به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، هر سال روز دوشنبه اول ماه اکتبر در جهان به عنوان «روز معماری» جشن می گیرند؛ کاخ ها و بناهای تاریخی و اماکن مذهبی ایرانی مملو از خلاقیت و زیبایی هستند که برخواسته از هویت ایرانی اسلامی و هنر دست معماران ایرانی بوده است؛ مدرنیسم در عصر حاضر همه شئون زندگی را تحت تاثیر خود قرار داده است و معماری هم از آن بی نصیب نمانده است، استفاده از شیوه های نو و تازه طراحی و معماری مرزهای خلاقیت و نوآوری را درنوردیده است، تناسب و هماهنگی زیبایی بناهای شهری را در چشم عابران چند برابر می کند، در کنار این در اغلب شهرها بناهایی را می بینیم که با یکدیگر تناسب چندانی ندارد و همین ناهمگونی باعث یک آشفتگی بصری در نگاه شهروندان می شود. درباره تناسب و هماهنگی طراحی بناهای شهری و آشفتگی های بصری با «امیر ثناجو»، باستان شناس و پژوهشگر میراث فرهنگی و معمار به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
چگونه می شود از معماری ایرانی اسلامی در بافت شهری مدرن استفاده کرد؟
معماری همانند سایر پدیده های که توسط انسان خلق و رشد پیدا کرده، یک پدیده پویا است و با تغییر عوامل و شاخص های موثر بر آن مثل عوامل سیاسی، اجتماعی فرهنگی و مذهبی، معماری هم دچار تحول و دگرگونی شده است، در چند دهه گذشته که جهان با سرعت بیشتری در حال مدرن شدن است، معماری هم تحت تاثیر مدرنیزه تغییرات جدی داشته و ناچار است که مدرن شود، اما این مدرن شدن فرایند بسیار پیچیده ای است و عوامل زیادی در آن موثر است که به صورت تخصصی تر اساتید و دوستان معمار می توانند در این زمینه نظر دهند، باید از خود سئوالاتی پرسید اینکه آیا این مدرن شدن یک پدیده جهانی است؟ آیا برای کل جهان مدرن شدن معماری را می شود با یک دید نگاه کرد؟ چه عواملی بر مدرن شدن معماری موثر است؟ نقش سنت در مدرن شدن معماری چیست؟ برای این بحث جمله ای از «کنزو تانگه» معمار برجسته ژاپنی نقل می کنم؛ این معمار می گوید: «نقش سنت در معماری همانند نقش یک کاتالیزور در یک واکنش شیمیایی است در یک واکنش شیمیایی چندین ماده یا عامل با همکدیگر واکنش نشان می دهند و این واکنش توسط کاتالیزور انجام می گیرد و یک محصول یا محصولات جدیدی بوجود می آید بدون اینکه اثر مستقیمی از آن کاتالیزور باشد با اینکه کل آن فرایند به خاطر کاتالیزور انجام شده است در معماری هم سنت باید به این شکل باشد». در طراحی روند معماری عواملی موثر هستند که در آنها باید سنت هم حضور داشته باشد، اما در نتیجه نهایی کار باید دیده شود. یعنی در طراحی که انجام گرفته اثری مستقیمی از خود سنت وجود نداشته باشد که مثال بارز آن در «برج آزادی» دیده می شود، در این اثر آقای «حسین امانت» از پارامترها و شاخص های مختلف معماری سنتی ایران تاثیر گرفته و در روند طراحی از آن استفاده کرده اما در نتیجه نهایی کار اثر مستقیمی از سنت نمی بینید و بنای برج آزادی یک اثر کاملا مدرن و جدید است با اینکه وقتی آنالیز می کنید می بینید چقدر معماری سنتی بر آن موثر بوده است.
