"طلا و یاقوت سرخ"خراسان جنوبی در دستان مسافران نوروزی

به گزارش خبرگزاری شبستان از بیرجند، خراسان جنوبی دارای محصولات استراتژیک در سطح کشور و جهان است که از آن جمله می توان به زعفران (طلای سرخ)، زرشک(عقیق)، انار اشاره کرد.

از دیگر محصولات می توان به عناب اشاره کرد که شهرستان بیرجند، بیشترین تولید را در سطح کشور دارد. آلو بخارا، کشک سیاه و زیره ای، بادام کوهی، برگه هلو، قره قروت، توت خشک، قالی و .. را می توان به عنوان دیگر سوغاتی های استان به میهمانان و مسافران نوروزی استان معرفی کرد.

این روزها بازار بیرجند همچون قبل عید رونق خود را دارد. مشتری هایی که این روزها در بازار دیده می شوند بیشتر به مغازه های عرضه کننده سوغات مراجعه می کنند. زعفران، زرشک، عناب و کشک خراسان جنوبی زبانزد عام و خاص است.

زعفران؛ طلای سرخ خراسان جنوبی
کمتر کسی پیدا می‌شود که نامی از زعفران نشنیده باشد چرا که این گیاه شاهانه، امروز دیگر در سفر‌ه‌ های ایرانیان به غذاهای سنتی مادران رنگ و لعابی زیبا می‌دهد. زعفران، گیاهی است با خواص اعجاب برانگیز و دنیایی از عطر، طعم و رنگ‌های زیبا.

زعفران، یکی از ارزشمندترین رستنی‌های ایران است که با رنگ و رایحه‌ای دل انگیز و مزه‌ای دلپذیر، جهانیان را مجذوب خود کرده است. زعفران از زمان‌های بسیار دور در ایران کشت می شده و ایران را خاستگاه این گیاه می‌دانند.

کتاب فلورا ایرانیکا از تعداد 8 گونه زعفران زینتی نام برده که با این ترتیب با احتساب زعفران مزروعی گونه‏ های شناسایی شده زعفران در ایران به 9گونه می‏ رسد. کشت زعفران در گذشته‏‌های دور، در بسیاری از مناطق فلات مرکزی ایران معمول بوده است. در حال حاضر منطقه عمده کشت زعفران به خراسان جنوبی که زمانی به قهستان شهرت داشته و امروزه شامل شهرستان های نهبندان، بیرجند، قاین، گناباد، فردوس و طبس می‏ شود، محدود شده است.

گل زعفران در بسیاری از استان‌های ایران کشت می‌شود، لیکن بیشترین مقدار زعفران کشور در استان خراسان تولید می‌شود. کشت زعفران در حال حاضر در ایران به استان خراسان جنوبی (95 درصد) و استان های اصفهان، کرمان، مرکزی، یزد، کرج و فارس (5 درصد) منحصر شده است.

زعفران از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است. مهمترین خاصیت زعفران که از قدیم الایام از آن استفاده می‌شده است درمان افسردگی می‌باشد. زعفران دارای بویی قوی و طعمی تلخ است. خوردن چای زعفران باعث هضم غذا می‌شود، اثر مسکن درد دارد، قاعده آور است، باعث تحریک اعصاب می‌شود، زعفران خون ساز است و گردش خون را آسان می‌سازد، مصرف زعفران خونریزی‌های بعد از زایمان را از بین می‌برد، کبد را تصفیه و قوی می‌سازد، سرفه را رفع و اثر مفید روی درمان برونشیت دارد.

زرشک، یاقوت خراسان جنوبی
زرشک درختچه ای است دارای ساقه ای خاردار که ارتفاع آن تا 4 متر نیز می رسد. چوب این درخت قهو ه ای، قرمز و یا زردرنگ است. برگ های آن بیضی شکل با دندانه های اره ای و گل های آن خوشه ای و زردرنگ است.

شاخه های زرشک تیغ زیادی دارد. میوه زرشک قرمز رنگ، گوشتی، بیضی شکل و دارای طعمی ترش است. قسمت مورد استفاده این گیاه ریشه، پوست ریشه و ساقه، برگ، گل و میوه آن است.

برگ زرشک حاوی مقدار زیادی ویتامین C است و در اسهال های مزمن، آب آوردن انساج و در بیماری اسکوربوت مصرف می‏ شود. جویدن برگ باعث سفت شدن لثه‏ ها و جلوگیری از خونریزی می‏ گردد. گل‏ های زرشک، مجتمع و به صورت خوشه‏ ای و آویخته است. در هر خوشه از 15 تا 25 گل وجود دارد که در اردیبهشت و خرداد ماه ظاهر می‏ شوند.

