حجت‌الاسلام «قاسم خانجانی» در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان، با اشاره به تاثیر تمدنی حضور امام رضا (ع) در ایران و آنچه که این حضور کوتاه‌مدت به لحاظ شرایط اجتماعی و فرهنگی بر جامعه اسلامی آن زمان پدید آورد، اظهار کرد: درباره این موضوع باید از چند زاویه مساله را مورد توجه قرار دهیم؛ نخستین مولفه مسیر حرکت آن امام همام از مدینه تا مرو و خراسان است که از همان آغاز نکات متعددی را در بر می‌گیرد؛ اولا حضور ثامن‌الحجج(ع) پیش از حرکت در کنار مرقد رسول خدا است که خود این رویکرد مباحث تمدنی گوناگونی را در حوزه فرهنگ دینی و شیعی به نمایش می‌گذارد به این معنا که حقیقت فرهنگ اهل‌بیت(ع) از مدینه و نزد پیامبر (ص) کلید خورد که آن حضرت با اطلاع از اظهار علاقه دروغین عباسیان چراکه می‌دانستند نیرنگی بیش نیست لذا نپذیرفتند که از مدینه خارج شوند اما سرانجام با تهدید از مدینه به سوی مرو فراخوانده شد از این رو فرمود که در این سفر برگشتی در کار نیست.
عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: از سوی دیگر حضرت در بین مسیر به ویژه در نیشابور بحث اصلی تمدن دینی یعنی امامت را مطرح می‌کند که اوج آن در حدیث «سلسلةالذهب» تبلور می‌یابد که امامت را رکن اصلی توحید معرفی می‌کند؛ پس از آن نیز ایشان در مرو حضور می‌یابد و با اینکه حضوری کوتاه‌مدت است اما تاثیر بسزایی دارد زیرا بحث خلافت را به دلیل عدم صداقت در این امر قبول نمی‌کند و جواب قاطعی به مأمون دادند که موجب خشم او شد و در مقابل ایشان فرمودند: «اگر این خلافت مال تو است جایز نیست خودت را خلع کنی و لباسی را که خدا به تو پوشانده به دیگری بدهی و اگر خلافت مال تو نیست چیزی که مال تو نیست جایز نیست آن را به من بدهی»؛ مأمون سپس ولایتعهدی را مطرح کرد و با تهدید به امام گفت: «چاره‌ای نداری جز قبول این امر»؛ امام نیز با نگاه امامتی موضوع را مورد توجه قرار داده و ولایتعهدی را می‌پذیرند به شرط آن که در هیچ یک از امور حکومتی و عزل و نصب افراد دخالت نکنند و می‌فرماید اگر قرار باشد هرکاری حتی در حوزه اعمال عبادی مثل نماز عید صورت بگیرد باید طبق الگوی اهل‌بیت(ع) انجام شود لذا وقتی از امام رضا (ع) برای اقامه نماز عید دعوت می‌شود آن حضرت با شکل و شمایل و هیاتی که رسول خدا و امیرالمومنین (ع) در نماز حاضر می‌شدند رهسپار نماز عید شد نَه مثل خلفای عباسی که با کبکبه و دبدبه و خدم و حشم و سوار بر مرکب به نماز عید می‌رفتند؛ هرچند که در جریان نماز عید نیز وقتی ماموران حضور مردم و استقبال را مشاهده می‌کنند به مامون خبر می‌دهند که این حضور منجر به بر ملا شدن حقیقت و از رفتن حیثیت خلافت مامون می‌شود لذا با پیامی به این مضمون که قصد ایجاد خستگی و به زحمت انداختن شما را نداریم، امام رضا (ع) را از نماز بر می‌گردانند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به جریان حرکت حضرت فاطمه معصومه (س) به سمت ایران برای دیدار با برادر بزرگوار خود امام رضا (ع) و درگذشت ایشان بین مسیر و دفن آن بانوی مکرمه در شهر مقدس قم، خاطر نشان کرد: همین مساله منجر به این می‌شود که قم تبدیل به یک پایگاه مقدس شود، از سوی دیگر شهادت امام رضا (ع) نیز خراسان را که در آن روزگار منطقه بسیار مهمی محسوب می‌شد تبدیل به پایگاه محوری کرد؛ نکته دیگر اینکه در جریان شهادت ائمه بعد از ثامن‌الحجج (ع) که در عراق حضور داشتند این کشور تبدیل به یک پایگاه می‌شود و به طور کلی منطقه تبدیل به مرکزیتی مهم برای شیعه می‌شود خصوصا اینکه امامزاده‌های بسیاری که منسوب به خاندان عصمت و طهارت بودند به ویژه از فرزندان امام کاظم(ع) و از منسوبین به امام رضا (ع) نیز عملا نقطه عطف شکل‌گیری و محوریت تمدنی برای این منطقه شدند و همه این اتفاقات با حضور امام رضا (ع) در ایران در آن زمان شکل گرفت و به تدریج گسترش یافت.
