می‌خواست ثابت کند که صدام از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده است. بعد هم شاید قصد داشت اقدامات پیشگیرانه انجام دهد که البته تا آخر جنگ موفق نشد و صدام حسین در نهایت آخرین زهرش را در حلبچه ریخت. همان‌طور که می‌دانید مردم بی‌گناه را با گازهای خفه‌کننده ناجوانمردانه از بین برد و متأسفانه در مقابل این اقدام هیچ اقدام مؤثری هم انجام نشد. حتی اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها در تاریخ نظامی معاصر، ایران را به‌کارگیری سلاح‌های شیمیایی متهم کردند.»

 

 

مسئول بهداری کل سپاه در سال‌های دفاع مقدس روایت خود از بمباران سردشت نوشته است: «در کتابی که مربوط به تخصص من و یکی از کتاب‌های معتبر جراحی در دنیاست مطلبی با عنوان «درس‌نامه‌ جراحی سابیستون» آمده است. فصلی در این کتاب به‌عنوان سلاح‌های شیمیایی وجود دارد که با این جمله غیرواقعی شروع می‌شود: سلاح‌های شیمیایی که ایران علیه عراق استفاده کرد! من این قسمت را کپی گرفتم و به یکی از فرماندهان سپاه نشان دادم و گفتم یک فصل کتابی که در دنیا مرجع است با جمله علیه ایران شروع می‌شود.»

 

 

خاتمی ادامه داده است: «چند سال قبل هم مجله «ساینس» همین اشتباه را تکرار کرده بود. رضا ملک‌زاده، معاون وزیر بهداشت و درمان جمهوری اسلامی، مدیرمسئول مجله ساینس را به ایران دعوت و زمینه ملاقات او را با عده‌ای از مجروحان و جانبازان شیمیایی فراهم کرد و تاریخچه برخی بمباران‌های شیمیایی عراق را برای او شرح داد. او وقتی برگشت مقاله‌ای نوشت و در آن، ضمن اشاره به ملاقات با مصدومان شیمیایی ایران اعتراف کرد که عراق در جنگ ۸ ساله علیه ایران از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده است. این کار بزرگی بود که سی سال بعد از پایان جنگ در سال ۹۷ انجام شد. شک نداشته باشیم که اروپایی‌ها که تغذیه‌کننده صدام در زمینه سلاح و تجهیزات بودند، حالا می‌خواهند با نوشتن وارونه‌ تاریخ، همه‌ تقصیرها را به گردن جمهوری اسلامی ایران بیندازند و نسل بعد را به ما بدگمان کنند.»

 

 

این گزارش می افزاید: عراق در ماه‌های نخست جنگ تحمیلی استفاده از سلاح‌های بیولوژیک و شیمیایی را آغاز کرد. سال ۵۹ عراق از عوامل میکروبی در دهلاویه استفاده کرد. استفاده صدام با همراهی کشور‌های غربی و امریکا از سلاح‌های بیولوژیک و شیمیایی بیشتر شد به طوری که سلاح‌های شیمیایی و میکروبی به عنوان یک سلاح روزمره مورد استفاده قرار می‌گرفت و از سال ۶۳ به بعد یک استراتژی متداول نظامی عراق استفاده از این سلاح‌ها بود.

 

 

عباس کبریایی زاده، نائب رییس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی و استاد فارماکولوژی گروه سم شناسی و فارماکولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران که در زمینه سم شناسی سلاح های شیمیایی و میکروبی تحقیقاتی در دوران جنگ تحمیلی انجام داده است در این زمینه در گفتگویی به باشگاه خبرنگاران جوان گفته است: «بعد از جنگ جهانی دوم رقابت شدیدی بین بلوک و شرق و غرب در تولید سلاح‌های شیمیایی صورت گرفت. کشور‌های اروپایی و آمریکایی‌ها دانش فنی تولید سلاح‌های شیمیایی و میکروبی به ویژه گاز خردل و عوامل اعصاب و خون را به عراق منتقل کردند و صدام کارخانه‌های تولید این سلاح‌ها را ایجاد کرد، افزون بر این کشور‌های اروپایی سلاح‌های ساخته شده را هم  در اختیار عراق قرار می‌دادند.»

