به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: هم‌اندیشی علمی «مسئله حجاب؛ حکمرانی سخت و نرم» با حضور تنی چند از اساتید حوزه و دانشگاه به همت پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی امروز یکشنبه ٩ اردیبهشت ماه برگزار شد.
در این هم‌اندیشی که در محل سالن اجتماعات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، حجج الاسلام «مسعود اسماعیلی»، «مهدی جهان» و همچنین «محمدرضا سنگری»، «ابوالفضل اقبالی»، «مهدی جمشیدی»، «محسن ردادی»، «محمدمهدی جهان‌پرور» و «طاهره کلانکی» و «زهرا شریف» سخنرانی کردند.
در ابتدای این نشست «طاهره کلانکی» ، با اشاره به اینکه با نگاه علوم شناختی و موارد مرتبطی که در حوزه عفاف و حجاب مطرح می‌شود نمی تواند چندان اثربخش جلو رفت، افزود: حکمرانی باید با نگاه نرم و به اصطلاح قدیم با نگرش قرارگاهی اجرایی شود.
مشاور امور زنان و خانواده سازمان صدا و سیما گفت: در حوزه رسانه موضوع را از زمان اتفاقات اخیر دنبال کرده و مطالعات ویژه‌ای از نگاه امنیتی، مباحث فقهی، اتفاقات و همچنین آسیب‌شناسی‌های اجتماعی داشتیم. ؛ در واقع سانه ملی در چند مرحله کار را بررسی می‌کند، یک بخش خود مشاورانی که در مراکز استانها به عنوان مشاور امور بانوان حضور دارند و یک بخش در سطح مشاور بانوان در معاونت های مختلف که جلساتی نیز با آنها برگزار کردیم، همچنین در فضای تولید محتوا و پشتیبانی از این عرصه فعالیت جدی داشتیم.
وی با اشاره به اینکه با نگاه تحکیم خانواده نیز تاکنون جلسات مختلفی را برگزار کرده‌ایم، ادامه داد: از سوی دیگر جلسات هم اندیشی با حضور اساتید و با هدف آسیب‌شناسی نیز برگزار شد چراکه به هرحال رسانه فضایی دارد که همه چیز را به شکل آیینه منعکس می‌کند، ما از جنبه موهبتی که خداوند در وجود بانوان قرار داده است با نگاه مادرانه وارد شدیم، به بیان دیگر حضور یک زن به جز نگاه جنسیتی با نگرش مادر بودن، همسر بودن، خواهر بودن را تبیین کردیم و تمرکز خود را روی قرآن قرار دادیم و مباحثی که در این حوزه اثربخش است.
کلانکی تصریح کرد: ما نیازمند نگاه های اندیشکده ای و پژوهشگاهی در حوزه عفاف و حجاب هستیم، نسبت به موضوع زن و خانواده نگرش شهید مطهری بسیار قابل تامل است.
در ادامه این نشست «زهرا شریف» به صورت برخط مباحث خود را در قالب دو محور پیشا حجاب و پسا حجاب آغاز کرد و گفت: در مورد پیشا حجاب نگاه‌ها مبتنی بر اکنون، شرایط، مقدمات و اموری است که این پدیده را در اکنونِ خود خلق می‌کند و به نظر می‌رسد تا به این رویکرد پیشاحجابی توجه نکنیم موفق نخواهیم شد.
عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده ادامه داد: ما در مباحث، رویکردها و نکات تربیتی خود یک سری ریل گذاری‌ها را می‌توانیم به عنوان مقدمات پیشا حجاب داشته باشیم که در صورت عدم توجه به آنها به نتیجه نخواهیم رسید، برای مثال دختری که در جهان امروز پوشش خاصی دارد، ما در حوزه تربیتی در مورد او چه کار می‌توانیم بکنیم؟ این جمله در مورد حجاب معروف است که: «حجاب مصونیت است نه محدودیت»، اتفاقا حجاب برای یک دختر نُه ساله محدودیت است یعنی وقتی به او در گرمای تابستان می‌گویید که حجاب محدودیت نیست او با خود فکر می‌کند که این پارچه در این گرما اگر محدودیت نیست پس چیست؟ لذا برای پذیرفتن باید قبل از هشت سالگی برایش توضیح دهیم که یک سری محدویت‌هایی در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی وجود دارد که باید بپذیریم، بنابراین لازم است در یک بازبینی و مداقه از بیان یک سری واقعیات نهراسیم و روی بحث‌های رسانه ای کار کنیم.
