به گزارش خبرگزاری شبستان از مشهد؛ در کوچه سلسبیل واقع در خیابان چمران مشهد ساختمانی قدیمی با زمینی وسیع وجود دارد که قدمتی بیش از ۶۵ سال دارد و به اسم «حسینیه کرمانی ها» معروف است. ساخت بنای آن به سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰ شمسی باز می‌گردد و از یادگارهای معماری معاصر ما به حساب می‌آید.
اما این ساختمان قدیمی و دارای ارزش بالای نگهداری، در آستانه تخریب یا به گفته متولیان آن، بهسازی و ایجاد ساختمانی «هم افزا» قرار دارد و گمان می‌رود سرنوشتی مشابه بسیاری از ساختمان‌ها و بناهای قدیمی شهر مشهد در انتظار آن باشد.
داستان دو نامه متناقض
این ساختمان قدیمی که البته سال‌ها محل سکونت بوده است، برای مدت‌های بسیار متروکه و بدون استفاده بوده و اینک نیز اختیار آن در دست یک هیئت امنا می‌باشد که قصد داشتند تا ساختمان را تخریب و بنای مرتفعی را جایگزین آن سازند.
چند سال قبل، اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی طی مکاتبه‌ای با شهرداری منطقه ۸ مشهد مقدس ضمن اشاره به این ساختمان، آن را «واجد ارزش ثبت» عنوان و نگهداری از آن را ضروری قلمداد می‌کند.
این نامه که در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۴۰۰ و با امضای سید جواد موسوی، مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی به شهرداری مشهد ارسال شده است، همچنین عنوان می‌کند که مراحل بررسی معماری و واجد ارزش بودن بنا در جلسه شورای ثبت استان به تاریخ ۹ اسفند همان سال مورد تائید قرار گرفته است و پیشنهاد ایجاد «بناهای میان افزا برای بهره مندی بیشتر مالکان از بنا» در این نامه قید شده است.
اما با گذشت ۲ سال از این مکاتبه، این ساختمان نه مورد حمایت شهرداری و نه میراث فرهنگی واقع نشد؛ اتفاقی که به گفته مدیران و کارشناسان میراث فرهنگی به علت عدم تمایل مالکان بنا به مرمت و ثبت ملی این اثر باز می‌گردد.
نکته مهم، اما آن است که میراث فرهنگی در نامه دیگری خطاب شرکت معماری «پردیس توس آرتا» و در پاسخ به استعلام شهرداری مشهد مبنی بر واجد یا عدم واجد شرایط بودن ساختمان عنوان می‌کند: «خارج از حرائم میراث فرهنگی و در محدوده بافت ارزشمند تاریخی ابلاغی مشهد» واقع است و دخل و تصرف در این ساختمان را بلامانع عنوان می‌کند.
بدیهی است که طبق قوانین اگر مالک یک بنای ارزشمند و قدیمی نخواهد ملک خود را ثبت ملی کند، هیچ دستگاهی نمی‌تواند صاحب یا صاحبان بنا را تحت فشار قرار دهد و طبعا می‌شود با ارائه پیشنهاداتی در راستای مرمت و بهبود بنا گام برداشت. اما اینکه میراث فرهنگی خراسان رضوی در عرض ۲ سال، از «واجد شرایط» بودن به «خارج از حرائم میراثی» رسیده است جای پرسش و واکاوی دارد.
میراث فرهنگی از وجود حسینیه کرمانی‌ها خبر نداشت!
در اولین اقدام جهت بررسی این نامه‌ها و سرنوشت احتمالی بنا در آینده، به سراغ مدیرعامل شرکت معماری پردیس توس آرتا رفتیم تا وضعیت بنا و برنامه‌های مالکان آن را جویا شویم.
دکتر هادی ایوانی، استاد معماری دانشگاه پیامر مشهد نو است که در این ساختمان، نقش تسهیلگر و ارائه دهنده پلان‌های معماری متناسب با این بنا را ایفا می‌کند.
وی در پاسخ به پرسش ما در ارتباط با چرایی تناقض این دو نامه توضیح داد: در ابتدا باید بگویم این ساختمان آجری با تزئیات خاص خود است که زیبایی اثر دقیقا به علت فضای بیرونی اش است. اما داخل بنا سال‌ها قبل دستکاری شده و قدری بهم ریخته است.
ایوانی ادامه داد: حدود ۴ سال قبل بود که میراث فرهنگی را از وجود چنین بنای ارزشمندی آگاه کردیم؛ زیرا این اداره اصلا در جریان وجود چنین ساختمانی نبود و به آن‌ها گفتیم بنا قطعا واجد ارزش تاریخی می‌باشد و باید برای آن فکری کرد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: وقتی عنوان «تاریخی» را به یک ساختمان یا بنا اطلاق کنیم، بار معنایی سنگینی بر دوش آن می‌گذاریم؛ مخصوصا اگر آن بنا را در دسته ساختمان‌های تاریخی تعریف نکنیم. در مورد بنایی مانند حسینیه کرمانی‌ها باید گفت از آنجا که ساختمان دستخوش تغییر و دخل و تصرف شده است، معنای تاریخی ندارد؛ بلکه یادگاری میراثی است که با فرم‌های متداول تغییر و تحول در ساختمان همراه بوده است و می‌توان با ساختمان‌های «میان افزا»، این یادگاری قدیمی حفظ شود.
