به گزارش خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری شبستان؛ منشور اخلاقی و سیاسی که امام علی(علیه السلام) در پیشروی افراد شاخص خود همچون مالک اشتر نخعی قرار داده، پر از معارف ارزشمندیست که چراغ راه سایر دولتمردان و کارگزاران حکومت اسلامی بوده است. امام علی(علیه السلام) پیش از هر نصیحت و راهنمایی به کاردان خود، ایشان را به تهذیب اخلاقی و تقوای الهی سفارش می‌نماید. مسئولان و کارگزاران دولتی که در درجه اول نتوانسته باشند مهار هوای نفس خود را در دست گیرند، و در برابر فرامین و دستورات الهی اطاعت پذیر و منقاد باشند، نمی‌توانند در عرصه خدمت گزاری و انجام وظیفه آنچه خواست و مورد رضایت الهی است را به طور کامل به منصه ظهور رسانند. لذا با حجت الاسلام و المسلمین «علی اکبر ذاکری»، عضوء سابق هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. نویسنده کتاب سیمای کارگزاران علی بن ابیطالب امیر المومنین (ع) در خصوص اندیشه علوی در سیره حکومت داری گفتگویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
لطفا خلاصه ای از زندگینامه حضرت علی (ع) و اینکه چه سالی و در کجا متولد شدند توضیح دهید؟
حضرت امیر المومنین علی (ع) سیزدهم رجب، (سی ام عام الفیل) 10سال قبل از بعثت پیامبر در کعبه متولد شدند. پدرشان ابوطالب و مادرشان فاطمه بنت اسد بود. وی اولین خلیفه ای است که پدر و مادرشان هر دو هاشمی هستند ضمن اینکه حضرت بعد از حضرت خدیجه (ع)، اولین مرد مسلمانی بودند که به پیامبر اسلام ایمان آوردند. همه اقدامات حضرت علی (ع) در دوران کوتاه خلافتش ( 5سال) بر اساس حق و عدالت بود. این ویژگی حضرت امیر (ع) بهترین الگو برای جوامع اسلامی و حتی جوامع غیر اسلامی و غیر دینی است که می توانند از آن الگوبرداری کنند.
مهمترین اندیشه های علوی در سیره حکومت داری که برای مسئولان امروز جامعه ما نیز مفید است چیست؟
حضرت علی (ع) در بین خلفای راشدین (اهل سنت) تنها خلیفه ای است که مردم انتخابش کردند. طبق روایات، حضرت تمایلی به پذیرش خلافت نداشتند ولی به دلیل حضور انبوه مردم و درخواست های مکررشان مجبور به پذیرش خلافت شدند. حضرت همان جا اعلام نمودند که اگر حضور مردم نبود مانند 25 سال گذشته خلافت را رها می کردم. بنابراین می بینیم حضرت درعین حالی که امام است و خلیفه بلافصل مسلمین می باشد ولی حضور مردم و انتخاب آنها برایشان بسیار مهم است. از پیامبر اکرم (ص) نقل است که فرمودند: «مثل امام مانند کعبه است که نزدش روند و او نزد کسی نیاید، (یا آنکه فرمود: مثل علی مثل کعبه است)». بنابراین انتخاب حضرت علی (ع) هم بر همین اساس است. حضرت امیر (ع) در خطبه دیگری فرمودند: هجوم جمعیت چنان زیاد بود که بلند فریاد می زدنند " الْبَیْعَةَ الْبَیْعَةَ " یعنی: «می خواهیم با تو بیعت کنیم».
اما امام در نامه هایی که به معاویه می نویسد: می فرماید: مردمی که با خلفای گذشته بیعت کردند، آنها با من هم بیعت نمودند پس حجت تمام شد. لذا وقتی مردم فردی را به عنوان حاکم انتخاب می کنند باید طبق ضوابط الهی و دینی عمل کند، مگر اینکه بگوییم دستورات الهی را زیر پا گذاشته که در این صورت خود به خود منعزل می شود یا اینکه بر مردم ظلم و ستم کرده که می بایست برکنارش شود. اما حضرت بعد از انتخابش در مسولیت خود برای اجرای حق و عدالت مصر بودند لذا درگیری وی با معاویه هم به این دلیل بود که معاویه حاضر به پذیرش حاکمیت حضرت امیر(ع) نبود و با وجود اینکه امام هم نماینده ای از سوی خود ارسال کرد و هم نامه های زیادی برایش نوشت، باز نپذیرفت. ضمن اینکه .حضرت هیچ وقت در حفاظت از اسلام و اجرای قوانین اسلامی غافل نشدند و همچنان بر آن پافشاری می کردند.