شریف افزود: وقتی انتظار داریم جوانان ما یک سری امور مربوط به عفاف و حجاب را رعایت کنند باید از قبل به او آموزش‌هایی ارائه کنیم، این مساله به آموزش رفتار اجتماعی برمی‌گردد، لذا برای فعالیت در عرصه حجاب باید نکات مربوط به پیشاحجاب را مد نظر قرار دهیم.
وی در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به موضوعات گوناگونی که در سطوح مختلف از جمله جوامع علمی نسبت به موضوع زنان و خانواده مطرح می شود، گفت: وقتی می‌گوییم مسائل زنان همواره این پرسش برای من مطرح است که کدام مسائل زنان؟ گاهی بسیاری از مولفه‌ها حذف می شد، وقتی از حجاب نیز صحبت می‌کنیم همین مساله وجود دارد؛ حجاب زنان ساکن در شمال ایران با مناطق کردنشین متفاوت است، حجاب در شمال و جنوب تهران متفاوت است، با این نگاه حجاب یک ویژگیِ طیفی دارد و بسیاری از مسائل را در برمی‌گیرد از جمله مسائل قومیتی، لذا توجه به این موارد به عنوان مولفه‌های پیشاحجاب باعث می‌شود که ریل گذاری بر اساس واقعیات و عینیات جامعه صورت پذیرد.
این پژوهشگر گفت: از سوی دیگر گاهی با خانواده‌هایی مواجهیم که تلقی‌شان از حجاب به عنوان امر شرعی متفاوت است، به بیان دیگر در منظومه شناختی این خانواده‌ها حجاب به گونه ای تعریف شده که ما باید متوجه آن باشیم، بسیاری از خانواده‌ها در طول چهل سال انقلاب هنوز نگرش‌های شناختی شان تبیین نشده چراکه این افراد قبل از انقلاب هم حجاب نداشتند و گاهی مقاومت‌ها در حوزه حجاب، در واقع مقاومت در برابر مسائل مدنی است که در جامعه وجود دارد که در قالب مخالفت با حجاب خود را نشان می‌دهد.
شریف در ادامه با اشاره به بحث پسا حجاب گفت: ما در حجاب به مشکل برخوردیم و طبیعی است که هر دولتی و نَه فقط جمهوری اسلامی در مورد مسائل آنیِ خود نیازمند قوانینی هستند، اما من به عنوان کسی که اعتقاد دارد تاملات در این عرصه نقش آفرین است این سوال را مطرح می کنم که باید چه اقدامی انجام دهیم؟ در مورد افراد متخلف از این قانون چه کنیم؟ این موضوعی است که باید از چند جهت مورد توجه قرار گیرد و جای کار پژوهشی دارد.
در بخش دیگری از این نشست «ابوالفضل اقبالی» طی سخنانی اظهار کرد: چالش اصلی ما در حوزه حکمرانی حجاب مساله کشف حجاب است، در ذهنیت حکمرانی و حاکمان، دیگر مساله بدحجابی و شُل حجابی نیست، مساله حجاب امروز با مساله حجاب دهه هشتاد متفاوت است و حاکمیت اهتمام خود را معطوف به حل موضوع کشف حجاب و بدن‌نمایی کرده است که اگر بتواند این مساله را مدیریت کند برایش به مثابه یک توفیر است.
مدیر اندیشکده زوج ادامه داد: کشف حجاب به لحاظ آنچه که در کف جامعه ایران وجود دارد در یک اقلیت مطلق است یعنی بر اساس آمار آن عده از شهروندان و بانوانی که اقدام به کشف حجاب یا بدن‌نمایی می‌کنند در جامعه ایران زیر ۱۰ درصد هستند؛ از سوی دیگر کسانی که کشف حجاب می‌کنند با حاکمیت وارد مواجهات نرم نمی شوند و مسیرشان عدم گفتگو با حاکمیت است یا کشف حجاب را به عنوان رفتار مبارزاتی با نظام حاکم می‌دانند، این سطح از کنش‌گری در حوزه حجاب مواجه نرم نمی‌طلبد و حتما حاکمیت باید وارد سطح دیگری از تعامل که مواجهه انتظامی و کیفری است، شود.
