آغاز عصر جدید با دود سفید...

خبرگزاری شبستان: استعفای پاپ بندیکت شانزدهم که اقدامی بی سابقه در 600 سال گذشته در تاریخ کلیسای رم محسوب می شود چراکه به دلیلی جز مرگ، یک پاپ از سمت خود کنار رفته است، زمینه ای را فراهم آورد تا به سلسله مراتب کشیشان در آیین مسیحیت، چگونگی انتخاب پاپ و شرایط وی و نیز درباره ساختار تشکیلاتی روحانیت کاتولیک در گفتگو با رضا عیسی نیا، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی) و مولف کتاب های "اندیشه سیاسی شهید مدرس"، "حوزه علمیه و دولت جمهوری اسلامی ایران" و ... به بحث گذاشته شده است، که بخش نخست آن ارائه می شود:
 

آیا مسیحیت وجود یک طبقه ای را که در آن عالمان دینی فعال باشند، پذیرفته است؟
در پاسخ ابتدا باید گفت که مسیحیت با سه شاخه ارتدوکس (از ابتدا)، کاتولیک (از قرن 4 میلادی با شورای نیقیه) و پروتستان ( از قرن16میلادی با رفرم مذهبی) است.
در این میان پروتستان با اصلاح مذهبى به عنوان اولین چالش جدى و شکننده که توانست مرجعیت تمام عیار روحانیت کاتولیک را بشکند و یکى از کارکردهاى سیاسى روحانیت کاتولیک یعنى مشروعیت‏بخشى و عدم مشروعیت بخشى حکومت توسط لوتر از بین برد، چون لوتر پاپ را فاسد، ظالم و دنیاپرست خواند و قدرت بلامنازع او را نامشروع اعلام کرد او تا آنجا پیش رفت که اعلام کرد، رستگارى براى کسانى میسر است که از حکومت پاپ سرپیچى کنند. لوتر که در سال 1483 متولد و در سال 1517 اعلامیه‏اى مشتمل بر 95 ماده‏اى منتشر کرد، و بر آن اساس برخى از مسلمات مسیحیت را دچار مشکل کرده بود از جمله عصمت پاپ و یا مرجعیت کلیسا و پاپ شناخته می شود، می توان گفت که دین مسیحت بطور عام و مذهب کاتولیک بطور خاص مانند همه ادیان و مذاهب دنیا یک فرقه و طبقه‏ای دارند که آن را به نام (کشیش) می شناسند و در قرآن (قسیس) معرب آن است. آنان (پاپ و کلیسا و کشیشان) به لحاظ اعتقادى بر این باورند که از ذات و صلاحیت ویژه‏اى برخوردارند و بطور مشخص از روح‏القدس سرشارند.

آیا این نامگذاری در دین مسیحیت از ابتدا برای علمای دینی چنین مراتبی را لحاظ کرده است؟
در نامه‏ها و یا رسائل اولیه پولسِ رسول، تقریبا هیچ اشاره‏اى به مقامات و روساى کلیسا به چشم نمى‏خورد پس پرسش در مورد مقامات رسمى و ثابت کلیسا از آن دورانی سئوال است که بدون پاسخ مى‏باشد. اما در اواخر عهد جدید افرادى به نام شماس یا خادم کلیسا یا بزرگترها presbyters را مى‏بینیم که در کلیساهاى محلى براى منظورهاى معینى گماشته شده بودند هر چند که امروزه نقش و وظیفه آنان روشن نیست، به هر صورت هر یک از آنها نقش و اعتبار جداگانه‏اى داشتند و در حدود سال هاى 90 میلادى و پس از آن بود که واژه اسقف (اپیسکوپوس Episcopus ) بشدت در میان مسیحیان رایج شد، لذا در هر یک از شهرهاى بزرگ آن روزگار یک اسقف اعظم وجود داشت که بر کلیساهاى موجود در آن شهر و اطراف آن کنترل و اعمال نظر و حاکمیت مى‏نکرد. البته میزان قدرت و اعتبار اسقفان در آن سال‏هاى نخستین کاملاً متفاوت بوده بعضى از آنها افراد بى‏نهایت مهمى بوده و بر قلمروى خارج از محدوده اختیار قانونى خود کنترل فراوانى داشتند اما بتدریج اسقفان به پادشاه روحانى (کلیسایى) تبدیل شدند و تمام قدرت و اقتدار کلیساهاى زیرنظر یک اسقف در دست قدرت وى بود و او بود که باید تعیین مى‏کرد که نظریه عقیدتى مسیحیت در مواجهه با نظریات و آراء معارض چه باشد به هر حال تا تشکیل شوراهای اسقفى که در آن اسقف ها در شورایى جهانى (نظیر شوراهاى نیکائیه یا نیقیه ـ قسطنطنیه و جالسدون) شرکت کرده، اسقف ها کم و بیش مثل پادشاهانى مستقل عمل مى‏کردند.
چون، کاتولیک‏ها پاپ را اسقف رم و به عنوان جانشین پتروس petrus و رهبر مسیحیان عالم مى‏دانند، از این رو کلیساى کاتولیک خود را وابسته به نظامى مى‏داند که پتروس بانى آن بود به همین دلیل اسقف‏ها که خود را مجرى احکام او مى‏دانند را نایبان عیسى مسیح (ع) مى‏خوانند و امروزه ساختار تشکیلاتى کلیسا یا سازمان کلیساى کاتولیکى در سلسله مراتب و هیروکراسى قابل توضیح و تبیین است.

