به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، مرحوم شیخ عباس قمی درباره شب عرفه می گوید: «از لیالی متبرّکه و شب مناجات با قاضی الحاجات است و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. و کسی که آن شب را به عبادت بسر آورد، اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد». وی در رابطه با روز عرفه نیز می گوید: «روز عرفه از اعیاد عظیمه [و بزرگ] است، هر چند به اسم عید نامیده نشده و روزی است که حق تعالی بندگانش را به عبادت و طاعت فراخوانده و سفره های جود و احسان خود را برای آنها گسترده و شیطان در این روز تحقیر و رانده شده و خشمناک است.» امّا جایگاه والای روز عرفه، در روایات معصومین علیهم السلام بیشتر نمود پیدا می کند که در زیر به نمونه هایی اشاره می شود. لذا در این خصوص با حجت الاسلام محسن تاج لنگرودی، کارشناس و پژوهشگر دینی گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
جایگاه روز عرفه و مهمترین شاخص‌های تمایز این روز نسبت به سایر روزهای سال چیست؟
جایگاه روز عرفه، جایگاه عمومیت فضل و رحمت پروردگار است. مرحوم «شیخ عباس قمی» در کتاب مفاتیح الجنان نقل می کند: از امام زین‌العابدین (ع) روایت است که در روز عرفه صدای سائلی را که از مردم درخواست کمک می‌کرد را شنید و امام به او فرمود: وای بر تو آیا از غیر خدا درخواست می‌کنی در این روز و حال آنکه امید می‌رود در این روز برای بچه‌های در شکم، شامل فضل پروردگار شوند تا سعادتمند شوند. در روایات ندیدم انسان روزی را به خود اختصاص دهد اما در رابطه با روز عرفه در روایتی از امام صادق (ع) داریم که فرمودند: «تَخَیَّرْ لِنَفْسِکَ مِنَ الدُّعاءِ ما اَحْبَبْتَ وَاجْتَهِدْ فَاِنَّهُ (یَوْمَ عَرَفَةَ) یَوْمُ دُعاءٍ وَمَسْأَلَةٍ؛» هر دعایی که دوست داری برای خود بخوان و [در دعا کردن[ بکوش که آن روز (روز عرفه) روز دعا و درخواست است. و یقینا درخواستها استجابت را در پی دارد.
پاداش زیارت امام حسین علیه السلام در روز عرفه
اگر کسی بتواند در روز عرفه، خود را به عرفات یا به کربلا برساند، بهترین مکان ها را برای دعا انتخاب کرده است و گویا این روز مختص به دعاست بنابراین لازم است مراقبت با تمام توان خود را برای این روز بزرگ آماده نموده و مهم ترین کار در این جهت به دست آوردن شرایط استجابت دعاست. اهمیت دعا در این روز به اندازه ای است که روزه این روز را برای کسی که روزه باعث ضعف او هنگام دعا می شود، ممنوع کرده اند با این که در روایات صحیح آمده است که روزه آن کفاره نود سال است. گفتیم بهتر است روز عرفه در عرفات یا کربلا دعا کند، به این جهت که توقف در عرفات در این روز از اعمال حج بوده و روایات زیادی درباره پاداش زیارت امام حسین علیه السلام در روز عرفه وارد شده است.
اعمال روز عرفه برای افزایش معرفت انسان
معرفت الله یک عمل قلبی است. بسیاری از اعمال قلبی و بسیاری هم اعمال ظاهری و جوارحی محسوب می شود. اعمال قلبی مانند ایمان، کفر، محبت و بغض و کینه. «معرفت الله» یکی از اعمال قلبی است. در افزایش اعمال قلبی بایستی اعمال ظاهری خود را زیاد کنیم، مثلا نماز خواندن و قرآن خواندن نقش مهمی در تقویت ایمان انسان دارند. برای افزایش معرفت در روز عرفه اعمالی وارد شده است؛ «محدث قمی» در مفاتیح الجنان نقل کرده است که ابتدا غسل کنید این عمل باعث ازدیاد معرفت می شود. دوم «زیارت امام حسین (ع) » که برابر هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد و بلکه افضل از این است و روایات در کثرت فضیلت زیارت آن حضرت در این روز متواتر است اگر کسی در این روز توفیق یابد که زیر قبّه مقدّسه آن حضرت باشد، ثوابش کمتر از کسی که در عرفات باشد نیست، بلکه بیشتر و بیشتر است . سوم پس از نماز عصر، پیش از آنکه مشغول خواندن دعای عرفه شود، در زیر آسمان دو رکعت نماز بجا آورد و به گناهانش نزد خداوند اعتراف و اقرار نماید تا به ثواب عرفات دست یابد و گناهانش آمرزیده گردد، آنگاه به اعمال و دعاهای عرفه که از ائمه طاهره (ع) روایت شده است مشغول شود.
یکی دیگر از اعمال این روز نمازهایی است که در مفاتیح الجنان بیان شده است. کسی که نمی تواند در روز عرفه اعمالی انجام دهد، می تواند روزه بگیرد ولی کسی که می خواهد اعمال این روز را انجام دهد ولی این اعمال باعث ضعف او می شود، روزه گرفتن کراهت دارد؛ پس توجه داشته باشید کسی که نمی خواهد اعمال را انجام دهد، روزه بگیرد نه کسی که می خواهد اعمال را انجام دهد و به واسطه آن اعمال دچار ضعف می شود، پس روزه برایش کراهت دارد و نگیرد بهتر است. ضمن اینکه خواندن دعای «ام داود» نیز در این روز شفارش شده است.