اقبالی تصریح کرد: کسانی که منکر این سطح از برخورد باشند بسیار قلیل بوده یا معتقد به حجابِ قانونی نیستند و یا معتقدند که شرایط جامعه امروز به گونه ای نیست که به بحث حجاب به این شکل پرداخته شود، به نظر من استدلال‌های این افراد متقن نیست که بخواهد لزوم برخورد قانونی با کشف حجاب کننده‌ها را نفی کند، اما در مورد نحوه مواجهه با افرادی که کشف حجاب دارند مناقشات بسیاری در جریان است.
این پژوهشگر حوزه زنان و خانواده گفت: دو نگاه در این عرصه وجود دارد، نگاه اول معتقد است که حذف پلیس و گشت و ارشاد اشتباه است، طرفداران این دیدگاه می‌گویند این حذف منجر به اتفاقات اخیر در حوزه حجاب شد، از سوی دیگرو در نگاه دوم عده ای می‌گویند حضور گشت ارشاد و پلیس روش آسیب‌زا است و باید به سمت هوشمندسازی و کارآمدسازی برویم که خروجی نگاه دوم منجر به تدوین لایحه عفاف و حجاب شد، این دو نگاه در بدنه حاکمیت در حال حاضر نمایندگانی دارند.
وی ادامه داد: به نظر من طرح «نور» خروجی رویکرد اول است و روی این دیدگاهم صراحت دارم، من معتقدم از همان سال ۱۴۰۱ می‌توانستیم با روش‌های هوشمند و کارآمد به ایده قانون حجاب و الزام حجاب برگردیم اما اشتباه و رها کردیم؛ من شخصا مخالف بازگشت پلیس به خیابان و رویکرد طرح نور هستم چون معتقدم اولا تکوین این طرح سیاسی بوده و حاصل کشمکش جریان‌های سیاسی حاکم بر حکمرانی ما بود، اما خود این طرح از سوی دیگر در ناحیه اجرا ناکارآمد است و نمی‌تواند وضع حجاب را بهبود بخشد.
وی گفت: ما می دانیم ظرفیت پلیس برای مساله کشف حجاب و بدن‌نمایی ظرفیت مطلوبی نیست، الان در سطح تهران هم به سختی اکیپ‌های پلیس را می بینیم، در واقع در ناحیه اثرگذاری، پلیس در میدان قلیل و کم تعداد هستند اما در بازتاب رسانه‌ای منفی و آن روایت‌های واژگون و غلط از این اقدام منجر به این شده است که دست ما به شدت خالی و دست دشمن پُر باشد تا جایی که اکنون در فضای مجازی کلیپ‌هایی وایرال می‌شود که مربوط به سالهای قبل است اما به عنوان کلیپ های جدید در سطح جامعه باور می‌شود.
اقبالی افزود: لذا فضایی که ذیل اجرای طرح نور ایجاد شد ناکارآمدی و تشویش هست، البته در اینجا مخاطب من پلیس نیست و طرح نور را به عنوان اقدام فراجا مورد توجه قرار ندادم و از سردار رادان در این مجال به خاطر دغدغه‌هایی که دارند تشکر میکنم، من معتقدم با همین لایحه حجاب و عفاف می‌توانیم چالش کشف حجاب را مدیریت کنیم و به صفر برسانیم چراکه امروزه به لحاظ هوش مصنوعی امکاناتی در اختیار داریم که به راحتی می‌توانیم از طریق آن بدون هیچگونه درگیری بین پلیس و شهروندان، فرد متخلف را احضار کنیم و اتفاقا این رویکرد کارآمدی بیشتری داشت اما این ذهنیت که اقتدار پلیس با حضور فیزیکی در میدان محقق می‌شود نمی‌گذارد این لایحه اجرا شود؛ اتفاقا با لایحه، برخورد فیزیکی پلیس با شهروندانِ معمولیِ کشف حجاب کننده حذف می‌شود، برخی فکر می‌کنند که با این لایحه کلا اقتدار پلیس حذف می شد در حالی که چنین نیست.
این پژوهشگر گفت: اما اگر با ساز و کارهای هوشمند با ارسال یک پیامک، کشف حجاب را به او گوشزد کنیم دیگر چنین مسائلی رخ نمی دهد، در واقع این رویکرد به جامعه می‌گوید که شما ذیل قدرت کنترل‌گری و اشراف و رصد من هستید و ساز و کارهای حکمرانی مدرن را بیشتر تامین می‌کند تا آن سازو کارهای پلیسی؛ به نظر من باید روی این رویکردها مطالعه کنیم یا اصلا به رویکرد سومی توجه کنیم یعنی صف آرایی شود و حاکمیت انتخاب خود را مبتنی بر نظر نخبگان انتخاب کند.
نظر شما