سلسله مراتب کاتولیک (مفصل بندیِ هیرارشی) چگونه است؟
برای پاسخگویی این بخش از پرسش شما می توان از دو زاویه وارد بحث شد.
1- یکى اینکه محدوده بررسى ما خود واتیکان به عنوان دولتى مستقل در محدوده 45 هزار مترى ایتالیا است که بزرگترین کلیساى جهان یعنى کلیساى بزرگ سن پیترو در آنجا واقع شده و همچنین کاخ واتیکان که یک هزار اتاق دارد؛ این کشور گالری هاى نقاشى و نفیس‏ترین و گرانبهاترین خزائن عالم مسیحیت را دارا است پیش از وحدت ایتالیا، از شرق تا غرب این کشور و از دریا جزء قلمرو پاپ اعظم بود اما پس از آنکه سپاهیان ایتالیایى از 1870 رم را تصرف کردند بساط سلطنت و فرمانروائى پاپ برچیده شد، این کار را با این عذر انجام دادند که اگر رم جزئى از پادشاهى ایتالیا شمرده نشود ایتالیا داراى وحدت نمی شود.
پس از انعقاد پیمان "لاتران" روابط دیپلماسى کامل میان واتیکان و دولت ایتالیا برقرار شد. پاپ رئیس شهر واتیکان با اختیار کامل قانون‏گذارى و اجرائى و قضائى شناخته شد و اکنون واتیکان مانند دیگر ممالک مستقل جهان با تمام کشورها روابط دیپلماسى دارد. شهر واتیکان داراى راه‏آهن مخصوص، یک ایستگاه عالى رادیو، یک پستخانه، رصدخانه، کتابخانه، سربازخانه، دادگاه و یک زندان نمونه است این شهر همچنین روزنامه و مطبوعات مخصوص به خود دارد و نام روزنامه‏اى که در آن منتشر مى‏شود که "اسرواتوره رومانو" (نگرنده روم) نام دارد. محافظان این شهر به گارد سوئیسى معروفند، اینان در ابتدا به خدمت پاپ ژون جولیوس روم درآمدند و طبعا طرح لباس وی را از جامه‏هاى آن زمان اقتباس کرده‏اند تا سپس میکل آنژ آن را تکمیل کرد.
2- دومین راه تشریح ساختار سیاسی واتیکان این است که روحانیت کاتولیک و واتیکان بر اساس شعاع و قلمروِ کارىِ واتیکانِ 45 هزار مترى در جهان را بررسى مى‏کنیم یعنى این سازمان را فقط در 45 هزار متر محدود نکنیم، بلکه گستره مشروعیت و کارآیى این نظام در سرتاسر جهان را در نظر مى‏گیریم سازمانی که از واتیکان حمایت مى‏شود. یعنى تشکیلاتى که 40 هزار خلیفه‏گرى در سرتاسر دنیا دارد که شامل 400 هزار کشیش، 800 هزار راهبه، 500 هزار اسقف و 200 کاردینال است. سازمانى که تمرکزگرا بوده و هسته اساسى آن پاپ محسوب می شود.
به هرحال ساختار تشکیلاتى واتیکان که تلاش جدى جهت احیا، تداوم و استمرار ساختار تشکیلاتى سده‏هاى میانى و احیاى نظام ولایى پاپى در دنیاى مدرن دارد یا بر اساس همان ساختار و سلسله مراتب (هیرارشی) بنا شده و یا اینکه آن‏را بازسازى کرده است.
 

