به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، نشست هم اندیشی علمی به مناسبت نهم ربیع الاول، آغاز امامت حضرت بقیة الله الاعظم(عج) به همت پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی و با همکاری جامعة الزهرا(س) امروز (چهارشنبه، ۵ مهرماه) در سالن جلسات ساختمان اداری برادران جامعة الزهرا(س) برگزار شد.
ضرورت شناخت زمان ها و مکان های مهدوی
بنابر این گزارش، حجت الاسلام والمسلمین حسین الهی نژاد در این هم اندیشی با پرداخت به موضوع «نهم ربیع بسترساز فرهنگ مهدویت و انتظار»، اظهار کرد: جامعه منتظر در عصر غیبت به سرپرستی ولی فقیه به عنوان جانشین امام زمان(ع) برای ترویج فرهنگ انتظارو مهدویت، دارای رسالت و مسئولیت مهمی است یعنی یکی از مسئولیت های مهم منتظران و جامعه منتظِر در عصر غیبت ترویج فرهنگ مهدویت در جامعه و مردم است تا با شناخت و معرفت مردم نسبت به اندیشه مهدویت، آمادگی و شایستگی مردم بیشتر شده و با آمادگی و شایستگی به بایستگی ظهور برسند.
رئیس پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه ترویج فرهنگ مهدویت زمینه ساز ظهور است، تصریح کرد: برای ترویج و اشاعه فرهنگ مهدویت و انتظار عوامل، بسترها، راه ها و راهکارهای مختلفی مطرح است که از جمله آنها معرفی امام زمان(عج) از طریق امکنه و ازمنه منسوب به ایشان است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره موثرترین شیوه تبلیغ مهدویت، تأکید کرد: موثرترین نوع تبلیغ مهدوی، نوع عملی است یعنی انسان مجسم شاخصه های مهدوی شود و بدون نیاز به بیان در سخن، شاخصه ها و ویژگی های شهرورندان عصر ظهور را در خود ایجاد و نهادینه کند چنان که امام صادق(ع) فرمودند: با عمل خود مردم را به کار خوب دعوت کنید.
الهی نژاد با بیان اینکه زمانی با وجود مقدس خود حضرت(عج) و ویژگی های ایشان درصدد ترویج مهدویت بر می آییم و زمانی با واسطه هایی همچون زمان ها و اماکن مهدوی، افزود: برای مثال مکان های منسوب به امام زمان(ع) نظیر مسجد سهله، مسجد کوفه، سرداب، مسجد جمکران و... هر چه مردم بیشتر نسبت به این اماکن شناخت و معرفت پیدا کنند بیشتر به صاحب این مکان آشنائی و معرفت پیدا می کنند.
حجت الاسلام الهی نژاد تأکید کرد: در مورد ازمنه منسوب به امام زمان(ع) نیز همین رویه دنبال می شود زیرا هرچه مردم نسبت زمان های منسوب به ایشان نظیر نیمه شعبان و نهم ربیع و... بیشتر شناخت پیدا کنند به طور قهری نسبت به صاحب این ازمنه شناخت و معرفت بیشتر پیدا خواهند کرد.
وی ابراز کرد: بر این اساس مردم و حکومت اسلامی در عصر غیبت در راستای مسئولیت اصلی خود که همان ترویج فرهنگ مهدویت است باید به اماکن و زمان های منسوب به امام زمان(ع) بیشتر توجه کرده و بیشتر به معرفی آن بپردازند تا مردم به مهدویت، انتظار و امام زمان(عج) بیشتر آشنا شوند و بیشتر به سوی آمادگی و زمینه سازی ظهور پیش بروند.
امام مهدی(عج) در روایات
در ادامه ریحانه حقانی با موضوع «دلایل نقلی بر اثبات امامت امام مهدی(عج)» اظهار کرد: یکی از مسائل اساسی در منظومه اعتقادی، اثبات وجود و امامت امام زمان(عج) است. افزون بر آن که پاسخگویی به شبهات ناظر به وجود حضرتش از وظائف عالمان شیعی است. همه ادیان معتقدند، منجی ظاهر خواهد شد و جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد اما در این موضوع که منجی چه کسی است و امامت و رهبری به عهده چه کسی قرار داده شده، اختلاف نظر وجود دارد. شیعه معتقد است مصلح کل، حضرت مهدی عج الله تعالی است.
این استاد حوزه علمیه خواهران بیان کرد: امامت در لغت به معنای پیشوایی و در اصطلاح، یعنی ریاست عامه در امور دین و دنیا، در نیابت از پیغمبر (ص).شیخ صدوق قائل است امامت حضرت مهدی (ع) به دو راه نصّ و معجزه ثابت شده است. علامه مجلسی در فصل «ابواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه (صلوات الله علیهم أجمعین)» کتاب بحارالانوار، ۱۵۳ حدیث از پیامبر(ص) و ائمه(ع) برای اثبات امامت امام مهدی(عج) ذکر کرده است.