میوه زرشک کوچک، قرمز رنگ، بیضوی، دارای 3-1 هسته (دانه) و یا بدون دانه است. ارقام دانه دار کمتر مصرف غذایی دارند. در خراسان جنوبی زرشک بی‏ دانه به عنوان یک میوه مطلوب در شهرستان‏ های بیرجند و قاینات کشت می‏ شود. البته ارقامی از زرشک با رنگ‏ های متفاوتی‏ از قبیل زرد، بنفش و آبی نیز در بین توده‏ های زرشک مشاهده می‏ شود.

میوه زرشک ترش و اثر قابض دارد و برای بیماران تب‏دار و نیز برای رفع اسهال‏ های ساده، خونریزیها، ورم لثه، دردگلو، بی‏ نظمی‏ های دستگاه گوارش، امتلاء معده، قولنج‏ های کبدی و کلیوی و نیز در درمان یرقان و دیابت استفاده می‏ شود. از دانه زرشک صرف نظر از مصارف غذایی در صنایع تبدیلی از قبیل مربا، ژله، آب میوه، نوشابه گازدار، کنسرو، مارمالاد، نکتارین و گرد زرشک استفاده می‏ شود.

از برگ، چوب، پوست، ریشه و میوه این گیاه آلکالوئیدی به نام بربرین استخراج می‏ شود که یک ماده کاملاً تلخ است. از بربرین علاوه بر مصارف پزشکی (بیماری پزوریاسیس یا داء الصدف) در صنعت، برای رنگ کردن الیاف پشم، ابریشم و پنبه به کار می‏ رود. بربرین مستقیماً و یا با واسطه زاج بر روی الیاف نامبرده اثر کرده، ایجاد رنگ زرد قشنگی می‏ نماید. بربرین برای رنگ چرم و نیز در منبت‏ کاری مورد استفاده قرار می‏ گیرد. برای رنگ کردن اشیاء بیشتر از ریشه زرشک استفاده می‏ شود.

زرشک یک گیاه کم توقع از لحاظ آبیاری و نیاز به مواد غذایی می‏ باشد و در مناطق کوهستانی که زهکش طبیعی دارند بهتر از زمین‏ های دشت می‏ روید.

98 درصد از زرشک کشور در این منطقه تولید می شود که 10 درصد این محصول صادر و بقیه در داخل استان استفاده می شود.

انار؛ یاقوت بهشت
اَنار نام علمی یکی از میوه‌های درختی است که دانه‌هایی اغلب قرمز و گاهی سفید و یا به رنگ‌هایی مابین آن دو دارد. رنگ پوست آن نیز قرمز یا تقریبا زرد است. انار بومی مناطق شرق ایران تا کوه‌های هیمالیا در شمال هند است و یکی از اولین گیاهان اهلی شده‌است. ایران با تولید سالانه 800 هزار تن انار، بزرگ‌ترین تولیدکننده انار در دنیا بوده و هندوستان دومین کشور تولید کننده ‌است. در ایران، شهرستان‌های ساوه، نی‌ریز و فردوس، به ‌ترتیب بزرگترین‌ تولیدکنندگان انار هستند.

انار در رنگ‌های مختلف از سفید تا سیاه وجود دارد. انار تقریباً در هر آب و هوایی و هرگونه خاکی می تواند رشد کند و میوه دهد ولی آب زیاد در زمان رسیدن میوه باعث ترک خوردن آن میوه می شود. انار گرمای زیاد با باده خشک و سرما تا 10cc- را می تواند تحمل کند. یک عدد انار 40 درصد نیاز روزانه شخص به ویتامین سی را تامین می‌کند. همچنین، انار منبعی غنی از اسید فولیک و آنتی اکسیدان است. بر اساس تحقیقی که در دانشگاه تربیت مدرس بر روی محتوای آنتوسیانین‌های انار ایران انجام گرفت مشخص شد که این میوه حاوی مقادیر قابل توجهی از این ترکیبات می‌باشد. خاصیت آنتی اکسیدانی انار در ارتباط با ترکیبات فنولیک است که آنتوسیانین‌ها در این دسته قرار می‌گیرند.

انار سرشار از ویتامین‌های A، B، C، E و قند تانن و یک ماده مفید دیگر به نام «کره ماناتین» است. انار دارای آهن و ویتامین‌های لازم خون‌سازی است. انار خواص درمانی خاصی دارد. این میوه در صورتی که شیرین باشد برای سینه و ریه بسیار مفید است. آب انار سنگین تر از خوردن دانه‌های انار است یعنی گوارش آن سخت‌تر است. مغز و دانه‌های انار ملیّن (یعنی نرم‌کننده مزاج) هستند و گوشت‌های فیبری درون انار روده‌ها را تمیز می‌کند.