ایوانی به سیاست مالکان بنا اشاره و یادآور شد: دوستان در ابتدا پروانه ساخت را گرفته و قصد تخریب بنا را داشتند که با گفتگویی ایشان را متقاعد کردیم که بنا حفظ شود و بنایی جدید، دور ساختمان کنونی ایجاد و به طریقی از ساختمان اصلی یا لااقل ورودی بنا محافظت به عمل آید.
وی همچنین متذکر شد: ساختمان باید واچینی و دوباره چینی شود و به مالکان گفته‌ایم یک گروه از مهندسان مرمت بناهای تاریخی جهت کدگذاری بنا برای پس از دوباره‌چینی باید در پروژه حضور داشته باشند. همچنین عنوان کردیم شروع عملیات بدون هماهنگی با میراث فرهنگی انجام نشود.
ایوانی تاکید کرد: اینجانب و شرکت تسهیل گری تحت مدیریت بنده هیچ دخالتی در اجرای بنا نداشته و نخواهیم داشت و فقط تاکید داریم تا همه چیز براساس استانداردها و رعایت اصول مرمت انجام پذیرد؛ زیرا اثری که در آینده مشاهده خواهید کرد، تلفیقی از سبک قدیمی بنا و طرح‌های مدرن و امروزی خواهد بود.
این استاد دانشگاه در پایان به مسئله حفاظت از بناهای تاریخی یا واجد ارزش ثبت و نگهداری اشاره کرد و گفت: میراث فرهنگی، متولی فنی آثار و بناهایی است که واجد ارزش تاریخی و ثبتی هستند. اما پرسش این است که آیا این نهاد توان نگهدای و مرمت تمامی آثار ثبتی خود را دارد؟ آیا می‌تواند به شکل روزمره به این بناها سر بزند و از آن حفاظت کافی داشته باشد؟ باید بگوییم متاسفانه این مسئله چندان مقدور نیست و ساختمان‌های بسیاری هستند که علیرغم ثبت ملی، از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند و باید از راه تعامل با مالکان و حتی ایجاد بسترهای همکاری با میراث فرهنگی، ساختماها و ابنیه‌های ثبتی را مرمت و نگهداری کنیم.
پاسخ تکراری میراث فرهنگی و مدیری که پاسخگو نیست
تلاش‌ها برای گفتگو با مدیرکل محترم میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی مانند بیشتر اوقات بی فایده است و گویی باید منتظر یک نشست خبری بمانیم تا بتوانیم با ایشان گفتگو کنیم؛ بنابراین با سرپرست معاونت میراث فرهنگی به گفتگو نشستیم و پاسخ‌ها تقریبا همانی بود که انتظارش را داشتیم.
احسان زهره وندی ضمن اشاره به ساختمان حسینیه کرمانی‌ها در مشهد عنوان کرد: چند مورد در مورد بنای مذکور وجود دارد؛ نخست آنکه بنا ثبتی نیست. همچنین، با آنکه بنا دارای معماری خوبی است، اما در حرائم ابلاغی اطراف حرم مطهر تعریف نشده است.
وی ادامه داد: با این حال، دو سال قبل طی نامه‌ای به شهرداری منطقه ۸ اعلام کردیم در صورت صدور پروانه ساخت برای این بنا، طرح باید متناسب با معماری فعلی آن باشد. همچنین برای ثبت ملی اثر با مالکان آن گفتگو کردیم، اما آن‌ها رضایتی برای ثبت نداشتند و قانونا نمی‌توانیم کاری را با اجبار پیش ببریم.
زهره وندی ارائه طرح متناسب با معماری فعلی توسط شرکت مشاور را تایید و خاطرنشان کرد: طرح مدنظر ما از سوی شرکت مشاور ارائه شده است که بر اساس آن، نمای اصلی و طبقه اول ساختمان فعلی حفظ خواهد شد و روی آن، طبقه دیگری برای حسینیه ساخته خواهد شد.
وی در واکنش به تخریب بخشی از ساختمان توسط مالکان تاکید کرد: پس از آگاهی از این مسئله، مکاتبات خود را با شهرداری منطقه آغاز کردیم و درخواست نمودیم از ادامه تخریب جلوگیری شود، زیرا بنا، ملاحظات اجرایی دارد.
گفتنی است، حسینیه کرمانی‌ها در زمینی به مساحت ۱۳۶۰ متر طی سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰ شمسی بنا شده است و آثار آن در عکس‌های هوایی شهر مشهد نیز وجود داشته است.
گزارش: علی صمدی جوان
نظر شما