خبرگزاری شبستان، گروه بین الملل: کتاب«فلسطین در سینما» قبیس الزبیدی بیشتر فیلم‌هایی که در طول نزدیک به یک قرن درباره فلسطین از اعلامیه بالفور تا حماسه جنین ثبت شده است، گرد آوری کرده است.
در این مدت نزدیک به ۸۰۰ فیلم توسط هنرمندان مختلف با تابعیت‌های فلسطینی، عربی و خارجی ساخته شده است.
این فیلم‌ها به فیلم‌های روائی و مستند، بلند و کوتاه تقسیم می شوند که تراژدی فلسطین و ملت آن را به تصویر کشیدند.
این فیلم‌ها که زبیدی به ثبت آن پرداخته است، دوره سرنوشت ساز از سال ۱۹۱۱ یعنی از زمان حکومت عثمانی تا دوران قیمومیت انگلیس و همچنین زمان نکبت، آوارگی و برپایی دولت اشغالگر سال ۱۹۴۸ و مهاجرت فلسطینی تا سال ۲۰۰۵ را ثبت کردند.
«فلسطین در سینما» آرشیو کاملی است که با تلاش عظیم تاریخ سینمای فلسطین ثبت کرده است که مبادا این بخش حیاتی از حافظه فلسطین در معرض نابودی قرار گیرد، به خصوص که بخش مهمی از آرشیو سینمای فلسطین در جریان جنگ اسرائیل علیه لبنان آسیب دیده است.
با این حال، تلاش برای رصد همه تولیدات سینمای فلسطین و تاریخ آن کار سختی است.
آغاز سینمای فلسطین
مراحل آغازین سینما در فلسطین با مراحل آغازین در کشورهایی مانند تونس، الجزایر، مراکش و مصر تفاوتی نداشت.
منابع نشان می دهد که برادران لومیر، به عنوان مخترعان سینما از حیث تولید تصویر متحرک و پایه‌گذاری اولین نمایش عمومی در سالن نمایش سینما به شکل امروزی، در پایان دهه ۹۰ و آغاز قرن بیستم، در این کشورهای عربی عکاسی و فیلمبرداری کردند.
پس از آن، فیلمسازان خارجی نقش اصلی را در تاسیس سینما در آنجا ایفا کردند و راه را برای آغاز ملی سینما پس از استقلال هموار کردند.
می توان گفت که تاریخ سینما در فلسطین از زمانی آغاز شد که که «ژان الکساندر لوئی برومو» صحنه‌های کوتاهی را در شهرهای یافا و قدس بین سوم تا ۲۵ آوریل ۱۸۹۷ فیلمبرداری کرد.
با این حال، منتقدان و پژوهشگرانی که به تاریخ سینمای فلسطین می پردازند، اتفاق نظر دارند که این سینما تا قبل از نکبت سال ۱۹۴۸ تقریبا ناشناخته مانده بود. روایت‌ها درباره آن به دلیل فقدان فیلم‌ها و اسناد موثق متناقض است.
بیشتر منتقدان و پژوهشگران معتقدند که تاریخ سینما در فلسطین پس از تولد انقلاب معاصر فلسطین در نیمه دوم دهه ۶۰ قرن بیستم شاهد آغاز واقعی بود. باتوجه به اینکه مرحله قبل از نکبت، شاهد اقدام برخی از کارگردان یهودی به تولید فیلم‌های مستند یا نیمه مستند بود که به معرفی فلسطین، شهرها و زندگی ساکنان آن می پردازد.
نخستین فیلم درباره «فلسطین» که فیلمبرداری و تولید آن سال ۱۹۱۱ انجام شد، توسط «موری روزنبرگ» ساخته شد. پس از آن فیلم «جودیا آزاد شد» توسط «یاکوف بن دوو» ساخته شد که در آن ورود «ادموند النبی» ژانرال انگلیسی به قدس در اواخر سال ۱۹۱۷ میلادی ثبت شد.
اما این عناوین در خارج از چارچوب سینمای فلسطین باقی ماند، منظور از سینمای فلسطین این است که فیلم به مسئله فلسطین پرداخته باشد یا فلسطینی‌ها آن را ساخته باشند، مهم این است که در چارچوب سینمای فلسطین باشد.
اولین سینما
سینما«اوراکل» در قدس از اولین سالن‌های سینما در فلسطین بود که در سال ۱۹۰۸ تاسیس شد. مطبوعات فلسطینی همچنین به رفتن به سالن سینما تشویق کردند. به طوری که در روزنامه «مرآة الشرق الفلسطینیة» در سال ۱۹۳۰ متنی نوشته شد که در عرب‌ها را تشویق به رفتن به سینمای فلسطین می کرد.
سینما«رکس» در قدس سال ۱۹۳۸ افتتاح شد و نخستین سالن سینما با استانداردهای پیشرفته شناخته می شد. از اوایل قرن بیستم دهها سالن سینما چه به عنوان سالن سینما تاسیس شدند یا سالن‌های‌شان در کافه‌ها در یافا بوده است.