چرا معماری برخی از مکان های مذهبی مثل مساجد (مسجد ولیعصر در مجاورت تئاتر شهر) با بافت شهری تناسب ندارد؟
شاید از لحاظ علمی معماری و طراحی شهری ۲ مقوله جدا از هم باشد اما رابطه نزدیکی با یکدیگر دارند؛ ما می توانیم یک بنای معماری را به صورت مستقل و جدا از محیط پیرامونی نقد کنیم، اما یک بنا با بافت پیرامونی معنا پیدا می کند، به همین خاطر جایابی یک معماری و متناسب بودن آن با بافت پیرامون مسئله مهمی است، یک بنا شاید از لحاظ طراحی اثر فاخری باشد، اما وقتی آن اثر فاخر در یک بافت ناهمگن و نامتناسب قرار می گیرد علاوه بر اینکه زیبایی آن به چشم نمی آید سایر شاخصه ها و ارزشمندی بنا هم پوشیده باقی می ماند. مثال خوب برای این موضوع همان «مسجد ولیعصر» در ضلع جنوبی «تئاتر شهر» است، اگر این مسجد در داخل یک بافت مسکونی طراحی می شد قطعا شاخص های خود را بیشتر به نمایش می گذاشت و یک اثر بسیار زیبا و مدرن محسوب می شد، اما به خاطر جایابی نادرست، این مسجد در گوشه ای باقی مانده و شاید به آن صورت که ارزشمندی این اثر را نشان دهد به آن توجه نشده است، به همین خاطر چه در معماری سنتی و مدرن باید به این مسئله توجه داشته باشیم که یک اثر باید با بافت پیرامون خودش همگون باشد.
چه عواملی می تواند بر جایابی نادرست بناها تاثیر بگذارد؟
جایابی بناها به عوامل متعددی مخصوصا سیاست های شهرسازی بستگی دارد، اگر این سیاست های شهرسازی درست پی ریزی نشود و بر اساس منابع علمی نباشند و عوامل حاشیه ای بر آن تاثیر بگذارد طبیعتا بناهای ایجاد خواهد شد که شاید جدید و مدرن باشند اما از لحاظ فرهنگی و سایر شاخصه ها ارتباط چندانی با محیط پیرامون نداشته باشند، ممکن است بنایی با هدف تاثیر گذاری بر محیط ساخته شده اما چون جایابی و کاربری درستی نشده است نه تنها بر محیط اطراف اثر نمی گذارد بلکه ارزشمندی خود را هم از دست می دهد.
بسیاری از بناهای شهری یک شلختگی بصری در ذهن ایجاد می کند چرا در بناها از یک سبک واحد معماری الگو برداری نمی شود؟
در سده های پیشین طراحی شهری مستقیم توسط حکومت ها و با نظر معماران همان عصر انجام می شد، بناها بر اساس مبنای علمی و شرایط فرهنگی طراحی می شد که اصول و چهارچوب مخصوص خود را داشت، اما در معماری جدید با اینکه طراحی شهری توسط صاحبنظران و متخصصان این حوزه انجام می شود اما معماری خصوصا در طراحی نما چون فاقد التزام اجرایی است دچار این آشفتگی شده است. در کلان شهر تبریز معماران با اینکه می توانند بر اساس قوانین نظام مهندسی و شهرداری معماری و طراحی کلاسیک ایرانی انجام دهند اما می بینیم بناهای کلاسیک رومی به شکل معماری زشت و زمختی در شهر انجام می شود و اجرا و طراحی ها نیز با مجوز قانونی انجام شده است و این خلاءاجرای قوانین را می بینیم، بنابراین اگر قوانین فعلی اجرا می شد شاهد این نابسامانی بصری در شهر نبودیم. در ایران معماران خوبی داریم که بر اساس معماری سنتی، معماری بومی و محلی طراحی خوبی انجام می دهند.
چرا ذائقه مردم به سمت استفاده از نماهای رومی رفته است؟
ذایقه مردم به سمت معماری غربی بویژه «نماهای رومی» که در خود اروپا هم مطرود شده است می رود. این شیوه طراحی به سایر عوامل اجتماعی بستگی دارد، در واقع می شود گفت برخی برای نشان دادن قدرت و ثروت شان از نماهای سنگی اجرا می کنند با اینکه از لحاظ فنی نماهای سنگی در هنگام زلزله و بحران های طبیعی خودشان معضلاتی را ایجاد می کند اما مردم استفاده می کند.
خلاء قانونی بر معماری بی هویت در شهرها اثر گذار است؟
متاسفانه معماری های غربی و معماری های بی هویتی که نه غربی و نه شرقی هستند در گوشه و کنار شهرهای بزرگ ایران اجرا می شود و به دلیل خلا قانونی که وجود دارد جلوی اجرای این نماها گرفته نمی شود. خوشبختانه در شهرتاریخی مثل یزد قوانین سختگیرانه ای در این زمینه اعمال می شود ولی متاسفانه در کلان شهرهای شیراز، تبریز و تهران قوانین محکمی در این زمینه وجود ندارد، اگر قوانین ضمانت اجرایی بیشتری داشتند شاهد این معماری های زشت و زمخت و فاقد هویت در کشور نبودیم.
نظر شما