گارانتی اخلاقی برای فناوری‌های وارداتی

حجت الاسلام دکتر شمس‌الله مریجی، رئیس موسسه آموزش عالی امام رضا(ع) در گفتگو با خبرنگار فرهنگ خبرگزاری شبستان با اشاره به علت عدم رعایت اخلاق اجتماعی در جامعه (فضای مجازی و حقیقی)، اظهار کرد: فرهنگ شامل مجموعه‌ای از دانش‌ها، باورها، هنرها، قوانین، آداب و رسوم اجتماعی، و عادت‌های افراد در یک گروه یا یک جامعه می‌شود که هر جامعه ای به وسیله این مجموعه منسجم شکل می گیرد و انسجامش هم به آن وابسته است. بنابراین این هنجارها اگر وابسته به همان باورها و ارزش های مبتنی بر بخش "شناختی" باشد که این جامعه را شکل داده، در این صورت شما با ناهنجاری چندانی مواجهه نخواهید شد. چرا که این هنجار از دل و درون همین جامعه برخواسته است، برای مثال اگر تکنولوژی که آن را به عنوان بخش مادی فرهنگ به شما می آورند، بر گرفته از بخش " شناختی" همان فرهنگ باشد در این صورت با چالش های چندانی مواجهه نخواهید شد.

وقتی فرهنگ و باورهای جامعه مبتنی بر عفت مداری باشد

وی تصریح کرد: وقتی که فرهنگ و باورهای جامعه مبتنی بر عفت مداری باشد، تکنولوژی که وارد کشور می شود و یا حتی اصلا در داخل تولید می شود بر پایه عفت پیش می رود به این معنا که کاربران در استفاده از این فناوری ها اصول اخلاقی را رعایت می کنند؛ برای مثال کشور ژاپن جامعه ای است که در آن فرهنگِ قناعت حاکم است؛ این مولفه حتی خود را در تکنولوژی نیز نشان داده است؛ خودرو های ژاپنی کم مصرف هستند، مردم این کشور برای رعایت حال یکدیگر به آرامی صحبت می کنند در حالی که وسایل نقلیه ای که استفاده می کنند نیز کمترین تولید سر و صدا را دارد و حتی می توانیم بگوییم بی صدا هستند، بنابراین از هر جهت یک توازون و هم زیستی را بین تکنولوژی و سبک زندگی مردم شاهد هستیم و نتیجه اینکه اگرهنجارهایی که رفتار، گفتار و سبک زندگیش بر پایه آن ارزش شکل می گیرد از ارزش های خودی نشات بگیرد در این صورت جامعه با ناهنجاری مواجهه نخواهد شد چرا که ارزش های چنین جامعه ای مطابق با هنجارها است. بنابراین اگر جامعه شما جامعه اسلامی است و باورهایی که در آن حاکم است، اسلامی می باشد شک نکنید، هنجارهای آن هم اجتماعی خواهد بود لذا اگر هنجارها اجتماعی باشند، شما هم با چالش های رفتاری مواجهه نخواهید شد؛ این یک کلیتی در فرهنگ است.

عدم رعایت اخلاق اجتماعی یک فرهنگ وارداتی است

حجت الاسلام مریجی در ادامه افزود: اگر بخش مادی و هنجاری فرهنگ ریشه در بخش "شناختی"خود نداشته و از جایی دیگر وارد شده باشد، مطمئنا جامعه با چالش روبرو می شود و علت اینکه شما در حال حاضر با دیدن برخی بد اخلاقی های رفتاری در جامعه ناراحت شده و تعجب می کنید این است که این هنجارها مبتنی بر ارزش های جامعه ما نیست؛ این هنجارها وارداتی هستند و عواملی که باعث ورود آنها به جامعه می شوند؛ متعدد و متکثر هستند؛ برای مثال یکی از ابزارهای بسیار شایعی که امروزه در دست ماست، رسانه و فضاهایی هستند که از آنها تعبیر به فضای مجازی می کنیم که البته این فضا و گستره در واقع حقیقی محسوب می شوند چرا که مجاز هیچ گاه اثر ندارد و این حقیقت است که تاثیر می گذارد. ما لفظ مجازی را به کارمی بریم اما آنها واقعی بوده و بخشی از زندگی ما را تشکیل می دهند.

رییس موسسه آموزش عالی امام رضا(ع) با بیان اینکه ما در جامعه ای زندگی می کنیم که احترام به بزرگترها واجب است خاطر نشان کرد: در گذشته وقتی افراد مسن وارد وسیله نقلیه ای می شدند، جوان ترها به احترام آنها بلند می شدند و جای خود را به بزرگترها می دادند در حالی که امروزه جوانان نسبت به این مسئله بسیار بی تفاوت شدند، چرا که چنین فرهنگی به ما تعلق ندارد و از جامعه دیگری وارد کشورمان شده است، فرهنگی که اعتقاد دارد: «بنیان زندگی خودت هستی و دیگر هیچ» که این رویکرد در واقع القاء نوعی"خودمحوری"است که به هیچ عنوان در فرهنگ ایرانی اسلامی جایی ندارد و متاسفانه وارد جامعه ما شده است. در فرهنگ جامعه ما بنابر"دیگر دیدن" و "همسایه داری" است، به این معنا که اول همسایه بعد خودت، در حالی که در فرهنگ غربی عکس این رویکرد حاکم است.

