آژیر خطرِ کاهش جمعیت به صدا درآمد/ سال ۱۴۰۹ رشد جمعیت صفر می‌شود

دکتر «محمد جواد محمودی» رییس موسسه تحقیقات جمعیت کشور در گفتگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان با اشاره به میزان خام موالید و رشد جمعیت گفت: گزارش‌های آماری حکایت از این دارد که از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۴ شاهد افزایش موالید در کشور بوده‌ایم، اما پس از سال ۱۳۹۴ به علت خالی شدن توان درونی جمعیت و همچنین به تأخیر انداختن فرزندآوری به سنین بالاتر، تعداد تولدها با شیب تقریبا زیادی شروع به کاهش کرده و در سال ۱۴۰۲ تعداد موالید کشور (۱,۰۵۷,۹۵۸) نسبت به سال ۱۳۹۴(۱,۵۷۰,۲۱۹) کاهشی بیش از ۳۲ درصدی (کاهش بیش از ۵۱۰ هزار تولد) را به همراه داشته است. از سوی دیگر، تعداد تولدهای سال ۱۴۰۲ (۱,۰۵۷,۹۵۸) در مقایسه با سال ۱۴۰۱ (۱,۰۷۵,۲۳۱) نشان‌دهنده کاهش ۱.۶ درصدی (حدود ۱۷ هزار نفری) است.

وی در ادامه اظهار کرد: به همین منوال، میزان خام موالید از حدود ۲۰ در هر هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۹۴ با شیب زیاد در آغاز دوره و با شیب کم در سالهای اخیر به ۱۲.۳۸ در هر هزار نفر جمعیت در سال ۱۴۰۲ رسید و متوسط نرخ رشد جمعیت از ‌۳.۷ درصد در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ به ۱.۲۴ درصد در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ کاهش یافت. در نتیجه این روندها، نرخ رشد طبیعی جمعیت، در سال ۱۴۰۲ با شیبی کاهنده به حدود ۰.۷ درصد رسیده است.

محمودی با بیان اینکه یکی از دلایل مهم کاهش تعداد فرزندان اول و دوم به موضوع تغییر ساختار سنی جمعیت مرتبط می باشد. افزود: به لحاظ اینکه جمعیت متولد شده در دهه های ۶۰ و ‌۷۰ (اوج تولدهای دهه های اخیر) به تدریج از مرحله ازدواج و فرزندآوری عبور می‌کنند و به اصطلاح توان درونی جمعیت، در حال کم شدن است. به عبارت دیگر  این یک حقیقت انکارناپذیر است که تعداد موالید به میزان قابل ملاحظه ای تحت تأثیر نوسانات تعداد زنان در سن باروری است. یکی دیگر از علل مهم آن به تحرک اجتماعی صعودی افراد بخصوص افزایش سطح تحصیلات زنان مرتبط است، به عبارت دیگر، باعث شده که هزینه فرصت فرزندآوری زنان تحصیلکرده، آنقدر بزرگ شود که آنان تمایلی نداشته باشند که کار خود را رها کنند و به فرزندآوری و تربیت فرزند بپردازند. ضروری است که پس از ارزیابی اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، ابعاد مختلف این مسئله مورد واکاوی بیشتری قرار گیرد. در غیر این صورت  به احتمال زیاد، انتظار می رود تعداد تولدها با شیب (کم) و معنادار کاهش یابد و نرخ باروری، در کمتر از حد جایگزینی تثبیت گردد.

تعداد و درصد ولادت های ثبت شده در کشور برحسب تولد فرزند سوم تا فرزند پنجم و بیشتر در سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲

رییس موسسه تحقیقات جمعیت کشور افزود: در خصوص تعداد ولادت‌های ثبت شده کشور بر حسب ترتیب تولد فرزندان، شواهد آماری نشان می‌دهد تولد فرزند سوم، چهارم، پنجم و بیشتر در سال ۱۴۰۲ نسبت به سالهای ۱۴۰۰و ۱۴۰۱ رشد نسبی داشته است. یکی از علل افزایش نسبی می تواند به اجرایی شدن مشوق های مادی متعدد درنظر گرفته شده در مواد مختلف مرتبط با قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مرتبط باشد. با ملاحظات نظری و شواهد تجربی استنباط می شود که روند تغییرات جمعیتی در آینده بطئی و تدریجی خواهد بود.

