امام حسن عسکری (ع) احیاگر منابع قدرت نرم تمدنی است/ دفاع فرهنگی از مهمترین برون دادهای حضرت در مهندسی شناخت امامیه

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان،  امام عسکری(ع) برای حفظ نهضت اسلامی و ترویج فرهنگ اهل بیت از روش های مختلفی استفاده می کرد. آن حضرت چون در عصر حاکمیت مستبدترین سلاطین عباسی زندگی می کرد و از خطرات بزرگ نسبت به مذهب شیعه و پیروان آن آگاه بود، همواره پیروان خود را به رعایت اصل قرآنی تقیه سفارش می نمود.

دوران امامت امام حسن عسکری علیه‌السلام روزگار حساسی بود. حاکمان مستبد عباسی به خوبی آگاهی داشتند که شیعه در انتظار امامی است که از آن با عنوان قائم و منجی یاد می‌شود، چراکه سال‌ها قبل امام صادق علیه‌السلام خطاب به گروهی که خدمت ایشان رفته بودند، چنین فرموده بود که بنی‌امیه و بنی عباس وقتی فهمیدند زوال قدرتشان به دست قائم آل محمد است، شمشیرشان را برای کشتن او به کار بستند. به علت فشارهای روز افزون عباسیان بر امامان معصوم و آزار و شکنجه آنان و نیز آماده نبودن جامعه برای پذیرش امامت امام مهدی (ع)، مشیّت الهی چنین تعلق گرفت که آخرین وصی پیامبر (ص) و ائمه (علیهم السلام)، حضرت مهدی موعود (ع) در غیبت فرو رود؛ تا وجود مقدسش از گزند حوادث زمان، مصون بماند، در فرصت مناسبی به میان مردم بیایند و مردم از وجود پرفروغ آن امام بهره‌مند شوند.لذا در خصوص تمهیدات شناختی امام حسن عسگری (ع) در باور داشت آموزه مهدویت با حجت الاسلام والمسلمین امیرمحسن عرفان، پژوهشگر مهدوی ، عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی و نویسنده کتاب «رسانه و آموزه مهدویت»‌ گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.

در خصوص پایه ریزی های  تمدن مهدوی در دوران امام حسن عسگری (ع) توضیح دهید؟

یکی از مهمترین موضوعاتی که می شود در سلوک تمدنی امام حسن عسکری (ع) مورد توجه قرار داد، اقدامات شناختی حضرت در باورداشت آموزه مهدویت است. اساسا اقدامات شناختی معطوف به هدف قرار دادن قوه شناخت، تغییر هنجارها، ارزش ها، باورها، نگرش ها و رفتارها است. لذا امام حسن عسکری (ع) درصدد بود با هدف قرار دادن قوه شناخت شیعیان ، هنجارها، باورها و نگرش های مهدوی را در جامعه امامیه ارتقا ببخشد.

همچنین امام حسن عسکری (ع) در تلاش بودند سه کار بسیار بزرگ و مهم را در باورداشت آموزه مهدویت انجام دهد. 1. تاثیر بر عزم و اراده نخبگان شیعه در باور داشت آموزه مهدویت 2. تاثیر بر براوردهای محیطی مردم و محاسبات محیطی مردم در باورداشت آموزه مهدویت و 3. مهندسی تمایلات و رفتارهای شیعیان در عرصه باورداشت انگیزه مهدویت. این نکته نیز حائز اهمیت است که دشمنان مهدویت سه کار مهم را تا قبل از امام حسن عسکری (ع) علیه باورداشت آموزه مهدویت انجام دادند. یک تصویرسازی کاذب با کاربست فراوان القاب مهدوی با تحریف و تخریب احادیث آخرالزمانی دومین کاری که انجام دادند، انحراف افکار عمومی بود. یعنی دشمنان کاری کردند که افکار عمومی از راه صحیح خود خارج شود و سومین کار دشمنان مهدویت، راهبرد جایگزینی بود. یعنی ارایه مدل های کاذب مهدویت در جامعه بنی عباس و بنی امیه که ادعای مهدویت دروغین داشتند، روایات را جعل، تخریب و تحریف می کردند و بعضا در بعضی قیام ها مدل های کاذب مهدویت را در جامعه مطرح می  نمودند.

به طور قطع دشمنان جنگ تبلیغاتی و عملیات روانی را علیه ائمه به ویژه امام حسن عسکری (ع) راه می انداختند. امام چه اقداماتی در برابر این هجمه‌ها انجام دادند؟

امام حسن عسکری (ع) با چهار عامل مبتنی بر 1. رصد شناختی 2. تحلیل شناختی 3. ترسیم شناختی و 4. اقدام و عمل شناختی درصدد خط مشی گزاری و سیاستگزاری کلان در عرصه باورداشت مهدویت بودند. نکته بسیار مهمی که در کنار زمینه‌سازی برای غیبت و ولادت امام عصر (عج) در سیرۀ امام حسن عسکری می‌توان یافت، راهبردهای حضرت در مدیریت جامعۀ شیعی است. یکی از مهمترین راهبردهای ایشان، فعال‌سازیِ قدرت نرم است؛ یعنی امام در صدد کسب اقتدار از طریق ایجاد جاذبه و مکارم اخلاق بود. ایشان به قدری رفتار زیبا داشتند که بین دوست و دشمن، به بخشش، حکمت، فضل و صاحب علم و حکمت مشهور بودند. 