امیر المومنین علی (ع) توجه زیادی به اقشار مختلف جامعه داشتند. نمونه بارزش نامه به مالک اشتر است که در نهج البلاغه و منابع معتبر دیگر هم آمده است. امام فرمودند: مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده، و با همه دوست و مهربان باش. مبادا هرگز و مانند حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی، زیرا مردم دو دسته اند، دسته ای برادر دینی تو، دسته دیگر همانند تو در آفرینش می باشند. طبیعتا با این تعبیر عام که حضرت در مورد مردم بکار بردند، منظورشان از جمله « دسته دیگر همانند تو در آفرینش می باشند» تنها مردم اهل کتاب و اقلیت های دینی شناخته شده (مسیح،یهود، نصاری، زرتشت و...) نیست بلکه سایر مردم غیرمسلمان یا عقاید غیر دینی است که باید مورد توجه قرار بگیرند.
اینکه چرا امام علی (ع) سخن (وَإِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی الْخَلْقِ) «زیرا آنان دو گروهند یا همکیشان تو هستند یا همانندان تو در آفرینش» را مطرح کردند این است که ابتدا "مالک محمد بن ابوبکر" استاندار مصر بود. او نامه ای به حضرت می نویسد و می گوید: برخی از مردم اینجا ماه، ستاره و خورشید می پرستند با اینها چگونه باید رفتار کنم. آیا آنها را به اجبار به دین اسلام دعوت کنم یا به شیوه دیگر، تکلیف مرا روشن کنید. حضرت پاسخ می دهند اگر آنها مرتدد بودند (قبلا مسلمان بودند بعد خورشید پرست شدند) حکم ارتداد دارند اما اگر اجداشان خورشید پرست یا ماه پرست بود با آنها کاری نداشته باش. منظور پیام حضرت این بود که ایشان حتی در پذیرش دین هم اجباری نداشتند.
در خصوص بخشنامه حضرت امیر (ع) به کارگزاران توضیح دهید و به چه مواردی در آن اشاره شده است؟
حضرت علی (ع) بخشنامه ای دارند که در کتاب کافی آمده و از لحاظ سند هم معتبر است. حضرت در این بخشنامه به کارگزار خود توصیه می کنند که مبادا مردم را به بیگاری بگیری. باید طبق ضوابط انسانی و اسلامی حقوق آنها را پرداخت کنی. همچنین یکی دیگر از برنامه‌های روشن حکومتِ علوی، برقراری عدالت و احقاق حق مظلومان و برخورد شدید با تبعیض‌ها، انحصارات، رانت‌خواری‌ها، و پایمال‌کنندگان اموال عمومی بوده است. همچنین حضرت توصیه می کردند که با کشاورزان به نیکی رفتار کنید. بخشی از اقشار جامعه را کشاورزان تشکیل می دادند. اگر فلاحین را بشکافیم نکته مهمی مشخص می شود اینکه در آن دوران بیشتر کشاورزان را غیر مسلمانان تشکیل می دادند بر همین اساس هدف حضرت این بود که در حق کشاورزان غیرمسلمان هم ظلم و تعددی صورت نگیرد و همواره تاکید داشتند که کارگزاران حقوق آنها را هم مانند مسلمان رعایت کنند . همچنین حضرت به مالک اشتر توصیه می کند که مهم رضایت مردم است، شما باید به گونه ای رفتار کنید که عموم مردم از شما رضایت داشته باشند. زیرا ناراحتی خواص با رضایت عمومی از بین می رود.
مسئولان و کارگزاران کشور چگونه می توانند از اندیشه های علوی و سیره حکومت داری حضرت علی (ع) در حوزه مسئولیتی خود الگو برداری کنند؟
طرح واطلاع رسانی از شیوه حکومت داری ائمه معصومین (ع) به ویژه حضرت امیر المومنین علی (ع) نقش مهمی در اجرایی شدن این شیوه کشورداری در جامعه دارد. مسئولانی که به دنبال حق و عدالت هستند، می توانند از حضرت علی (ع) الگوبرداری کنند. آنهایی که به دنبال سوء استفاده از بیت المال یا قدرت خود هستند، می بایست بدانند که ما شیعه امیر المومنین (ع) هستیم و باید از سیره حکومت داری این امام بزرگوار در مسولیت خود استفاده کنیم. آنها باید به حقوق مردم آگاه باشند. مردم هم می بایست حق خود را از مسئولان مطالبه کنند تا مطالبه و طرح آن توسط خواصی که پیرو امام علی (ع) هستند، سیره حکومت داری علوی را در جامعه پیاده سازی نمایند. در واقع اهتمام به امور مسلمانان بایستی بر همه اندیشه‌های روزانه یک فرد مسلمان مقدم و اولویت داشته باشد. یعنی اندیشیدن در مسائل و مشکلات جاری مردم و جامعه باید در صف مقدم همه اندیشه‌های او باشد. در واقع نیاز است که مسئولان برای حل بهتر مسایل جامعه حکومت داری علوی را سر لوحه کار خود قرار دهند.
نظر شما