به گزارش گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان- نازلی مروت: علامه سید جعفر مرتضی عاملی به واسطه تعدد در نگارش کتب تاریخی، کلامی، فقهی و تفسیری، دقت نظر، بهره مندی از منابع کهن شیعه و سنی جایگاه ویژه ای در بدنه علمی حوزه های علمیه دارد. او که هر دو مکتب علمی نجف و قم را درک کرده بود، آثارش تراث شیعه بود و به گفته خود او نوشته هایش میراث علمی اسلام بود. در سالگرد رحلت علامه سید جعفر مرتضی و در آستانه شهادت پیامبر(ص)، امام حسن مجتبی(ع) و امام رضا(ع) به معرفی سه اثرمهم این نویسنده درباره شهدای روزهای پایانی ماه صفر پرداخته ایم.
نجات معجزه آسای سیره نبوی
تابستان ۲۰۰۶ میلادی برابر با تیر۱۳۸۵ خورشیدی خبری از لبنان به دستم رسید. در ایمیل رسیده از سوی حجت الاسلام سید محمد مرتضی عاملی آمده بود، منزل و کتابخانه علامه سید جعفر مرتضی عاملی در حملات رژیم صهیونیستی به جنوب بیروت تخریب شده است. این اتفاق در ادامه تخریب زیر ساختهای لبنان در جنوب و بیروت بود. اسرائیل علاوه بر زیرساختها و تاسیسات صنعتی به مراکزعلمی و فرهنگی نیز حمله کرد. از جمله این مراکز کتابخانه علامه سید جعفرمرتضی عاملی بود که محل نگهداری کتب ارزشمند و نیز محل تحقیق و نگارش آثار علمی این چهره فرهیخته جهان اسلام بود. یکی از اتفاقهای مهم آن روز که کتابخانه و منزل علامه مورد هجوم موشکی قرار گرفت نجات معجزه آسای نسخه تایپ شده جلدهای پایانی «الصحیح من سیره النبی الاعظم(ص)» بود. اما این کتاب چیست که شخصیت فرهیختهای چون سید جعفر مرتضی عاملی که در گزینش کلمات بسیاراحتیاط می کرد، درباره آن کتاب چنین سخن گفت.
الصحیح من سیره النبی الاعظم(ص)، کتابی به زبان عربی در سیره پیامبر اکرم(ص) و تاریخ اسلام، اثر سید جعفر مرتضی عاملی عالم دینی، متخصص تاریخ اسلام و تشیع و سیره نگار شیعی حوزه علمیه قم و لبنان. این کتاب ابتدا در بخش‌های مختلفی در دوره ۱۱ جلدی تا پایان جنگ احزاب تدوین شد و بعدها در دوره ۳۵ جلدی تا پایان رویداد سقیفه به چاپ رسید. الصحیح حدود یک هزار و هفتصد منبع دارد. این اثر عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و در هشتیمن دوره کتاب سال ولایت برگزیده شد. مرحوم علامه خود درباره این اثر فاخر علمی عنوان کرد: «گرچه برخی لطف دارند و این اثر را از بهترین های سیره نبوی معرفی کرده اند اما خود «الصحیح» هم ضعفهای زیادی دارد. «الصحیح» فقط یک مرحله است نه اینکه بهترین باشد، یقیناً در آینده بهتر از این هم نوشته خواهد شد. چند سال پیش که این کتاب به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی برگزیده شد، به وزیر ارشاد وقت نامه ای نوشتم و در حدود ۸ صفحه به بیان نقایص «الصحیح» اشاره کردم و خودم مانع انتخاب آن شدم دو یا سه سال بعد وزارت ارشاد آن را برگزیدند.
بیشتر این نواقص هم به خاطر نبود فرصت پیش آمد و من آنها را نوشتم تا دیگران بر آن حواشی بنویسند. چهار جلد اول الصحیح را در چهار ماه نوشتم و پس از چند سال، چند جلد دیگر آن را نوشتم، بعد منصرف شدم و سپس ۲۰ جلد از آن را تألیف کردم که در حال حاضر به ۳۵ جلد می رسد». علامه سید جعفر نوشتن برای رسول خدا را توفیق زندگی خود عنوان کرده بود: «نوشتن الصحیح از توفیقات من بود. سالها پیش از من خواستند که درس سیره پیامبر(ص) را تدریس کنم. ولی من در آن حوزه خیلی قوی نبودم، گمان می کردم قبل از تدریس مطالعه می کنم و درس می گویم، اما دیدم که این طور نمی شود. بسیاری از مطالب نیاز به پیرایش دارد، اشکالات و نواقص بسیار است و باید بین مطالب ارتباط ایجاد می شد و ... بنابراین ناچار شدم تا در مدت سه- چهار ماه به مطالعه، تحقیق و تتبع بپردازم که همان باعث شد چهار جلد اول الصحیح را نوشتم. دو ماه تدریس کردم، ولی بعد منصرف شدم؛ چون قانع نمی شدم که با آن اطلاعات به تدریس بپردازم. از آن کلاس خیلی استقبال نشد، اما توفیقی شد تا برای پیامبر(ص) بنویسم».