اگر بخواهیم در یک تیپ لوژی ساده تر ساختار اساسی کلیسای کاتولیک را بیان کنیم شما چگونه آن را تشریح می کنید و در این ساختار پاپ چه جایگاهی دارد؟
در رأس کلیساى کاتولیک پاپ یعنى جانشین پتروس قدیس است که سه مقام رسمى با خود همراه دارد و عبارتند از 1- ریاست و رهبرى مقر مقدس، به عنوان دولت مرکزى کلیساى جهانى کاتولیک 2- ریاست دولت ـ شهر واتیکان به عنوان دولت ملى مستقل و 3- ریاست خلیفه‏گرى دولت ـ شهر واتیکان و شهر رم. یکى از ویژگى‏هاى پاپ خطاناپذیر بودن (عصمت) است که در شوراى اوّل واتیکان مصوب و اعلام شد.
بر اساس این اصل پاپ در هنگام صدور بیانیه رسمى یعنى در مقام کشیشى همه مسیحیان، به واسطه مرجعیت عالى رسولى خود، هنگامى که آموزه‏اى را تبیین مى‏کند، یا حکمى اخلاقى و یا ایمانى را واجب مى‏شمرد، از آنجا که با مساعدت پترس قدیس همراه است، داراى مقام خطاناپذیرى است بر این اساس بیانیه‏هاى پاپ رم تغییرناپذیر محسوب می شود.
2- حوزه‏هاى اسقفى: بعد از واتیکان حوزه‏هاى اسقفى بالاترین مرجع دینى کاتولیک محسوب مى‏شوند هر اسقف مى‏تواند رهبر دینى یک یا چند حوزه اسقفى باشد در جهان حدود 1800 حوزه اسقفى و 500 حوزه اعظم اسقفى وجود دارد البته محل اجراى مراسم و عبادات مذهبى از جانب اسقف و مرکز فعالیت او، کلیساى جامع است بر همین اساس تاج و مرصع اسقفى در کلیساى جامع نگاهدارى مى‏شود به دنبال برگزارى دومین شوراى واتیکان (یعنی سال 1963 تا 1965) که طى آن به افراد غیر روحانى نیز اجازه داده شد در مراسم عشاء، ربانى شرکت جویند بدین ترتیب افراد لائیک نیز رسما به خدمت کلیسا درآمدند و موظف به تبعیت از سلسله مراتب اسقفى شدند.
3 – کاردینال ها، پس از پاپ درجه کاردینالى بالاترین مقام در کلیساى کاتولیک است، کاردینال ها از سوى پاپ انتخاب مى‏شوند و بالاترین شوراى کلیسا را که "شوراى کاردینالى" یا "شوراى مقدس" نام دارد را تشکیل مى‏دهند اغلب کاردینال ها را پاپ از میان اسقف‏هاى حوزه‏اى انتخاب مى‏کند تعداد کاردینالها در ابتدا 70 نفر بود اما تا سال 1991 به 163 نفر رسید و امروز به پیش از 200 نفر رسیده‏اند وظایف آنها این است که به دنبال مرگ پاپ، جانشین او را از میان اعضاى خود تعیین ‏کنند.