محمودی ادامه داد: بنابراین، مسیر و روند تغییرات جمعیتی می‌تواند ارزیابی‌ها و دیدگاه‌ها در رابطه با اثرگذاری سیاست‌های جمعیتی را، دست کم در کوتاه مدت، تحت الشعاع قرار دهد. تا مادامی که نرخ باروری کمتر از حد جایگزینی باشد، پیش‌بینی می‌شود در سالهای آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم. مطلوب نبودن این اتفاق ناظر بر این است که هر وقت نرخ رشد جمعیت کاهش پیدا کند، درصد جمعیت سالخورده‌ها زیاد و افراد در معرض کار کم می‌شوند.

میزان باروری کل

رییس موسسه تحقیقات جمعیت کشور گفت: کاهش سریع نرخ باروری از ۶.۵ فرزند به ازای هر زن در دهه ۶۰ به حدود ۱.۸ فرزند در سال ۱۳۹۰ و افزایش جزئی آن تا حدود ۲ فرزند در پنج سال منتهی به سرشماری ۱۳۹۵ در طول تاریخ کشور بی‌سابقه بوده است.   برآوردهای مرکز آمار ایران بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال نشان می دهد، میزان باروری کل ایران (برای جمعیت ایرانی) در سال های١٣٩٦ و ١٣٩٧ و ١٣٩٨، ١٣٩٩ و ۱۴۰۰ به ترتیب برابر ٢.٠٩، ١.٩٥، ١.٧٤، ١.٦٥ و ۱.۶۱ فرزند به ازای هر زن بوده است.

وی با بیان اینکه در سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نرخ باروری درحدود ۱.۶ تثبیت شده است. خاطر نشان کرد: تمام استان‌های کشور کاهش میزان باروری کل را در سال‌های اخیر تجربه کرده‌اند، به طوریکه کاهش میزان باروری در اقصی نقاط ایران به مساله‌ای فراگیر تبدیل شده است. در همین رابطه نتایج بررسی‌های صورت گرفته بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال کشور نشان می‌دهد که ۳ استان باروری بیشتر از سطح جانشینی، ۱۲ استان باروری کمتر از سطح جانشینی یعنی ٢.۱ تا ١.٥ فرزند داشته و ۱۶ استان، باروری پایین (کمتر از ١,٥) و بسیار پایین (کمتر از ١.٣) را در سال ۱۴۰۲ تجربه کرده‌اند (جدول۵). همچنین ۱۵ استان با افزایش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ مواجه شده‌اند

وی با اشاره به استان‌های دارای افزایش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ گفت:  سال ۱۴۰۲ بالاترین نرخ باروری برای خراسان جنوبی  با  ۲.۳۲ بوده و پایین ترین نرخ باورری هم برای استان اصفهان بود.

برآورد سازمان ملل از آینده جمعیت و نرخ رشد آن

محمودی گفت: نتایج پیش بینی های سازمان ملل در سال  ۲۰۱۷ (جدول زیر) در مورد تحولات باروری نشان میدهد که در هر سه سناریو (پایین، متوسط و بالا) تا سال ۱۴۲۰ سطح باروری ایران به سطح جانشینی افزایش نخواهد یافت؛ و نرخ رشد جمعیت در هر سه سناریو کاهشی خواهد بود. در سناریوی حد پایین در سال ۱۴۰۹ نرخ رشد جمعیت ایران به حدود یک دهم درصد، یعنی نزدیک به صفر میرسد و بر مبنای سناریوی حد متوسط در سال ۱۴۲۹ نرخ رشد جمعیت ایران منفی می شود.

وی در ادامه بیان کرد: همچنین تغییرات حجم جمعیت ایران بر اساس سناریوهای سازمان ملل (بازنگری شده در سال۲۰۱۷) نشان می دهد که در صورت ادامه روند کنونی کاهش باروری، بر اساس سناریوی حد پایین، جمعیت ایران تا سال ۱۴۳۰ به حدود۸۳ میلیون نفر، در سال ۱۴۳۹ به حدود ۷۷.۶ میلیون نفر و تا سال ۱۴۷۹ به حدود ۴۲ میلیون نفر کاهش خواهد یافت. همچنین در صورت تحقق سناریوی حد متوسط، جمعیت ایران تا سال ۱۴۳۰ به حدود ۹۳ میلیون نفر، سپس تا سال ۱۴۷۹ به حدود ۷۲ میلیون نفر کاهش خواهد یافت.

رییس موسسه تحقیقات جمعیت کشور تصریح کرد: جمعیت ایران برای سال ۱۴۰۴ بر مبنای سناریوی حد متوسط  حدود ۸۶ میلیون و هفتصد هزار نفر پیش بینی شده است که با پیش بینی های مرکز آمار ایران منطبق می باشد.

پیش‌بینی تعداد و میزان رشد جمعیت ایران(هزار نفر) براساس سه سناریو سازمان ملل بازنگری شده در سال۲۰۱۷