وی ادامه داد: همچنین در کتب دیگر قریب به ۱۷۰ روایت دلالت بر امامت حضرت حجت(عج) وجود دارد؛ کتبی مانند کفایه الاثر نوشته شیخ علی بن محمد بن علی الخزاز قمی.
حقانی درباره ادله نقلی اثبات امامت حضرت مهدی(عج)، گفت: این ادله در سه محور قابل تقسیم و بررسی است، نخست ادله نقلی که سیاق آنها نشان دهنده ثبوت وجود امام است. امامی که در قید حیات و برگزیده الهی است؛ ادله ای که در عین حال که امامت ۱۲ امام(ع) را اثبات می کند، خبر از غیبت طولانی امام می دهد و شواهد متناظری را بیان می کند و سوم دلایل روایی و شواهد تاریخی که نشان از تولد حضرت حجت دارد و بر خلاف روایاتی است که عامه از عدم تولد حضرت مهدی(عج) نقل می کنند.
وی با بیان اینکه ادله نقلی در دو گروه آیات ضرورت وجود امام(عج) و روایات قابل بررسی است، گفت: در محور ضرورت آیات می توان به ضرورت وجود حجت الهی در زمین، آیات بشارت دهنده به حکومت صالحان و مؤمنان روی زمین، آیه اطاعت، آیه صادقین، وجود همیشگی امام، لازمه استمرار عهد الهی، ضرورت وجود یک هادی برای هر قوم و امام اختصاصی برای هر قوم در قیامت پرداخت.
حقانی تأکید کرد: همچنین ذیل محور روایات دال بر ضرورت امام(عج)، حدیث خلفاء اثنی عشر، حدیث ثقلین و حدیث معرفت قابل استناد و بررسی است.
وی در پایان خاطرنشان: وجود مبارک صاحب الزمان(عج) با قطع نظر از آن که از امامان پیشین بر امامتشان، روایت صادر شده است، خود نیز از طرق مختلف و قرائن یقینی درصدد اثبات امامت خویش بر آمده اند به طور مثال از طریق فراهم سازی ملاقات خود با بزرگان شیعه، ارائه کرامت توسط خود یا سفرا، پاسخگویی به سوالات مردم با هدف تثبیت اعتقاداتشان و ارائه توقیعات از راه های خاص.
نقش علما در نجات منتظران
همچنین، حجت الاسلام والمسلمین خدامراد سلیمیان نیز در این هم اندیشی با اشاره به «بازخوانی نقش علمای امامیه در سامان دهی جامعه شیعی در غیبت صغری»، بیان کرد: امام عسکری(ع) از پدر بزرگوارش نقلکرده است که فرمود: «اگر نبود دانشمندانی که پس از غیبت قائم شما، به سوی او دعوت میکنند و به سوی او رهنمون می‌شوند و از دین او دفاع میکنند و بندگان ناتوان را از دامهای شیطان و مریدهای شیطانی نجات میدهند، احدی باقی نمیماند، جز این که از دین خدا مرتد میشدند؛ ولی این دانشمندان، زمام دل ضعفا را به دست میگیرند؛ همانگونه که ملوانها، زمام کشتی را به دست میگیرند و سرنشینهای کشتی را از خطر مرگ حفظ میکنند. این‌ها نزد خدای تبارک و تعالی برترین هستند.(طبرسی، احتجاج، ج ۱، ص ۱۸ و ج ۲، ص ۴۵۵؛ صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص ۲۲۳).
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: بی گمان غیبت صغرا و دقیق‌تر غیبت قصری یا غیبت ناقصه، سرآغاز و نقطه عطفی در تاریخ شیعه امامیه به شمار است. این دوران ۶۹ ساله با همه سختی‌ها و مرارت‌ها، دورانی کلیدی و تاثیرگذار در سامانه جامعه امامیه است. جامعه‌ای که با غیبت امام(ع) بی‌درنگ دچار انشعاب و انشقاق‌های چشم‌گیری شده بود. به سبب اتفاق بی‌مانندی چون همزمانی آغاز امامت حضرت مهدی(عج) در خردسالی به امامت و آغاز غیبت.