با توجه به اینکه امام حسن عسکری (ع) در اوج فشار ظلم دستگاه بنی عباس قرار داشتند اما با این حال حضرت وقتی  روزهای دوشنبه  و پنج شنبه برای معرفی خود به دارالخلافه  می روند، مردم برای دیدنش در سامراء صف می بندند. جالب است حتی طبیب بنی عباس می گوید: داناترین فرد در بین مسلمانان امام حسن عسکری (ع) است لذا مراسم تشییع جنازه حضرت بی نظیر برگزار می شود و این نشان می دهد که امام منابع قدرت نرم تمدنی را احیا کردند.

دفاع فرهنگی یکی از مهمترین برون دادهای اما حسن عسگری (ع) در مهندسی شناخت امامیه

یکی از مهمترین اقداماتی که حضرت در مهندسی شناخت امامیه در باورداشت آموزه مهدویت انجام داد، دفاع فرهنگی بود. دفاع فرهنگی یعنی اشراف همه جانبه به راهبردها، روش ها و تاکتیک های فرهنگی در مهندسی فرهنگ نجات و منجی و حضرت با مراقبت فرهنگی و ایمن سازی فرهنگی و رصد فرهنگی توانستند دفاع فرهنگی خودشان را از آموزه مهدویت انجام دهند. این دفاع فرهنگی دو قلمرو داشت. «درون مذهبی» در مبارزه با غالیانی مانند علی بن حسکه و قاسم بن یقطین و در مبارزه با واقفیه و «برون مذهبی»، مبارزه حضرت با معتزله و اهل حدیث بود لذا یکی از مهمترین برون دادهای حضرت در مهندسی شناخت امامیه در باورداشت آموزه مهدویت مقوله دفاع فرهنگی است.

از دیگر فعالیت هایی که امام حسن عسکری (ع) در راستای مهندسی شناخت امامیه در باورداشت مهدویت انجام دادند عبارت بود از رهبری گذار از دوره حضور به دوره غیبت. یعنی حضرت مقطع زمانی گذار از حضور و ظهور به دوره صرفا حضور امام را رهبری و مهندسی نمودند که دیگر ظاهر نیستند. این نقش بی نظیر امام حسن عسکری (ع) در این زمینه است. ضمن اینکه حضرت در مرحله گذار نیز چند کار بسیار مهم انجام دادند. یکی تداوم و ارتباط تشکیلاتی نیابت بود که بر نقش ارتباطی نایبان تاکید داشتند ، عثمان بن سعید اولین نایب خاص امام زمان (عج) است که دست پرورده و تربیت شده امام حسن عسکری (ع) می باشد. از دیگر شاگردان حضرت احمد بن اسحاق اشعری قمی است و از جمله کارهایی که حضرت انجام دادند، تربیت شاگردان در مرحله گذار از دوره حضور و ظهور به دوره صرفا حضور امام است.

اقدام دیگر امام حسن عسکری (ع) برای آمادگیِ پذیرش مهدی موعود و غیبت حضرت، عبارت است از رابطه‌مندسازی ارتباط اجتماعی با شیعیان؛ یعنی امام برای مهیا کردن ذهنیت مردم برای امر غیبت، ارتباط اجتماعی خویش را با شیعیان دارای ضابطه کرد؛ لذا حضرت ملاقات عمومی کلان نداشت. یا کمتر اجازه ملاقات حضوری می‌داد و یا در برخی جلسات از پشت پرده با شیعیان سخن می‌گفت.

امام حسن عسکری (ع) چه نقشی در تثبیت جایگاه امامت و تشیع داشتند؟

« ونحن بحمدالله و نعمته أهل بیتٍ نرق علی أولیائنا و نسر بتتابع إحسان‌الله إلیهم و فضله لدیهم و نعتد بکل نعمة ینعمهاالله تبارک و تعالی علیهم»؛ ما اهل‌بیتی هستیم که حالت رقت بر دوستان‌مان داریم و با وارد شدن نیکی‌های پی در پی بر ایشان خوشحال می‌شویم و بر هر نعمتی که خدای متعال بر ایشان وارد می‌کند، توجه داریم. امام حسن عسکری (ع) در این حدیث شریف به تثبیت مسئله امامت پرداخته‌اند. از طرفی با بررسی احادیث و روایات می توان به این موضوع رسید که مسئله امامت در هر عصری از مسایل مهم نزد اهل‌بیت(ع) بوده است. عظمت امروز شیعه مرهون تلاش‌ها و مجاهدت های امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) است چراکه ایشان زمینه های فکری، اجتماعی شیعیان را برای زندگی در عصر غیبت آماده کردند. امام حسن عسکری (ع) در دوران امامت خویش به رغم تمام محدویت ها و مشکلات ایجاد شده از سوی خلیفه عباسی، بدنه اجتماعی شیعه را به خوبی مدیریت و هدایت  نمودند.