انار با داشتن ویتامین B سبب تقویت اعصاب می‌شود و به علت داشتن ویتامین B6 ضد استفراغ بوده و درمان کننده و یار زنان باردار است. همچنین انار به علت داشتن آهن و ویتامین‌های موجود در آن برای خونسازی بدن مفید است و بهترین موقع خوردن آن صبح ناشتاست. انار میوه‌ای است سرشار از ویتامین و به علت داشتن آهن و سایر عناصر دیگر دیرهضم می‌باشد. خوردن دانه‌های انار به مراتب بهتر از نوشیدن آب انار است.

انار میوه‌ای است که به آن خون‌ساز می‌گویند و به همین علت بهترین موقع برای مصرف آن صبح و قبل از صبحانه ‌است. انار مقوی قلب، مفرح، دفع‌کننده چربی، رفع‌ کننده سموم اغلب عفونتهای داخلی، دافع حرارت می‌باشد و خوردن انار با پرده‌های سفید آن شکم را دباغی می کند، رب انار، برگ انار در ضعف معده، کمی اشتها، تهوع، ضعف عمومی، تصفیه خون، خاصه در دختران جوان و در رفع میگرن بسیار مفید است. دانه‌های میوه جنگلی انار در معالجه اسهال بسیار موثر است. آب انار شیرین‌ شده با شکر هم مفید است.

خراسان جنوبی؛ پایگاه انحصاری تولید عناب کشور

عناب یکی از محصولات مهم و استراتژیک باغبانی خراسان جنوبی است. گیاهی که بیش از چهار هزار سال است برای میوه و خواص دارویی آن کشت می شود.

شهرستان بیرجند مقام اول سطح زیر کشت کشور را داراست. سابقه کشت عناب به گذشته های دور برمی گردد. این درخت بومی آسیای میانه و قفقاز بوده که از حدود چهار هزار سال پیش در چین، هندوستان وایران کاشت شده است که بعدها به منطقه مدیترانه و سپس به کشورهای شمال افریقا منتقل شده است.هم اکنون در بعضی از کشورهای اروپایی و آمریکایی به صورت یک گیاه زینتی مورد بهره برداری قرار می گیرد.

میوه این عناب ها ترش و شیرین و با درجه گوشتی 91 درصد و میانگین وزن 13 گرم می‏ باشد. برگ های عناب بیضی و درخشان و دندانه دار است. زیبایی برگ ها و میوه عناب موجب شده که این درخت در بسیاری از منازل بیرجند کشت شود.

عناب معمولاً توسط پاجوش، قلمه زدن وخواباندن ساقه ‏های جوان ازدیاد حاصل می‏ کند. لیکن برای اصلاح می‏ توان به کشت عناب از طریق بذر نیز اقدام کرد. در روستاهای بیرجند معمولاً عناب بیش از سنجد کشت می‏ شود چون میوه عناب بیش از سنجد طالب و قیمت دارد. چوب عناب به رنگ قرمز خوش رنگ است و به لحاظ رنگ قشنگ و سختی و استحکام فوق ‏العاده در ساخت مبلمان و اشیای زینتی از قبیل مجسمه، عصا و نیز منبّت کاری‌ها و دسته پیپ از آن استفاده می‏ شود. عناب گل‏های زرد کوچک و زیادی ایجاد می‏ کند که کمتر از 10 درصد آنها به میوه تبدیل می‏ شود، طبعاً شرایط سخت محیطی در ریزش بیشتر گل‏ها مؤثر است.

میوه رسیده عناب قرمز و در حالت نارس به رنگ زیتونی است. گوشت میوه شیرین و زرد رنگ است. میوه عناب مصارف خوراکی و دارویی دارد.

یک درخت عناب در فضای باز و مواظبت کافی 80 تا 100 کیلوگرم عناب می‏ دهد. بهتر است عناب بر روی درخت خشک شود تا از کیفیت بهتری برخوردار باشد، لیکن ترجیحاً پس از برداشت باید چند روزی در مقابل آفتاب قرار گیرد.

آلو بخارا
آلو بخارا درختچه‏ ای است به طول در حدود سه متر که هر قدر فواصل کشت آن محدودتر باشد بر ارتفاع آن اضافه می‏ شود. این درخت در روستاهای بخش مرکزی و بخش درمیان بیرجند به فراوانی کشت می‏ شود.

برگ های این درخت بیضی و به صورت یک در میان و به طول 4-6 سانتی‏ متر، گل‏ های آن به صورت دسته‏ هایی مانند آلبالو به رنگ سفید و میوه آن مدور به رنگ بنفش است.

میوه این درخت به طوری که در مخزن الادویه آمده، اثر هضم کننده، اشتها آور و محرک ترشحات صفراوی دارد. طعم میوه برخلاف سایر آلوها، ترش و دارای اسیدمالیک، قند و مواد آلبومینوئیدی و پکتیکی است.