وی ابراز کرد: این دوران، با ویژگی‌های خاص خود، دورانی لازم و ضروری بود که البته به حکمت خداوند، در تاریخ شیعه رقم خورد، تا جامعه شیعی را به کامل‌ترین صورت ممکن مهیای فصلی تازه از زندگی خود آن هم دوران غیبت کبرا و دقیق‌تر غیبت طولی یا غیبت تامه کند. اگرچه هدایت‌های باطنی امام معصوم(ع) نقشی بی‌بدیل در این مهم داشت، اما تلاش بی‌وقفه نواب خاص، اندیشمندان و دانشمندان بزرگ شیعه را نباید نادیده گرفت. همانانی که با تلاش خستگی‌ناپذیر خود نابسامانی‌ها را بسامان و شکاف‌ها و انشعابات شکل گرفته را به وحدت و انسجام رساندند.
این پژوهشگر و مولف مهدوی تصریح کرد: در این دوران و به مقتضای شرایط، دانشمندان شیعه، مهم‌ترین وظیفة خود را رهایی شیعه از سرگردانی می‌دانستند از این رو، به نگارش آثار فراوانی در این زمینه دست زدند. از توقیعات شریف گرفته که به‌طور عمده فرمایشات مکتوب حضرت حجت(عج) است تا آثار فاخری که در این دوران نگاشته شد که سرآمد همه آنها مجموعه الکافی، اثر مرحوم کلینی است.
سلیمیان با بیان اینکه این ساماندهی در دو گستره نیابت خاص و فعالیت دانشمندان قابل تحلیل است، گفت: نواب خاص (عثمان بن سعید عمری، محمد بن عثمان بن سعید عمری، ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی و علی بن محمد سمری، ) به‌طور عمده در بخش‌های زیر فعالیت خود را تنظیم کردند بر طرف کردن تردید شیعیان درباره حضرت مهدی(عج)، پنهان نگه‌داشتن مکان حضرت مهدی(عج)، پاسخگویی به پرسش‌های فقهی و مشکلات علمی و عقیدتی، سازماندهی وکیل‌های حضرت(عج)، آماده کردن شیعیان برای غیبت کبرا، جلوگیری از فرقه‌گرایی و گروه گروه شدن شیعیان، و مبارزه با مدعیان دروغین نیابت.
وی تأکید کرد: سرانجام این تلاش‌ها سبب شد تا در سال‌های پایانی دوران غیبت صغری، تشیع در شهرهایی از ایران و از جمله در قم و آوه گسترش یافته بود و از سویی، شیعیان، منصب‌هایی حکومتی به دست آورده بودند که قدرت خاندان نوبخت در بغداد نمونه‌ای از آن است.
قرن شیعه ...
سلیمیان خاطرنشان کرد: در نیمه اول قرن چهارم با به قدرت رسیدن سلسله آل بویه در ایران و استیلای آنان بر بغداد و خلافت عباسی و به قدرت رسیدن آل حمدان در شام، وضع سیاسی به طور بی‌نظیری به نفع شیعه تغییر کرد و رجال شیعه چنان در همه مناصب و مقامات حکومت جا گرفتند و نفوذ اجتماعی آن مذهب، در چنان حدی بالا رفته بود که مورخان غربی امروز، آن قرن را «قرن شیعه» می‌خوانند.
معیارهای مهدی‌شناسی
این گزارش می افزاید: حجت الاسلام محمدرضا شهبازیان نیز در این هم اندیشی درباره «معیارهای شناسایی مهدی موعود(عج)» با بیان اینکه برخی معیارها اختصاصی امام زمان(عج) است، گفت: این معیارها در تشخیص ایشان از مدعیان دروغین قابل استفاده است معیارهایی همچون زمان و کیفیت ولادت، مکان ظهور، شمایل و نام پدر و ... .
این کارشناس مهدویت تأکید کرد: برخی از معیارها به گونه ای است که عموم مردم می توانند امروزه از آنها بهره گیرند؛ معیارهایی مانند شمایل، مکان تولد، زمان تولد نسب و مانند آن اما برخی از معیارهای دیگر مانند علم و معجزه نیاز به تایید و بکارگیری آن توسط عالم به معارف دینی و فقیه عادل دارد که بتواند حق را از باطل شناسایی کند لذا لازم است از اهل علم در این زمینه ها طلب یاری کنیم و نمی توان به تنهایی در این راه گام برداریم.
ناهید طیبی، استاد جامعه الزهرا(س) نیز در این هم اندیشی با موضوع «عوامل همگرایی جهانی پس از ظهور» به ایراد سخن پرداخت و گفت: جهانی بودن حکومت حضرت مهدی(عج) افزون بر تئوری های معرفتی و اندیشه محور، نیازمند یک شبکه ارتباطی تاریخی و قابل بحث است.
وی ادامه داد: وجود تاریخی مادران ائمه(ع) به عنوان بحثی حاشیه ای در منابع متقدم مطرح شده اما مطالعات جدید، زمینه ای جهت ارائه فرضیه و پاسخی به این پرسش می شود که تنوع جغرافیایی یا نژادی مادران ائمه(ع) در صورت‌بندی تمدن اسلامی از یک سو و آینده بشریت در آخرالزمان از دیگر سوی چه نقشی را ایفا می کند.