 

 

این محقق سم شناسی سلاح های شیمیایی و میکروبی درباره انواع سلاح های شیمیایی و میکروبی مورد استفاده در جنگ تحمیلی علیه ایران نیز اینگونه توضیح داده است: «عوامل شیمیایی جنگی متنوع هستند و ما آن‌ها را به چند دسته تقسیم می‌کنیم، یک سری عوامل شیمیایی هستند که به آن‌ها خفه کننده یا عوامل آسیب رسان به مجاری تنفسی گفته می‌شود، این عوامل مشتقات کلر هستند که در طول جنگ ایران و عراق مورد استفاده قرار گرفتند و مصدومان در سال‌های نخست جنگ با این عوامل آلوده شدند. دسته دیگر عوامل شیمیایی هستند که باعث می‌شوند تنفس سلولی و انفعال اکسیژن متوقف شود، عوامل خون در این دسته سلاح‌های شیمیایی قرار دارند و سردسته آن‌ها عامل سیانور است، در جنگ ایران و عراق در حملات شیمیایی حلبچه از عوامل سیانوژن استفاده شد، عراقی‌ها در حلبچه، جوفیر و جزایر مجنون از عوامل شیمیایی خون استفاده کردند که ترکیبات سریع الاثر هستند و جزو مرگبارترین سلاح‌های شیمیایی محسوب می‌شوند. دسته دیگر سلاح‌هایی هستند که می‌توانند سیستم اعصاب خودکار و مرکزی را به شدت تحت تاثیر قرار دهند و موجب مرگ شوند، ترکیباتی مثل تابون، سارین و سومان در این دسته قرار می‌گیرند و عراق از هر سه ترکیب در جنگ ایران و عراق استفاده کرد.»

 

 

بنابراین گزارش، کشورمان با توجه به وسعت خسارات انسانی حاصل از این حملات؛ تلاش کرد تا عمق این فاجعه را به دنیا نشان دهد و مجموعه تلاش های ایران باعث شد تا پس از برگزاری نشست‌های متعددی در مجامع بین‌المللی در این خصوص؛ کنفرانس خلع سلاح مستقر در ژنو پیش‌نویس و طرح کنوانسیون منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی را تهیه و به سازمان ملل تقدیم کند و در سال ۱۹۹۳ پس از دو دهه مذاکره، سرانجام این معاهده در پاریس به امضا برسد و از سال ۱۹۹۷ به اجرا درآید.

 

 

کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزارهای شیمیایی که دارای یک مقدمه، ۲۴ ماده و سه متن پیوست است از مهم‌ترین معاهده بین‌المللی منع تولید، انباشت و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی و جنگ‌افزارهای شیمیایی است که به تصویب نمایندگان ۱۶۵ کشور عضو سازمان ملل متحد رسید.

 

 

سازمان منع سلاح‌های شیمیایی ضامن اجرای کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزارهای شیمیایی و یک نهاد بین-دولتی است که در سال ١٩٩٧ میلادی و با لازم‌الاجرا شدن کنوانسیون منع تسلیحات شیمیایی، ایجاد شد. مقر این سازمان در شهر لاهه، هلند واقع شده‌است و تشکیلات آن تحت نظر دولت‌های امضاکننده کنوانسیون منع تسلیحات شیمیایی اداره می‌شود.

 

 

این گزارش می افزاید: در دهمین اجلاس کشورهای عضو کنوانسیون منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی در لاهه هلند، روز ۲۹ آوریل (نهم اردیبهشت) روز جهانی بزرگداشت قربانیان سلاح‌های شیمیایی نام‌گذاری شد. این روز مصادف با روزی است که مصوبات معاهده برای کشورهای عضو لازم‌الاجرا شد و در همان سال دبیرکل سازمان ملل متحد از تمام کشورهایی که به عضویت این کنوانسیون درنیامده بودند، خواست تا به آنان ملحق شوند. ایران نیز در سال ۱۹۹۷ با تصویب مجلس شورای اسلامی به این کنوانسیون پیوست.

 

 

در ادامه تلاش های ایران برای مبارزه با سلاح های شیمیایی و میکروبی 27 اردیبهشت سال جاری رضا نجفی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه کشورمان در دومین روز از پنجمین کنفرانس بازنگری کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی با فرناندو آریاس مدیرکل سازمان منع سلاح‌های شیمیایی (OPCW) دیدار و گفتگو کرد.

 

 

در این دیدار ضمن تبادل نظر درباره زمینه‌های تقویت همکاری‌ها، معاون وزیر امور خارجه کشورمان آثار تحریم‌های یکجانبه ظالمانه آمریکا بر وضعیت سلامتی و درمان جانبازان شیمیایی کشورمان را تشریح کرد و از مدیرکل خواست تا به مساعی جمیله خود برای رفع نیاز‌های فوری پزشکی جانبازان شیمیایی ادامه دهد.