نوشتن برای سبط اکبر در بیماری
سیره الحسن(ع)، چهارمین سیره ای است که علامه سید جعفر مرتضی عاملی نوشت. او پیش از آنکه برای امام حسن مجتبی قلم فرسایی کند، سیره نبوی، سیره علوی و سیره امام حسین را نوشته بود. او گرچه در سالهای میانی دهه نود خورشیدی گرفتار بیماری سرطان شده بود اما بیماری مانع تحقیق، پژوهش و نگارش آثار علمی او نشد. سیره الحسن فی الحدیث و التاریخ یکی از همان آثاری است که علامه با وجود بیماری به رشته تحریر در آورد. این اثر ۱۲ جلدی بنا به درخواست علما و اندیشمندان نوشته شد. فرزند علامه درباره دوران بیماری و همزمانی با نگارش این مجموعه علمی می گوید: «علامه احساس می‌کردند، باید این تکلیف را انجام می‌دادند و چه بیمار باشند و چه نباشند. این تکلیفی است که بر دوش ایشان گذاشته شده است، پس چیزی نمی‌تواند مانع آن شود. ممکن است بیماری خستگی را بر ایشان عارض کند، ولی در روند کار خیر.»
او با بهره مندی از متون علمی کهن و تحلیل های تاریخی و کلامی یکی از ارزشمندترین کتب پیرامون حضرت امام حسن مجتبی را در سخت ترین روزهای زندگی خود به رشته تحریر در آورد.
پیامرسان فرهنگ رضوی باشیم
عنوان خادم فرهنگ رضوی یکی از افتخارات دوران حیات زندگی علامه سید جعفر بود که به پاس خدمات علمی او سال ۱۳۸۸ در جشنواره بین المللی امام رضا(ع) اهدا شد. یکی از مهمترین خدمات علمی به توسعه فرهنگ رضوی، نگارش کتاب «الحیاه السیاسیه للامام رضا(ع)؛ حیات سیاسی امام رضا(ع)» است. کتابی تاریخی-تحلیلی که به زبان عربی نوشته شده و به‌دنبال ارائه تحلیلی دقیق درباره زندگی سیاسی امام رضا(ع) و مسئله ولایتعهدی است. علامه سید جعفر مرتضی عاملی در این اثر علمی و گفت و گوهایی که با نگارنده داشته است، تحلیلی جامع از زندگی سیاسی و اجتماعی امام هشتم(ع) ارایه کرده و معتقد است، اندیشه مدیون عالم آل محمد است. او معتقد بود: «شیعیان در زمان هر کدام از ائمه به عنوان روشنفکران جامعه شناخته می‌شدند. این شیوه تربیتی اهل بیت است که شیعیان خود را افرادی تحصیلکرده و تحلیلگر تربیت می‌کردند. در دوره امام رضا(ع)، شیعیان در حاشیه قرار نگرفتند بلکه در زمانه‌ای که معتزله با پشتوانه حکومتی، جامه فریبنده عقل‌گرایی و آزادی اندیشه را برتن داشت، با کمک مقتدای خویش به جهاد با این جریان منحرف رفتند. امام رضا تنها به دوره خویش نمی‌اندیشید بلکه افق دورتر را هم می‌دید. حضور امام رضا در مرکز فرهنگ و سیاست و شرکت در مناظرات علمی و اثبات عقاید اسلامی با عقل سبب شد امام به عنوان سرآمد جریان روشنفکری در دوره خود شناخته شود. حضور امام هشتم در این پوشش به ظاهر جدید موجب شد شیعه قوی‌تر از گذشته در جامعه حضور یابد و جریان‌های روشنفکری را هدایت کند.»
علامه در بخش های دیگری از سخنان و نوشتار خود توقف فتنه واقفیه را مرهون نظر و اندیشه والای امام دانست. او همچنین پذیرش ولایتعهدی توسط علی بن موسی الرضا را پایان مامون عباسی عنوان می کرد. علامه معتقد بود شیوه های تربیتی امام برای طبقه نخبگانی و شیوه مناظرات آن حضرت به تقویت جریان روشنفکری شیعه ختم شد. او همچنین رهایی جهان تشیع از جریان تندروی شیعی را نتیجه درایت حضرت رضا می دانست و معتقد بود ما باید پیام رسان فرهنگ رضوی در دنیای معاصر باشیم.
نظر شما