خبرگزاری شبستان؛ گروه دین و اندیشه: ماه شعبان به روزهای پایانی خود رسیده و اکنون در آستانه ورود به ماه مبارک رمضان هستیم. شب‌هایی سراسر نور و معنویت که از هزار ماه برترند. همزمان با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان، خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری با حجت‌الاسلام رضا جوکار امام جمعه شهرستان پاکدشت و مدرس حوزه و دانشگاه به گفت‌وگو نشسته است؛ آنچه در ادامه می خوانید مشروح این گفت‌وگو است.
ماه مبارک رمضان، ماه روزه، مناجات و تقرب هرچه بیشتر به خدای متعال است. لطفا در ابتدا کمی درباره اهمیت و فضیلت این ماه توضیح دهید.
خداوند متعال در آیه شریفه قرآن در سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ«. در این آیه، روزه‌داری در ماه مبارک رمضان سبب تقرب به پروردگار عالم و خدامحوری و تقوا معرفی شده، از این رو ماه مبارک رمضان، ماه تقرب به پروردگار عالم است؛ چنانکه پیامبر عظیم الشأن اسلام در خطبه شعبانیه می‌فرماید: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ». ماه خدا به شما رو آورده است؛ ماهی که ماه رحمت، برکت و مغفرت است؛ ماهی که ایامش بهترین ایام، شب‌هایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعات است. اگر بنده‌ای در این ماه با روزه داری، قرائت قرآن، مناجات و دعا، نماز، رکوع و سجود و توجه به ذات اقدس پروردگار، بندگی خدا را کند این انسان نفس کشیدنش تسبیح، خوابش عبادت، اعمالش در این ماه مقبول و دعایش در این ماه مستجاب خواهد شد.
ماه مبارک رمضان، ماه میهمانی ویژه خداست که پیامبر اکرم فرمود: «هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ الله وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ الله» در این ماه شما به ضیافت الهی دعوت و فراخوانده شدید؛ یعنی نه اینکه شما خودتان می‌روید، بلکه شما را با دعوت به این ضیافت می‌برند و در زمره اهل کرامت قرار می‌دهند. اهل کرامت آنهایی هستند که خدای متعال در قرآن فرمود: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ» یعنی راز ماه مبارک رمضان و روزه آن تقوا و در زمره اهل کرامت قرار گرفتن است.
یکی از شب‌های خاص و مهم مسلمانان یعنی شب‌های قدر در این ماه قرار دارد. تمایز این شب با اوقات دیگر در چیست؟
تمایز این شب در سور مبارکه قدر، دخان و بقره وارد شده است. در سوره مبارکه دخان می‌فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُبَارَکَةٍ» ما قرآن را در شب مبارک و با برکتی نازل کردیم. در این آیه مشخص نمی‌کند این شب کدام شب است. اما می‌دانیم شب نزول قرآن و شب با برکتی است. هم آن شب با برکت است که می‌تواند ظرف نزول قرآن بشود و هم نزول قرآن مزید برکت آن شب است. این شب کدام شب است؟ قرآن کریم در سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ». خداوند در این آیه نزول قرآن را به ماه مبارک رمضان نسبت می‌دهد. یعنی ارزش و اهمیت ماه مبارک رمضان به قرار گرفتن شب قدر در آن است و نزول قرآن در آن اتفاق افتاده است. اما اینکه شب قدر چه ارزش و اهمیتی دارد پاسخش در سوره مبارکه قدر است که خدای متعال می‌فرماید: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ (۱) وَ ما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ (۲) لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (۳) تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ (۴)» در این آیات، ضمن آنکه نزول قرآن به شب قدر نسبت داده شده، فرموده است شب قدر از هزار ماه برتر و بالاتر است. شاید دلیل بهتر و برتر بودن این شب از هزار ماه این است که ملائکه الهی و حضرت روح الامین در شب قدر از آسمان بالا به آسمان پایین تنزل می‌کنند و از آنجا به زمین و در زمره ناسوتیان، زمینیان و فرشیان و به تعبیری یعنی از عرش به فرش می‌آیند. این آمدن‌ها تداوم دارد، چون می‌فرماید «تنزل الملائکة»، تنزل از صیغه مضارع است و استمرار و دوام را می‌رساند. معلوم می‌شود همه ساله در ماه مبارک رمضان و شب قدر، تنزل ملائکه و روح الامین تا طلوع فجر آنهم همراه با سلامت و امنیت، بطور مداوم رخ می‌دهد.