وی ادامه داد: ورود ابزارهای مختلف و تکنولوژی منجر به این شد که جامعه ما با ناهنجاری‌های فراوانی مواجهه شود در حالی که فرهنگ ما نشات گرفته از سیره پیامبر اسلام در مواجهه با مردم است، هچنان که آن حضرت فرمود: «إِنَّما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق.»( همانا من برای به کمال رساندن مکارم اخلاقی مبعوث شده‌ام.) لذا با توجه به اینکه ما هم کشوری اسلامی و مسلمان هستیم باید فرهنگ غنی اسلامی را در مملکت خود نهادینه کنیم.

فرد در فضای مجازی خود را در آینه جامعه نمی بیند

وی با بیان اینکه‌ انسان در فضای مجازی بسیار احساس راحتی و آزادی می کند خاطر نشان کرد: در واقع هر کابر در فضای مجازی تصور می کند که فقط خودش حضور دارد؛ به این معنا که اصلا دیگران را نمی بیند و دقیقا به همین دلیل است که احساس آزادی می کند، در حالی که نمی داند یا توجه به این مساله در مرعا و منظر دیگران قرار دارد، اما با همه این تفاسیر در حال حاضر فضای مجازی به نوعی کل جهان است تا جایی که مک لوهان می گوید: «ما دهکده جهانی هستیم»، دهکده جهانی اصطلاحی است که او در توصیف آیندهٔ جهان و تحت تأثیر وسایل ارتباط جمعی به کار می برد، ضمن اینکه امام خمینی (ره) نیز در گسترده این بحث دیدگاهی بسیار عمیق تر از مک لوهان مطرح کرده بود مبنی بر «ما خانواده جهانی هستیم».

حجت الاسلام مریجی گفت: با توجه به آن چه که اشاره شد فعالیت در فضای مجازی، کاربر را در معرض دید و قضاوت همگان از نقاط مختلف جهان قرار می دهد لذا با توجه به ویژگی خاصی که فضای مجازی بر کنش ها و واکنش های کاربران برجای می‌گذارد، جای تعجب نیست که کاربر فکر کند که همه چیز خودش است، بنابراین ذیل این نگاه هر طور که بخواهید حرف می‌زنید و نگاه می‌کنید و می‌پوشید، چرا که این روش و منش در فضای مجازی نهادینه شده و زمانی هم که وارد اجتماع می‌شود، همین رفتار از اقشار مختلف بروز پیدا می‌کند؛ به بیان دیگر مشکل اینجاست که شخصیت فرد را فضای مجازی شکل می دهد و زمانی که این فضا روی شخصیت فرد تاثیر بگذارد در این صورت آن شخص، دیگر چیزی خلاف واقع نمی بیند و پیش خود فکر می کند که اتفاقا در رفتار و گفتار باید همین گونه باشد در حالی که نه دین و نه جامعه سنتی، چنین نسخه ای را برایش تجویز نکرده است و این رویکردها نسخه ای است که در فضای مجازی پیچیده شده و تحت تاثیر آن است که فرد فکر می کند، خودش است و فقط خود را می بیند، به بیان دیگر این فرد خود را در آینه جامعه نمی بیند برخلاف گذشته که وقتی فرد وارد جامعه می‌شد، خواسته های خود را از صافی و فیلتر اجتماع رد می‌کرد اما اکنون جامعه را در صافی خود قرار می‌دهد.

نگرش های رفتاری انسان بر سه عامل استوار است

رییس موسسه آموزش عالی امام رضا(ع) با بیان اینکه نگرش های رفتاری انسان مبتنی بر سه عامل ارزش ها، اطلاعات و احساسات استوار شده است تصریح کرد: اگرچنین رفتارهایی مربوط به باورهای او باشد، شرایط بسیار سخت می‌شود اما اگر هر کدام از این رفتارها و کنش ها به حوزه اطلاعات بازگردد، درجه سختی و فشار آن کمتر خواهد بود؛ بنابراین با اصلاح اطلاعات، رفتار نیز  تصحیح خواهد شد اما اگر این رفتارها ریشه در احساسات داشته باشد قابل کنترل نخواهد بود چرا که  احساسات امری کاملا فردی و غیر قابل تسلط است و نمی توان پیش بینی کرد که فرد چه عکس العملی از خود بروز می دهد، این در حالی است که اگر رفتار فرد ریشه در باورهای او داشته باشد در صورت هر گونه تغییر در باورهایش می توان امیدوار بود که رفتارش اصلاح شود بنابراین اگر باورها ریشه در ارزش های دینی داشته باشند، رفتارهای افراد نیز دینی می‌شوند، در نقطه مقابل نیز اگر باورها ریشه در ارزش های سکولار داشته باشد، رفتار افراد نیزبر محور رویکرد سکولاریسم شکل می‌گیرد؛ آن چیزی که مایه تاسف است عملکرد ضعیف جامعه نسبت حل و فصل این مسایل است. 