روز عرفه هم وزن با شب قدر است
با توجه به اینکه ما قوه تشخیص نداریم لذا نمی توانیم بگوییم که روز عرفه بالاتر است یا روزهای دیگر مانند عید غدیر و عید قربان. ما توانایی تشخیص این امر را نداریم بر همین اساس به نظرات حضرات ائمه معصومین (ع) مراجعه می کنیم. امام صادق (ع) فرمدند: «مَن لَم يُغفَرْ لَهُ في شهرِ رمضانَ لَم يُغفَرْ لَهُ إلى مِثلِهِ مِن قابِلٍ إلاّ أن يَشهَدَ عَرَفَةَ .» كسى كه در ماه رمضان آمرزيده نشود ، تا رمضان آينده آمرزيده نگردد مگر آن كه در عرفه حاضر شود. در واقع همین که روز عرفه را درک نماید و اعمال را انجام دهد، کفایت می کند لذا در روایات، روز عرفه با شب های قدر هم وزن خوانده شده است.
مضامین دعای امام حسین (ع) در روز عرفه
همه قسمت های دعای عرفه امام حسین (ع) «عالیه الامضامین» است. یعنی انسان نمی تواند بخشی از دعا را ممتاز بداند و بخش دیگر را نداند. دو فراز از این دعا را عرض می کنم. حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام در فرازی از دعای عرفه فرمودند: «الهی وَاِلی غَیْرِکَ فَلا تَکِلْنی. اِلهی اِلی مَنْ تَکِلُنی؟ اِلی قَریبٍ فَیَقْطَعُنی اَمْ اِلی بَعیدٍ فَیَتَجَهَّمُنی اَمْ اِلَی الْمُسْتَضْعَفینَ لی وَاَنْتَ رَبّی وَمَلیکُ اَمْری اَشْکُو اِلَیْکَ غُرْبَتی وَبُعْدَ داری وَهَوانی عَلی مَنْ مَلَّکْتَهُ اَمْری اِلهی فَلا تُحْلِلْ عَلَیَّ غَضَبَکَ فَاِنْ لَمْ تَکُنْ غَضِبْتَ عَلَیَّ فَلا اُبالی سُبْحانَکَ غَیْرَ اَنَّ عافِیَتَکَ اَوْسَعُ لی..»
خدایا، مرا به که واگذار می‌کنی؟ به نزدیک تا با من به دشمنی برخیزد، یا به بیگانه تا با من با ترش رویی برخورد کند یا به آنان که خوارم می‌شمرند؟
و حال اینکه تو خدای من، و زمامدار کار منی. من به تو شکایت می‌کنم، از غربتم، و دوری خانه آخرتم، و سبکی ام نزد کسی که اختیار کارم را به او دادی.
خدایا غضبت را بر من فرود نیاور، اگر در مقام خشم کردن بر من نباشی، از غیر تو باک ندارم، منزّهی تو، جز اینکه عافیتت بر من گسترده تر است…
إِلٰهِى أَمَرْتَنِى إِلٰهِى أَمَرْتَنِى فَعَصَیْتُکَ، وَنَهَیْتَنِى فَارْتَکَبْتُ نَهْیَکَ، فَأَصْبَحْتُ لَاذا بَراءَةٍ لِى فَأَعْتَذِرَُ، وَلَا ذا قُوَّةٍ فَأَنْتَصِرَُ، فَبِأَیِّ شَىْءٍ أَسْتَقْبِلُکَ یَا مَوْلاىَ؟ أَبِسَمْعِى؟ أَمْ بِبَصَرِى؟ أَمْ بِلِسانِى؟ أَمْ بِیَدِى؟ أَمْ بِرِجْلِى؟ أَلَیْسَ کُلُّها نِعَمَکَ عِنْدِى وَبِکُلِّها عَصَیْتُکَ یَا مَوْلاىَ؟ فَلَکَ الْحُجَّةُ وَالسَّبِیلُ عَلَىَّ، یَا مَنْ سَتَرَنِى مِنَ الْآباءِ وَالْأُمَّهاتِ أَنْ یَزْجُرُونِى، وَمِنَ الْعَشائِرِ وَالْإِخْوانِ أَنْ یُعَیِّرُونِى، وَمِنَ السَّلاطِینِ أَنْ یُعاقِبُونِى، وَلَوِ اطَّلَعُوا یَا مَوْلاىَ عَلَىٰ مَا اطَّلَعْتَ عَلَیْهِ مِنِّى إِذاً مَا أَنْظَرُونِى، وَلَرَفَضُونِى وَقَطَعُونِى، فَها أَنَا ذا یَا إِلٰهِى، بَیْنَ یَدَیْکَ یَا سَیِّدِى؛
فرمان دادی فرمانت را نخواندم، نهیم نمودی، مرتکب نهیت شدم، اکنون چنانم که نه دارنده زمینه برائتم تا عذرخواهی کنم و نه دارای قدرتم تا یاری ستانم،ای مولای من با چه وسیله‌ای با تو روبرو شوم؟ آیا با گوشم، یا با دیده‌ام، یا با زبانم، یا با دستم، یا با پایم، آیا این همه نعمت‌های تو نزد من نیست؟
و من با همه این‌ها تو را معصیت کردم،ای مولای من، تو را بر من حجّت و راه است،ای آنکه مرا از پدران و مادران پوشاند، از اینکه مرا از خود برانند و از خویشان و برادران، از اینکه مرا سرزنش کنند و از پادشاهان از اینکه مجازاتم نمایند، مولای من اگر اینان آگاه می‌شدند، بر آنچه تو بر آن از من می‌دانی، در این صورت مهلتم نمی‌دانند و مرا تنها می‌گذاردند و از من می‌بریدند، هم اینک‌ای خدای من در برابرت هستم،ای آقای من.
نظر شما