از طرفی شب قدر، شب تعیین مقدرات است «فِیهَا یُفرَقُ کُلُّ أَمرٍ حَکِیمٍ». مقدرات عالم در این شب رقم می‌خورد. از طرفی شب خلیفه اعظم خدا امام عصر امام زمان است و می‌توان این شب را شب ولایت و امامت نیز نامید. آن کسی که ملائکه بر او تنزل می‌کنند و بر قلب مبارک او نازل می‌شوند و مقدرات انسان‌ها را پیش او می‌آورند، خلیفه اعظم خدا، انسان کامل، حجت و ولی خدا حضرت بقیه الله اعظم ارواحنا له الفدا است. لذا یکی از دلایل اهمیت شب قدر، نزول فرشتگان بر امام زمان است. شب قدر به یاد امام زمان بودن، تعهد و پیمان و بیعت با امام زمان، انس و ارتباط با آن حضرت و استفاده از فرصت استجابت دعا در شب قدر برای فرج امام زمان علیه الصلاة و السلام از لوازم توجه به آن حضرت است.
قرآن کریم و نهج البلاغه، دو کتابی هستند که در این ماه بیشتر مورد توجه مسلمانان قرار می‌گیرد. علت این توجه چیست؟
دلیل توجه مسلمانان به قرآن کریم در ماه رمضان آن است که قرآن در این ماه نازل شده و اینکه فرمودند «لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ رَبِیعٌ وَ رَبِیعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَان» هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است. یعنی ماه مبارک رمضان، فصل رویش، تولد و نزول قرآن و از طرفی فصل پرداخت و پردازش به قرآن کریم است. پیامبر خدا در خطبه شعبانیه فرمود: اگر کسی یک آیه از قرآن کریم بخواند، همانند آن است که قرآن را در سایر ماه‌ها ختم کرده باشد. لذا مسلمانان از فرصت ماه مبارک رمضان بیشتر برای انس و عمل به آیات قرآن و فهم و تدبر در آیات آن استفاده می‌کنند. نهج البلاغه هم به عنوان کتابی که تالی تلو و برادر قرآن است و در واقع ترجمان سیر و شرح آیات الهی است در پیشگاه مسلمانان و به ویژه پیروان اهل بیت علیهم الصلاة و السلام و البته برای غیر مسلمان‌ها و غیر پیروان اهل بیت مورد اهمیت است.
اگر بخواهید به یکی از کارکردهای اجتماعی این دو کتاب اشاره کنید، کدام مورد را انتخاب می‌کنید؟
یکی از کارکردهای مهم اجتماعی قرآن و نهج البلاغه مسئله توجه به دیگران به ویژه مسئله دفاع از مظلومان است.
قرآن کریم زیر بار ظلم نرفتن و مبارزه با ظلم و استکبار و همچنین دفاع از مظلوم را مورد توجه قرار داده و فرموده است: «وَ مَن قُتِل‌َ مَظلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً» [آن کس که مظلوم کشته‌شده، برای ولیّش سلطه [و حقّ قصاص] قرار دادیم] و یا فرموده است «و سَیعلَمُ الّذینَ ظَلَموا أَی مُنقَلَبٍ ینقَلِبونَ» [آنان که ظلم و ستم کردند به زودی خواهند دانست که به چه کیفرگاهی باز می گردند.] و در جاهای مختلف ظالمین را لعن و نفرین کرده، از فرجام بد ستمکاران گفته و صریحاً موضع خود را با جمله «وَاللَّهُ لا یُحِبُّ الظّالِمینَ» روشن ساخته است.