 

 

وی همچنین بر ضرورت اجرای کامل، موثر و بدون تبعیض مفاد کنوانسیون منع سلاح‌های شیمیایی و رعایت تعهدات کشور‌های عضو طبق کنوانسیون راجع به همکاری‌های بین المللی به ویژه تبادل مواد و تجهیزات شیمیایی برای استفاده‌های صلح آمیز، رفع موانع تجارت شیمیایی بین کشور‌های عضو و عدم اعمال تحریم‌های یکجانبه مغایر با کنوانسیون بین کشور‌های عضو تاکید کرد.

 

 

نجفی با تاکید بر این که ایران بزرگترین کشور قربانی سلاح شیمیایی در تاریخ معاصر است، بیان کرد: هدف و غایت کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی بدون انهدام کامل همه انواع ذخایر سلاح‌های شیمیایی و جهانشمولی کنوانسیون، محقق نخواهد شد.

 

 

مدیرکل سازمان منع سلاح‌های شیمیایی هم ضمن تایید ضرورت رسیدگی به نیاز‌های پزشکی مصدومین شیمیایی، اظهار داشت که به گفتگو با طرف‌های ذیربط ادامه می‌دهد.

 

 

بنابراین گزارش، تقبیح استفاده از سلاح های شیمیایی همواره از سوی بزرگان و مقامات کشور از دوران جنگ تحمیلی تاکنون مطرح شده است و رهبر معظم انقلاب به عنوان بالاترین مقام در نظام اسلامی نیز بارها نسبت به استفاده از این نوع سلاح ها از سوی کشورهای مختلف هشدار داده اند به عنوان نمونه ایشان در دیدار با نیروهای حاضر در مانور طریق القدس در اردیبهشت سال 1376 بیان کردند: « دولتهای مستکبر، چه در گذشته و چه در حال، تا هر جا که توانستند و بتوانند، همیشه خودشان را به ابزارهای تسلیحاتی مجهّز می‌کنند. آن‌جایی که لازم باشد، حرفی ندارند که دوستانشان هم تسلیحات جنایت‌آمیز را برای خودشان به وجود آورند! این، چیزی است که در دنیا مشهود است. همینهایی که امروز در کشور آلمان، جمهوری اسلامی را به بی‌اعتنایی به جان انسانها متّهم می‌کنند و این اتّهام بسیار ظالمانه و مغرضانه و غیر منصفانه را به ایران می‌زنند، همان کسانی هستند که اگر نگوییم خودشان، اما حدّاقل این است که بگوییم جلو چشمشان، شرکتهای آلمانی، رژیم بعثی را با خطرناکترین و جنایت‌بارترین سلاحهای شیمیایی مجهّز کردند.

 

 

جنگ، اتّفاقِ خشن و نامطلوبی است؛ اما بالاخره قاعده و قانونی باید داشته باشد. در جنگ هم جوانمردی و ناجوانمردی داریم. رژیم متجاوز بعثی، ناجوانمردانه‌ترین روشها را علیه ملت ایران و جوانان ما به کار برد. شهر تهران و دهها شهر را بارها و بارها، برای مدّتهای طولانی با موشکهای دوربرد کوبیدند. در جبهه‌ها، سلاحهای شیمیایی به کار بردند؛ نه بک بار، نه دوبار، نه مدت یک ماه، دو ماه؛ سالهای متمادی، شاید پنج سال، شش سال، در این جبهه‌های ایران و عراق، سلاح شیمیایی به وسیله‌ رژیم بعثی به کار رفت. این سلاحها را چه کسی به آنها داده بود؟ غیر از کشورهایی که دم از حقوق بشر می‌زنند؟! این سلاحها را غیر از آنها کس دیگری در اختیار رژیم بعثی گذاشته بود؟»

 

 

بنابرگزارش شبستان، مجموعه مشاهدات از سوی کارشناسان این حوزه و تاکیدات مکرر مقامات در نکوهش استفاده از سلاح های کشتار جمعی مانند سلاح های شیمیایی با درنظر گرفتن این مهم که در زمانه کنونی سرعت پیشرفت علم به لحظه و ثانیه رسیده است و این پیشرفت علاوه بر منافعی که دارد می تواند مضراتی نیز در پی داشته باشد از جمله اینکه زمینه تولید سلاح های شیمیایی خطرناک تر از سلاح های به کار گرفته شده در دوران جنگ تحمیلی را در پی داشته باشد ضرورت توجه جهانی به این بخش و تلاش مضاعف جامعه جهانی برای مقابله با استفاده از این سلاح ها را می طلبد تا با همکاری و همراهی جامعه جهانی شاهد دنیایی عاری از خشونت و جنگ باشیم.