حجت الاسلام خانجانی با بیان اینکه مضجع شریف امام رضا (ع) و خواهر بزرگوارش حضرت فاطمه معصومه (س) همواره به لحاظ فرهنگی و تمدنی تاثیر بسزایی را تا به امروز در سطح ایران و کشورهای منطقه داشته و در آینده نیز این اثر ادامه خواهد یافت، تصریح کرد: همه این موارد مرهون حرکت امام رضا (ع) به سمت خراسان و شهادت ایشان در ایران بود، خواهر آن امام همام به عنوان یک امامزاده واجب‌التعظیم قم را تبدیل به مرکز علمی فقهی و شیعی کرد و عالمان و اندیشمندان مختلف از سراسر نقاط دنیا برای عرض ارادت و تحصیل روانه این شهر مقدس شدند.
این پژوهشگر در بخش دیگری از مباحث خود درباره تاثیر حضور ثامن‌الحجج(ع) بر گسترش تبادلات علمی در ایران اظهار کرد: شاید یکی از مهمترین بزنگاه‌ها همین مساله باشد و به طور خاص بحث مناظراتی که صورت پذیرفت، هرچند که این مناظرات با هدف تحقیر و کوچک کردن آن امام همام تشکیل می شد اما هربار کسانی که چنین قصدی داشتند مفتضح می شدند چراکه امام رضا (ع) به بهترین شکل پاسخ پرسش‌ها را ارایه کرده و دست برتر را داشت، آن حضرت به اندازه‌ای در حوزه‌های مختلف دانش تبحر داشت که مامون، بنا بر نقلی دخترش را به ازدواج ایشان درآورد و در توجیه بحث ازدواج دخترش با امام (ع) یکی از ویژگی‌های آن حضرت را علم فراوان ایشان بیان می‌کند وهمین نشان می‌دهد که جایگاه علمی حضرت چه‌قدر بالا بوده است که مامون خود این گونه معترف می‌شود، افزون بر آن که به سبب همین ویژگی، آن حضرت را عالم آل محمد(ص) می‌خوانند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: از سوی دیگر این مناظرات و جلسات بسیار تاثیرگذار شد و در دهه های آتی و ادوار پیش رو پایگاه های علمی را قوام بخشید، به ویژه در دوران امام جواد (ع) و شکل گیری پایگاه علمی در اهواز آن دوران و سپس قم، بنابراین لازم است که به این نکته توجه شود که امام رضا (ع) بنا بر مشهور حدود دو سال در ایران حضور داشت اما همین مدت زمان کوتاه و کلید خوردن جلسات مناظره منجر به مرکزیت یافتن دو محور علمی اهواز و قم شد و شهر مقدس قم تا همین امروز همچنان فعال بوده و هست و همه این موارد و این جایگاه علمی مرهون حضور پربرکت امام رضا (ع) در ایران و مضجع شریف خواهر بزرگوارش حضرت فاطمه معصومه(س) در قم است.
نظر شما