همینطور مسئله دفاع از مظلوم در نهج البلاغه نیز بسیار مورد توجه ولقع شده است. امیرالمومنین سلام الله علیه در موارد متعددی در خطبه‌ها و نامه‌های خود، مسئله دفاع از مظلوم و ستیزه با ظالم را مطرح می‌کند که یکی از آن موارد وصیتنامه آنحضرت و توجه دادنِ حسنین علیهما الصلاة و السلام، شیعیان و پیروان و کسانی که نامه و وصیتنامه حضرت در طول تاریخ به آنها می‌رسد است. حضرت در خلال این وصیتنامه می‌فرماید: « «کونا للظّالم خصماً و للمظلوم عوناً» [همواره با ستمگران در ستیز باشید و همیشه حامی مظلومین عالم بمانید]. موارد فراوانی از ظلم ستیزی و دفاع از مظلوم در نهج البلاغه امیرالمومنین سلام الله علیه هم وجود دارد که در این رابطه جای بحث و گفتگوی فراوان وجود دارد و در این گفتگو فرصت پرداختن به آن وجود ندارد.
امام خمینی رحمة الله علیه، آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را «روز قدس» نام نهادند، دلیل توجه خاص امام به «قدس» در چیست؟
جمعه پایانی ماه مبارک رمضان با تدبیر حکیمانه حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه به روز جهانی قدس نامگذاری شد. دلیل توجه امام به روز قدس این است که اولاً قدس به عنوان قبله اول مسلمین، پاره تن اسلام و ناموس و حیثیت اسلام مورد توجه است و ثانیاً امام خمینی رحمت الله علیه هم امام خامنه‌ای حفظ الله تعالی مسئله قدس و فلسطین را مسئله اول اسلام و انقلاب اسلامی دانسته‌اند. یکی از دلایل این توجه دستاوردی به نام وحدت مسلمین است؛ به تعبیری امام رضوان الله علیه می‌خواستند از رهگذر مسئله قدس، وحدت مسلمین اعتلا پیدا کند تا مسمانان قدرت واحده‌ای در برابر کفار و ظالمان داشته باشند. قرآن کریم می‌فرماید: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» مسلمانان باید همدیگر «رحما» باشند برای تبدیل شدن به «اشداء علی الکفار». اگر اینگونه باشد آنوقت مبارزه با استکبار و صهیونیست جواب خواهد داد و در پی آن رفع مظلومیت ملت فلسطین و در نهایت آزادسازی قدس شریف اتفاق خواهد افتاد. ما بعد از گذشت چهل و چند سال از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد نشانه‌های این پیروزی هستیم. این همان آرمان و هدف بلند امام خمینی رضوان الله تعالی علیه است که با پرچمداری رهبر حکیم عالیقدر انقلاب اسلامی ولی امر مسلمین جهان حضرت امام امام خامنه‌ای مدظله العالی امروز به شعار جهانی تبدیل و در تمام دنیا فراگیر شده است.
نقش قرارگاه فرهنگی نماز جمعه را در ترویج مفاهیم دینی تا چه اندازه مؤثر می‌دانید؟
از آنجا که خود نماز جمعه رسمی‌ترین سخن‌گاه، رسانه اسلام و انقلاب اسلامی و حاکمیت و ولایت است، قرارگاه فرهنگی نماز جمعه باید ترویج کننده مفاهیم دینی و اسلامی، تفسیر کننده آیات قرآن و گفتمان‌ساز آیه‌های زندگی در جامعه چه در گفتار و چه در رفتارسازی باشد، که قطعاً همین گونه است. مؤمنین، مهدی باوران، مهدی یاوران و زمینه سازان ظهور بطور هفتگی در قرارگاه نماز جمعه دور هم جمع می‌شوند و مسائل مورد نیاز خودشان را اعم از مسائل ایمانی، اخلاقی، تقوایی، بصیرتی، مسائل روز جامعه و... را مرور می‌کنند و یا از امام جمعه به عنوان فرمانده قرارگاه دریافت می‌کنند؛ همین‌ها انسان ساز و جامعه پرداز و انشاالله تمدنساز خواهد بود.