پس از انتشار کتاب سفید از بریتانیا در سال ۱۹۳۹ میلادی، سینما رکس مورد هدف گروه‌های تروریستی «آراگون» قرار گرفت. درهنگام نمایش فیلم «تارزان و میمون شیتا» این گروهک تروریستی مواد منفجره را در سینما کار گذاشتند و انفجار مهیبی ایجاد شد. همچنین این گروهک در سال ۱۹۴۷ این سالن سینما را آتش زدند.
در همین حال، در یافا نیز در دهه ۱۹۳۰ میلادی ۱۷ سالن سینما وجود داشت. سالن سینمار «الحمراء» زمینه ساز آغاز مرحله دوم انقلاب فلسطین علیه اشغالگری انگلیس با میزبانی جلسات سیاسی شد.
«جورج خلیفه» کارگردان فلسطین در کتاب «سینما فلسطین: منظره، جراحت روحی و خاطره» قوانین سانسور بریتانیا در مورد سینمای فلسطین مانند قانون فیلم متحرک سال ۱۹۲۹، قانون مطبوعات ۱۹۳۳، قانون سرگرمی سال ۱۹۳۳ و قانون شماره ۵۷ سال ۱۹۳۵ پرداخت.
خلیفه در کتاب خود نیز وقفه‌های تقریبی را برای مراحل تاسیس سینمای فلسطین آورده است. همچنین به ۴ دوره متمایز سینمای فلسطین اشاره می کند که اولین آن دوره قیمومیت بریتانیا، دومین آن بین نکبت و نکست(۱۹۴۸-۱۹۶۷) معروف به دوره سکوت، سومین آن بین ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۲ معروف به سینمای انقلاب فلسطین و مرحله چهارم مربوط به سیتمای امروز فلسطین است.
سینما قبل از نکبت
حسان ابوغنیمه در کتاب خود «فلسطین و چشم سینمایی» احتمالی را مطرح می کند که فلسطین می توانست سینما را در سال ۱۹۲۶ بشناسد و در آنجا مانند مصر شکوفا شود اگر دو فیلمساز جوان ابراهیم و بدر لاما(نابینا) راهشان را در بازگشت از شیلی به سرزمین خود در فلسطین ادامه داده بودند. اما این دو وقتی فعالیت هنری در اسکندریه را دیدند، تصمیم گرفتند در آنجا بمانند و یک فیلم صامت تولید کردند که اولین فیلم عربی بلند به نام «بوسه‌ای در صحراء» بود که در سال ۱۹۲۷ میلادی در مصر به نمایش درآمد.
در همین حال، ابراهیم حسن سرحان، در سال ۱۹۳۵ فیلمی ۲۰ دقیقه‌ای فیلمبرداری کرده است. در این فیلم، سفر شاهزاده سعودی به قدس و یافا و دیدارش با حاج امین الحسینی، مفتی فلسطین را مستند کرده است. این فیلم نقطه آغاز سینمای فلسسطین به شمار می آید. همچنین سرحان فیلمی با عنوان «رویاها به حقیقت می‌پیوندند» را کارگردانی کرد.
در نیمه دهه ۴۰ قرن گذشته، کارگردانان حرفه‌ای مانند احمد حلمی گیلانی و جمال الاصفر ظهور کردند که در رشته کارگردانی و عکاسی تحصیل کردند و شرکت تولید فیلم عرب را در فلسطین را تاسیس کردند.
سینمای انقلاب فلسطین
پس از شروع مبارزات مسلحانه فلسطین در سال ۱۹۶۵، نوع جدیدی از سینمای عربی آغاز شد که همان سینمای انقلابی فلسطین است.
در این سینما گروهی از عکاسان و کارگردانی شهرت دارند که تولید فیلم متناسب با انقلاب را برعهده گرفتند. آنها «واحد فیلم فلسطین» را تاسیس کردند که مجموعه فیلم‌هایی درباره مبارزات ملی را در مراحل متعدد تولید کردند.
فیلم «نه به راه حل مسالمت آمیز» ساخته مصطفی ابوعلی، صلاح ابوهنّود، هانی جوهریه و سلافه مرسال در سال ۱۹۶۸، فیلم «با روح و خون» تولید سال ۱۹۷۱ به کارگردانی مصطفی ابوعلی، موسس «سینمای انقلابی فلسطین» از جمله این فیلم‌های انقلابی فلسطنی است.
همه این فیلم‌های ارایه شده توسط واحد فیلم فلسطین، فیلم مستندی است که جنبش‌های مسلحانه علیه اشغالگری و رنج فلسطینیان در دیاسپورا را رصد می کند.