ریشه این درخت اثر قابض دارد. میوه این درخت کمتر به صورت تازه و بیشتر به صورت خشک مصرف خوراکی دارد. نوع خشک شده آن در انواع سوپ‏ها و خوراک ها و خیسانده آن در آب در صبح و قبل ازصبحانه ناشتا به منظور لینت مزاج و رفع یبوست‏های عادی و تقویت اعمال کلیه به کار می‏ رود.

در داخل میوه هسته‏ ای که دارای مغز هسته یا دانه می‏ باشد، وجود دارد. چون بر روی میوه پوسته نسبتاً سختی وجود دارد، میوه رسیده را به منظور جداسازی پوسته آن پس از برداشت در داخل آب جوش ریخته و بیرون می‏ کشند تا بدین وسیله جداسازی پوست از میوه به آسانی انجام شود. باتوجه به لقاح واریته‏ های مختلف گونه فوق و امکان ایجاد میوه‏ های نامرغوب، در تکثیر این درخت به‏ طور معمول از هسته میوه استفاده نمی‏ شود، این درخت چون دارای ریشه‏ های سطحی فراوانی می‏ باشد، از سمتی به آب فراوان در فصل تابستان نیاز دارد و از جهتی پاجوش‏ های متعدد در سطح باغچه بوجود می‏ آورد، بنابراین برای تکثیر از پاجوش و یا از پیوند آلو بخارا بر روی پایه‏ های وحشی خانواده گل سرخی‏ها استفاده می‏ شود.

سنجد
سنجد دارای ارقامی است که از نظر شکل، رنگ، طعم و اندازه میوه و ارتفاع درخت بایکدیگر متفاوت هستند. این درخت در روستاهای کوهستانی بیرجند به فراوانی یافت می‏ شود و از آن بویژه به عنوان پرچین برای جلوگیری از تخریب مزارع و باغ ها استفاده می‏ کنند. از این رو سعی می‏ شود این درخت را در کنار دیوار باغ ها و در داخل مسیل و با فواصل کم، کشت کنند، تا ریشه‏ های ستبر، عمیق، مقاوم و نیز ساقه‏ های سخت آن در مقابل سیل مقاومت کند.

از این درخت خاردار برای بادشکن و نیز جلوگیری از شن‌های روان می‏ توان استفاده کرد. برگ سنجد شبیه بید، دراز، کرک دار، براق و متناوب و بادمبرگهای کوتاه است.پشت برگها نقره‏ ای فام و دارای دمبرگ کوتاه است.

گل‏ها معمولاً زردرنگ. منفرد و یا چند تایی در کنار برگ ها ظاهر شده و فوق‏ العاده معطر هستند. موسم گل دادن سنجد اواسط بهار است.

میوه سنجد به رنگ زرد، قرمز و یا صورتی است. میان بر میوه آردی و شیرین و خوراکی است. در درون میوه، هسته درازی مشابه هسته خرما اما کوچکتر مشاهده می‏ شود. سنجد به سرمای سخت زمستان مقاوم است، اما گرمای شدید تابستان را نمی‏ پسندد. به لحاظ گل‏ های فوق‏ العاده معطر و برگ های نسبتاً زیبایش در پارک ‏ها کشت می‏ شود این درخت در زمین های سنگدار، شنی و فقیر می‏ روید.

بادام
سوابق کشت و کار بادام به بیش از چهار هزار سال می‏ رسد. کشت بادام از ایران و خاورمیانه به اروپا و از آنجا به آمریکا و سایر نقاط جهان گسترش یافته است.

بادام صرف نظر از جنبه اقتصادی، به لحاظ گل‏های بسیار زیبا و زیادش در اوایل فصل بهار جنبه زینتی نیز دارد. گل‏های بادام قبل از برگهایش و قبل از سایر درخت‏ها ظاهر می‏ شود و به همین منظور به زبان عربی به گیاه «مستعجل» و «عجول» موسوم است.

گل‏های بادام به رنگ سفید و یاگلی(هم رنگ گل‏های هلو) است. میوه بادام در اوایل سبز رنگ و در برخی از مناطق قبل از سفت شدن به عنوان چغاله بادام به فروش می‏ رسد.

بادام به دو صورت به بازار عرضه می‏ شود؛ به صورت میوه البته (فاقد برون بر) و به صورت دانه (مغز) مغز بادام شیرین نیز یا به صورت خام و یا به صورت برشته و نمک سود عرضه می‏ شود. لازمه کشت موفقیت آمیز بادام، انتخاب زمین‌های سبک «لومی شنی» یا «شنی لومی» عمیق و آهکی زهکشی شده است.

پایان پیام/