خبرگزاری شبستان، گروه دین و اندیشه- نازلی مروت: در اسناد تاریخی به جا مانده واقعه توپ بندی یکی از فجایع دردناکلی بود که در دوره قاجار برای شیعیان رخ داد. این واقعه در پی قرار داد معروف ۱۹۰۷ میلادی(۱۳۲۴قمری) وحضور قوای نظامی روسیه تزاری در شمال ایران و خراسان رخ داد.
ماجرای ورود روس ها به مشهد و حرم
آن روزها پس از ورود واحدهای نظامی روسیه به مشهد، دستهای با تجهیزات کامل وتوپخانه به بهانه حفظ امنیت اتباع روس وارد شهر شد. این رویداد که در سال ۱۳۳۰قمری رخ داد، با همراهی رکن الدوله والی وقت خراسان توام شد. او نظامیان روس را اسکان داد. این اتفاقات در زمانی رخ داد که محمدعلی شاه قاجار با مشروطه خواهان وارد کشکمش شده بود. مخالفان مشروطه که در مشهد ساکن بودند با انقلابیون درگیر بودند. مخالفان مشروطه با حمایت دول بیگانه در شهر اغتشاش ایجاد کردند.
زمانی که درگیری ها به حرم مطهررضوی کشیده شد، عده ای به رهبری طالب الحق و نوقانی مسجد گوهرشاد و صحن عتیق را در اختیار گرفتند و برخی دیگر به فرماندهی هراتی صحن نو را به تصرف خود در آوردند. این همه ماجرا نبود و افرادی که تفنگدار نامیده می شدند بست بالاخیابان(خیابان شیرازی کنونی) و پایین خیابان (خیابان نواب کنونی) و بازار را در دست گرفتند و زمینه ناامنی شهر را فراهم کردند. زمانی که ناامنی برمشهد حاکم شد، روسها وارد میدان شدند و به بهانه حفظ امنیت نیروهای مستقر را در سطح شهر پراکندند. والی خراسان مجبور به استعفا شد، نظمیه خلع سلاح شد و شهر به تصرف روسهای تزاری افتاد.
روسها به ساکنین حرم ۴۸ ساعت مهلت داد تا به قائله خاتمه دهند، متولی باشی حرم وارد میدان شدتا اتفاقات جامعه از دایره حرم خارج شود. اما تلاش مرتضی قلی خان طباطبایی بی نتیجه بود. به این ترتیب در دهم ربیع الثانی ۱۳۳۰ هجری قمری دو ساعت و نیم مانده به غروب آفتاب روسها حرم رضوی را بمباران کردند و این بمباران تا نیم ساعت مانده به شب ادامه یافت. حدود ۳۰۰ گلوله به حرم اصابت کرد که خسارات فراوانی به اماکن متبرکه به ویژه گنبد مطهر، گلدسته‌ها و مسجد گوهرشاد وارد آمد.
اما این همه ماجرا نبود. سربازان روس بعد از بمباران وارد حرم شده و با تصرف صحن کهنه، و مسجد گوهرشاد وارد بخش روضه منوره شده و به قتل و عام مردم و زائران دست زدند.
بعد از فریادهای تظلم خواهی مردم، کشتار مردم متوقف شد. سربازان روس، اسیران را در صحن کهنه جمع کردند. آنها با این بهانه که هدف ما برقراری امنیت در مشهد بوده، به کار خود سرپوش گذاشتند.
حرم مطهر رضوی چهار روز در تصرف روس های تزاری بود. بعد از آن متولی باشی حرم را احضار و از او دستخط گرفتند که چیزی از اموال حرم کاسته نشده است. در منابع تاریخی این واقعه تلخ را «فتنه الکبری»، «آشوب آخرالزمان» و «عاشورای ثانی» خوانده اند. برخلاف آنچه روسها مدعی شدند، برخی اشیای نفیس و کتب کتابخانه آستان قدس مفقود شد. این سرقت آثار فرهنگی و معنوی در کنار قتل و عام افراد بسیاری از زائران و ساکنان شهر بخشی از جنایات سربازان تزاری است.
به توپ بستن حرم مطهر، تلخ‌ترین رویداد اواخر دوره قاجار برای شیعیان است زیرا علاوه بر هتک حرمت حرم رضوی، معماری حرم مطهر نیز آسیب دید. مساله ای که برای علاقمندان تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام حائز اهمیت است. به عقیده برخی کارشناسان و تاریخ پژوهان حرم مطهر رضوی این اتفاق موجب شد تا نگرش مردم مشهد به سربازان روس منفی شده و نسبت به حضور آنان معترض شوند. اعتراضی که در قالب شعر و لعن فریاد زده شد.
به عنوان مثال میرزا طاهر رضوی که از هنرمندان آستان قدس رضوی در آن ایام بوده و در آثار هنری به جا مانده از وی روایت واقعه حمله روسها به حرم به زیبایی به تصویر کشیده شده است، اشعاری را سروده است. در نقاشی که میرزا طاهر از واقعه دهم ربیع الثانی به تصویر کشیده چنین آمده است:
به یک صفحه شد رسم آن داستان
که آگه شود روح اهل جهان
خبر یافت از آن نقشه کنسولگری
روانش برافروخت چون آذری
بگفتا شود دستگیر
به زندان نظمیه گردد اسیر
مراجلب کردند وقت پسین
به نظمیه بردند آن ظالمین
این شعر زمانی سروده شده است که نامبرده به واسطه نقاشی واقعه حمله روسها توسط سربازان روس دستگیر و مواخذه شده بود.
منابع:
۱)دایره المعارف آستان قدس رضوی
۲)پژوهشنامه مطالعات اسنادی و آرشیوی / روایتگری میرزا طاهر رضوی از واقعه توپ بندی حرم رضوی/ بهزاد نعمتی
نظر شما