این واحد در تاسیس «جماعت سینمای فلسطین» همکاری کرد که بعدا نام جدیدی به نام «فیلم‌های فلسطین – بنیاد سینمای فلسطین» در چارچوب دفتر رسانه واحد در سازمان آزادیبخش فلسطین به خود گرفت، مصطفی ابوعلی، سمیر نمر، قاسم حول و رسمی ابوعلی از جمله فیلمسازان حاضره در جماعت سینمای فلسطین بودند.
گروه‌های سینمایی دیگر از جمله گروه‌هایی در چارچوب کمیته فنی رسانه مرکزی جبهه دموکراتیک برای آزادی فلسطین ظهور کردند. اولین فیلم آنها در سال ۱۹۷۳ توسط «رفیق حجّار» کارگردانی شد.
اولین فیلم گروه کمیته فنی جبهه مردمی آزادیبخش فلسطین، در سال ۱۹۷۲ به کارگردانی «قاسم حول» انجام شد. همچنین «جبریل عوض» کارگردان در این فیلم کار کرد.
در اداره رسانه و فرهنگ در سازمان آزادیبخش، اولین فیلم آن به کارگردانی قبیس الزبیدی در سال ۱۹۷۲ ساخته شد. او کار خود را با کارگردانی چند فیلم از جمله «وطن سیم‌های خاردار» (۱۹۸۰)، «فلسطین، کارنامه یک ملت»(۱۹۸۴) ادامه داد.
بنیاد تولیدات سینمایی«صامد» اولین فیلم خود را در سال ۱۹۷۶ با عنوان «کلید» به کارگردانی «غالب شعث» تولید کرد.
مجموع فیلم‌هایی که در این دهه تولید شد، نزدیک به ۵۰ فیلم مستند و فیلم بلند داستانی است. فیلم «بازگشت به حیفا» در سال ۱۹۸۲ به کارگردانی «قاسم حول» درباره رمانی نوشته «غسان کنفانی» است.
این دوره در سال ۱۹۸۲، پس از اخراج سازمان آزادیبخش از لبنان پس از تهاجم اسرائیل به پایان رسید و واحد تولید فیلم این سازمان فعالیت خود را متوقف کرد. همانگونه که فعالیت واحد تولید جبهه دموکراتیک متوقف شد.
تمام فیلم‌های این دوره جمع آوری شده و سینمای انقلابی فلسطین یا سینمای سازمان‌های فلسطینی نامیده شد و سینمای جدید فلسطین تاسیس شد.
سینمای جدید
سینمای فلسطین ابزارها و مضامین خود را گسترش داد و از مفاهیم مصرفی و فرسوده بیرون آمد. فیلم‌های فلسطین در عرصه بین‌الملل حضور یافتند، به ویژه فیلم «عروس الجلیل» به کارگردانی میشل خلیفی در سال ۱۹۸۷ در جهان به نمایش درآمد و جایزه بین المللی منتقدان جشنواره«کن» در سال ۱۹۸۷ و جایزه طلایی جشنواره فیلم« سن سباستین» و «تانیت طلایی در جشنواره «کارتاژ» در سال ۱۹۸۸ را به دست آورد.
درهمین حال، باید از «ایلیا سلیمان» نام برد که کار خود را از سال ۱۹۹۰ آغاز کرد. او نویسنده سه گانه «کارنامه یک ناپدیدشده»،«دست الهی» و«زمان باقی مانده، زندگی حضور غایب» است.
به گفته منتقدان، در این سه گانه یک تغییر کیفی در سینمای عربی ازنظر روایت و سبک و زبان سینمایی ایجاد کرد که اجازه خواندن جزئیات مسئله فلسطین و اطلاع از مسیر آن به زبانی را فراهم کرد که گفتمان انقلابی موفق به بیان آن نبود و سینمای فلسطین در دهه ۷۰ به آن تکیه داشت.
«هانی ابو اسعد» نیز با فیلم «بهشت اکنون» در سال ۲۰۰۵ میلادی «بهشت اکنون» را ساخت و فیلم‌های متعدد دیگر نیز تولید کرد. «رشید مشهراوی» نیز در سال ۱۹۹۳ فیلم «تا اطلاع ثانوی»را ساخت.
علاوه براین چهار کارگردان، فیلمسازان فلسطینی دیگری مانند نزار حسن، إیاد داوود، صبحی الزبیدی، فجر یعقوب، هشام کاید و بسیاری دیگر ظهور کردند.
می توان اهداف سینمای فلسطین را همانگونه که «بشار ابراهیم» در کتاب «فلسطین در سینمای عرب» ذکر کرده، اینگونه گفت که تبیین مسئله فلسطین، بررسی درگیری عربی صهیونیستی، برجسته کردن رنج پناهندگان فلسطینی، مشروعیت نبخشیدن به رژیم صهیونیستی، افشای تجاوزات جنبش صهیونیسم، تبیین روحیه مدارای دینی و ارتباط با سرزمین، حق بازگشت، حفظ حریم فلسطین از جمله این اهداف است.
نظر شما