به عنوان آخرین سؤال، آیا توصیه‌ای جهت بهرمندی بیشتر از فرصت بندگی در ماه مبارک رمضان دارید؟
توصیه من این هست که همگان از خطبه شعبانیه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم استفاده کنند. پیامبر خدا در آخرین جمعه ماه شعبان برای مردم سخنرانی مفصلی کردند و در آنجا، هم ماه مبارک رمضان را معرفی کردند و هم وظایف و تکالیف مسلمانان در ماه مبارک رمضان را. ماه مبارک رمضان را به شهر الله [ماه خدا]، ماه برکت، ماه رحمت، ماه ماهی که «أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ»، ماهی که روزهایش بهترین روزها، شب‌هایش بهترین شبها و ساعات و لحظه‌هایش بهترین ساعات و لحظات است، ماهی که نفس کشیدن در آن تسبیح و خوابیدن در آن عبادت است، اعمال دینی در آن مقبول است، دعای در آن مستجاب است، ماهی که شیاطین در غل و زنجیر شده‌اند و ماهی که سراسر رحمت و برکت و مغفرت است، توصیف کردند.
بعد طی ۳۰ توصیه و سفارش، مسلمان را در سه عرصۀ توجه به خود، توجه به خدا و توجه به بندگان خدا سوق دادند. در عرصه توجه به خود مسائلی چون حسن خلق، دستیابی به اخلاق نیکو و بهره‌مندی از رحمت الهی در این ماه با استغفار، طولانی کردن سجده‌ها و رکوع‌ها با و و پارسایی در این ماه و با صیانت از سلامت دین و از این دست موارد است. توجه به خدا، همان قرآن و شنیدن کلام خدا، روزه، نماز و اعمال عبادی است که پیامبر اکرم در این خطبه به آن توجه داده است و همینطور در عرصه توجه به خَلق خدا مواردی از قبیل افطاری دادن، -که فرمود اگر کسی مؤمنی را افطاری بدهد مثل این است که بنده‌ای را در راه خدا آزاد کرده، شخصی سؤال کرد آقا ما همه توان افطاری دادن نداریم، فرمود «اتَّقُوا النَّارَ وَلَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَلَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ» [از آتش دوزخ دوری کنید اگرچه با دادن یک خرما و جرعه‌ای آب]- خدا را در نظر گرفتن، خدا محور بودن و تقوای الهی داشتن، احترام به بزرگترها، ترحم به کوچکترها و زیر دست‌ها، صله ارحام، رسیدگی به ایتام، صدقه دادن و از این دست موارد که پیامبر خدا به آن سفارش کردند.
اگر انسان به این موارد توجه کند نهایت استفاده و بهره را می‌تواند از این ماه داشته باشد. از شب‌های این ماه نیز می‌شود برای عبادت استفاده کرد. برای احیاء و برای دعا خواندن؛ مخصوصاً دعای سحر، دعای ابوحمزه، در ایام البیض دعای مجیر و در شب‌های قدر دعای جوشن. ماه مبارک رمضان، برای هر روزش دعای و برای هر شبش نمازی دارد؛ اینها فرصت‌های عبادی است.
اما در کنار این موارد، توجه به محرومین، نیازمندان و کسانی که با تقارن ماه مبارک رمضان و سال جدید، هم برای سفره ماه رمضان نیاز به کمک دارند و هم برای شب اول سال نیاز به پوشاک جدید. توجه به دیگران جزء توصیه‌های اسلام و پیامبر اسلام است.
نظر شما