طیبی تصریح کرد: در تحقیق حاضر فرضیه «تناکح بین الملل ائمه(ع) و همگرایی جهانی در عصر ظهور» با خوانش جدیدی از جایگاه و پایگاه اجتماعی مادران ائمه(ع) برای نخستین بار ارائه می شود. بر اساس دستاورد این تحقیق، سنت پیامبر(ص) مبنی بر همگرایی جهانی با توجه به ارسال نامه ها به سران مناطق مهم جهان و سیره وی که نکاح با زنان قبیله های متعدد و متنوع فرهنگی بود با هر انگیزه و هدفی در انتقال فرهنگ اسلام، ایجاد همگرایی و پیوستگی تمدنی و کم کردن شکاف بین ملت ها تأثیرگذار بود و این سنت در تاریخ ائمه(ع) نیز اجرا شده است.
وی تأکید کرد: بررسی ملیّت مادران امامان(ع) و به طور خاص هفت امام پایانی که کنیز و از ملیّت های متنوع بودند گرچه محصول شرایط ویژه زمانه هر امام و متفرع بر فتوحات اسلامی و ورود اسرا به پایگاه حکومت اسلامی بوده اما نتیجه آن پیوستگی جهانی بین ملل گوناگون پس از ظهور حضرت حجت(ع) می شود.
طیبی ابراز کرد: ملیت مادران امامان شیعه عبارت است از؛ حجازی، ایرانی، اندلسی، یونانی(بر اساس تحقیق جدید نگارنده، مادر امام رضا(ع) دارای ملیت یونانی بوده اند)، مصری، نوبی، مغربی و رومی و این تنوع جغرافیایی با توجه به اطلس و قلمرو جغرافیایی جهان در عصر حضور ائمه(ع) که مشتمل بر سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا بود، معنادار است و می توان همگرایی جهانی را که از شاخصه های تمدن است با استفاده از این تنوع جغرافیایی و نژادی برای عصر ظهور متصور شد.
راز حیات زمین!
همچنین در ادامه این هم اندیشی حجت الاسلام محمود ملکی‌راد درباره «ضرورت حجت الهی و جایگاه امام مهدی(عج) در وساطت فیض الهی»، اظهار کرد: از منظر فلاسفه فیض الهی از مجرای واسطه فیض به جهان هستی عرضه می‌شود. ضرورت وجود واسطة فیض از دید ملا صدرا(ره) و پیروان مکتب ایشان به مسأله تشکیک وجود و ربط و جودی بین درجات عالی وجود و درجات دانی وجود باز می‌گردد.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: یعنی در نزول فیض به مراتب نازل وجود (قوابل مادی)، مجرد استعداد و امکان آنها برای کسب فیض کافی نیست؛ بلکه وجود واسطه‌ها در این بین ضروری است(ملاصدرا،۱۳۶۸: ج۲، ص۲۶۶). در واقع وسایط فیض نقش‌شان این است‌که موجودات را برای دریافت فیض مهیا و آماده می‌سازند(همان، ۱۳۶۸: ج۹، ص۱۴۳).
وی ادامه داد: از این جهت وسایط و مجاری مختلفی در کار فیض رسانی دخالت دارند. امام به عنوان انسان کامل، یکی از این وسایط و مجاری فیض الهی است. زیرا امام خلیفه و حجت الهی در زمین است و نقش وساطت در فیض الهی را بر عهده دارد. از این رو، در روایات گفته شده زمین همواره به وجود حجت الهی نیازمند است و لحظه‌ای بدون آن نمی‌تواند دوام بیاورد (کلینی، ۱۴۰۷، ج۱، ص۱۷۸-۱۷۹). و اگر دو نفر در زمین باقی مانده باشند یکی از آن دو امام و حجت الهی خواهد بود. و آخرین فردی که از دنیا می‌رود امام خواهد بود (همان، ۱۴۰۷، ج۱، ص۱۸۰).
حجت الاسلام ملکی‌راد با بیان اینکه وساطت در فیض توسط حجت الهی دارای مظاهر و تجلیات مختلفی است، گفت: که هدایت باطنی انسان‌ها یکی از آثار وساطت فیض امام(ع) و حجت الهی در زمین است. امام و حجت الهی که در عصر ما در وجود حضرت مهدی(عج) تبلور دارد؛ یکی از شئون مهم‌شان وساطت در فیض الهی است.
گفتنی است، پرسش و پاسخ با حضور استادان از بخش های دیگر این هم اندیشی بود.
نظر شما