خانواده تنها راه تغییر باورهای جوانان
وی با بیان اینکه تنها راه تغییر باورهای جوانان، خانواده و در راس آن مادر است اظهار کرد: نقش مادر از همه عوامل اجتماعی پررنگ تر است؛ در صورتی که متاسفانه امروزه نقش مادری در جامعه ما کمرنگ شده و چندان مورد توجه قرار نمی گیرد به گونه ای که زنی که شاغل است از ارج و قرب بیشتری برخوردار است تا بانویی که نقش مادری را بر عهده دارد هر چند مادر شاغل هم در جای خود قابل احترام است لذا در صورتی که اگر نقش مادری در جامعه مورد تشویق قرار گیرد، فرهنگ هم تغییر کرده و ارزش ها در جامعه از ثبات لازم برخوردار می شوند، در این صورت است که می توانیم شاهد رفتارهای بهنجار در جامعه باشیم.

رییس موسسه آموزش عالی امام رضا(ع)با اشاره به اینکه راهکار ریشه ای حل این معضل همین باورها و ارزش هایی است که باید از طریق خانواده شکل بگیرد گفت: با وجود اینکه مدارس، گروه های علمی و حتی رسانه ها نقش جامعه پذیری دارند ولی همین جامعه پذیری و فرهنگ پذیری هم به دست مادر صورت می گیرد در حالی که فرهنگ پذیری بسیار عمیق است و در جامعه پذیری فقط یاد می گیرید که همرنگ جماعت باشید اما اعتقاد پیدا نمی کنید چرا که اعتقادات از طریق فرهنگ پذیری صورت می گیرد، بنابراین تنها عامل فرهنگ پذیری، خانواده و مهمترین عضو آن مادر  می باشد.

حجت الاسلام مریجی با بیان اینکه دو دسته تکنولوژی داریم؛ یک دسته تکنولوژی های وارداتی و دسته دیگر تکنولوژی های بومی است خاطر نشان کرد: این دو دسته بخش مادی فرهنگ هستند. بخش مادی فرهنگ ریشه در بخش شناختی جامعه دارد؛ یعنی باورها و ارزش ها؛ برای مثال اگر ارزش های جامعه  مبتنی بر عفت نگاری باشد، دق الباب خانه شما هم دق البابی است که بر مبنای عفت ساخته می شود، مانند درهای قدیمی که کوبه مخصوص برای زن و مرد داشتند، چون بر مبنای عفت بود. ولی اگر باورها مبتنی بر باورهای لذت گرایی نباشند، ارتباطات معنوی پررنگ تر می شود لذا  اگر بخش مادی فرهنگ که در تکنولوژی تبلور و تجلی پیدا می کند ریشه در ارزش ها و باورهای خود داشته باشد، شما با چالش کمتری مواجه  می شوید.

وی گفت: موبایل تکنولوژی است که خود غرب آن را تولید کرده به همین دلیل بسیاری از چالش های ما را ندارند، حتی رسانه و تلویزیون آنها هم اینچ بندی است، یعنی برنامه های آنها بر اساس سن افراد پخش می شود در حالی که در جامعه ما این گونه نیست، برنامه کودک ما را بزرگترها و برنامه های بزرگسالان را کودکان می بینند؛ بنابراین غرب بر مبنای فرهنگ خود این تکنولوژی را تولید کرده و به همین دلیل هم چالش کمتری دارد اما کشوری مانند کشور ما که وارد کننده است در گام نخست باید بخش نرم افزاری و تکنولوژی آن ابزار را وارد کند در غیر این صورت شکست خورده و با چالش های زیادی مواجه می شویم. متاسفانه از زمان گسترش شبکه های اجتماعی و فضای مجازی، ناهنجاری ها، اختلافات خانوادگی، طلاق  و سن ازدواج در جامعه ما افزایش یافته است که علت همه اینها به دلیل ورود فرهنگ بیگانه از طریق این شبکه های اجتماعی و فضای مجازی است؛ در صورتی که ما هم در آموزش بخش نرم افزاری این تکنولوژی، کوتاهی کردیم در حالی که ابتدا می بایست آموزش و استفاده درست از از این تکنولوژی را فرهنگ سازی می‌کردیم، سپس مورد استفاده قرار می‌دادیم، بنابراین این مساله یکی از معضلات مبتلاء به جامعه ما است.