درباره فرآیند انتخاب پاپ تا شروع به کار او در کلیسای رم را شرح دهید.
پاپ جدید در دو صورت انتخاب می شود یا این که پاپ قبلی مرده باشد و یا این که استعفا کرده باشد که در تاریخ کاتولیک تا به حال دو مورد استعفا اتفاق افتاد است یکی در سال 1415 میلادی "گریگوری دوازدهم" نیز از سمت خود کناره گیری کرده بود. و دومین موردش هم بعد از 600 سال یعنی با اسعفای پاپ بندیکت شانزدهم در 2013 اتفاق افتاد.
اما فرآیند انتخاب پاپ، توسط گروهی که با نام "مجمع کاردینال‌ها" شناحته می‌شوند، صورت می‌گیرد؛ اعضای این گروه ظرف مدت 20 روز از روزی که راتزینگر پاپ بندیکت آلمانی از سمت خود استعفا کرد، فراخوانده می‌شوند این مجمع کاردینال‌ها به طور ویژه بر انتخاب پاپ جدید متمرکز می‌شوند و تنها کاردینال‌های که زیر 80 سال سن دارند، می‌توانند در رای گیری شرکت کنند. بدین جهت از 120 کاردینال، 118 کاردینال می توانند در این مجمع حضور پیدا کنند و یکی از آنها غایب و دیگری هم به خاطر فساد اخلاقی نمی تواند در این نشست حضور یابد.
کاردینال‌ها تا زمان انتخاب پاپ جدید با جهان ارتباطی نخواهند داشت و پشت درب‌های بسته می‌مانند. چون در زمان قدیم انتخاب پاپ در مدت چند روز انجام می شد بنابر این در هنگام انتخاب پاپ کاردینال ها در کلیسای کوچک سیستین که در داخل واتیکان قرار دارد، می خوابیدند در این مدت آنها اجازه خروج از ساختمان اصلی را تا زمانی که به تصمیم نهایی نرسیده‌اند نداشتند. این مجمع تحت تدابیر امنیتی شدید برگزار و هر گونه تجهیزات شنیداری از کلیسا خارج می‌شود. کاردینال‌ها قسم می‌خورند و قول می‌دهند که مسئله‌ای از زبان آنان به خارج دیوار‌ها درز نکند. در این مدت کاردینال به رادیو و تلویزیون دسترسی ندارند و بدون تلفن همراه هستند. آنان همچنین حق صحبت با رسانه‌ها را ندارند.
دو رای گیری هر روز صبح و دو رای گیری هر روز عصر در این کلیسای کوچک انجام می‌شود. هر کشیشی می‌تواند هر کاردینال دیگری را انتخاب کند و این رای گیری آنقدر انجام می‌شود تا تعداد افراد به حداقل برسد. برای انتخاب پاپ جدید به دو سوم به علاوه یک رای نیاز است. سه کاردینال منتخب برای جمع آوری آرای کاردینال‌های غائب (به علت بیماری) و سه کاردینال برای شمارش آرا و سه کاردینال برای نظارت بر شمارش آرا انتخاب می‌شوند. برگه‌های رای پخش می‌شوند و هر کاردینال نام فرد مورد نظر را می‌نویسد و با صدای بلند سوگند می‌خورد و به محراب می‌رود و سپس آن را درون صندوق رأی سینی مانندی که بشقاب نان عشای ربانی است، می‌اندازد. بعد از آن آرا به جام بزرگی منتقل می‌شوند. در این فاصله برای این که مردم از جریان کار مطلع شوند قبل از هر رای گیری مجدد، آرای قبلی سوزانده می‌شود و قبل از آغاز مجمع اصلی، دود هر روز از بالای سقف کلیسا خارج می‌شود. دود سیاه به این معناست که تصمیم نهایی صورت نگرفته و دود سفید به معنای انتخاب پاپ جدید است. همچنین زنگ کلیسا نیز به صدا در می‌آید تا در صورتی که دود خاکستری منتشر شده، کسی اشتباهی نکند.
سپس پاپ جدید نام سلطنتی را که انتخاب کرده اعلام می‌کند. پاپ جدید به اتاق لباس پوشیدن می‌رود که سه لباس رسمی پاپی کوچک، متوسط و بزرگ در آن قرار دارد. سپس حلقه "فیشرمن" به پاپ داده می‌شود و بعد، پاپ به جایگاه افتخار می‌رود و بقیه کاردینال‌ها از دعای خیر او بهره‌مند می‌شوند. پس از آن، خادم کلیسا از فراز بالکن میدان "سنت پیترز" اعلام می‌کند:"ما یک پاپ داریم". در این زمان پاپ جدید به بالکن می‌رود و نخستین سخنرانی خود را ایراد می‌کند؛ سخنرانی که جمعیت انبوهی در میدان سنت پیترز به همراه میلیون‌ها تن از سراسر جهان از طریق رسانه‌ها به آن گوش می‌کنند.
 

پاپ دارای چه ویژگی ها و کارویژه هایی است؟
یکی از ویژگی های پاپ کسب مقام رهبری کاتولیک است، کارکردهاى اصلى پاپ عبارتند از: حل بحران‏هاى جهانى‏اى که یک‏ طرف قضیه را مسیحیان تشکیل داده باشند که در چنین موقعیتی حضور پاپ فعال می شود و دیگری مسیحى سازى جهان معاصر.

ادامه دارد/