خبرگزاری شبستان: اینکه اغنیاء نسبت به فقرا بی اعتنا باشد و همین که خود متنعم از مادیات هستند برایشان کفایت کند آسیبی است جدی که می تواند در بلندمدت اثرات سوء و تخریب های اجتماعی به بار آورد از این رو است که خداوند متعال در آموزه های اسلام به اموری چون انفاق، صدقه و یاری یکدیگر اشاره کرده است. بی تردید به فکر یکدیگر بودن و غم همدیگر را داشتن به سبک زندگی ما شکل و فرمی خاص می دهد از این رو در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین صمصام الدین قوامی، مدیر بنیاد فقهی مدیریت اسلامی به این موضوع پرداخته ایم که از نظرتان می گذرد:
آیا داشتن روحیه جود و سخا از ضرورت های تکامل بشر و قرب الهی محسوب می شود؟
برای تکامل انسان و شبیه به خدا شدن او "تخلقو ا بالاخلاق الله" راه هایی پیشنهاد می شود. یکی از صفات خدا سخی و معطی بودن و بخشش است و می پسندد بندگانش هم همین طور باشند. البته نه تنها در سخاوت بلکه در بسیاری از اعمال دوست دارد با عمل صالح و نیک به خدا قرب پیدا کرده به ارزش های الهی نزدیک شوند. یکی از صفات خوب خدا بخشش است. صدقه دادن در اصل برای بالا بردن مقام انسان و تکامل بخشی اوست. خداوند به تنهایی می تواند فقرزدایی کرده و نیازها را ریشه کن کند اما به همان دلیل که می گوید نماز بخوانید و با آن به من نزدیک شوید، به همان دلیل دیگر مستحباتی مانند صدقه را هم توصیه می کند. خداوند متعال دوست دارد بنده توان خود را به کار گیرد از این رو به او می گوید دعا کنید؛ هر چند بدون دعا هم از نیاز ما آگاه است اما مایل است صدای ناله ما را بشناسد که این محبت اوست:" یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى رَبِّکَ کَدْحًا فَمُلَاقِیهِ ... اى انسان حقا که تو به سوى پروردگار خود به سختى در تلاشى و او را ملاقات خواهى کرد" (انشقاق، آیه 6) تلاش و مجاهدت لازمه بالا رفتن، صعود کردن، امتیاز و نمره گرفتن و نزدیک شدن به اوست. در همین قاعده و قانون صدقه هم گنجانده می شود و قاعده کلی در اسلام داریم با عنوان: «اَبی اللهُ اَن یجریَ الأمورُ الاّ باسبابها» خداوند روا نمی دارد که امور جاری شوند مگر با اسباب شان.
درباره این قانون و مصداق آن در صدقه توضیح بیشتری بفرمایید.
خدا مایل است کار از طریق دست های ما و سبب ها انجام شود. آیه داریم:" قَاتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللّهُ بِأَیْدِیکُمْ ... با آنان بجنگید خدا آنان را به دست شما عذاب و رسوایشان مىکند"(توبه، آیه 14) خدا می خواهد کفار را با دست ما عذاب دهد در صورتی که خود می تواند. اما چرا با اینکه می تواند ما را به وسط می کشد؟ پاسخ این است برای اینکه ما هم در ثواب این عمل شریک شویم. این قاعده انجام کار از طریق اسباب، قاعده الی الله است در همه زمینه ها. در سوره توبه آیه 104 می فرماید:" أَلَمْ یَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَیَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ ... آیا ندانسته اند تنها خداست که توبه را از بندگانش می پذیرد و صدقات را می گیرد و خداست که بسیار توبه پذیر و رحیم است؟"
در تفسیر این آیه آمده وقتی به فقیری صدقه داده می شود، قبل اینکه آن فقیر صدقه را دریافت کند، خدا در هوا گرفته و او به فقیر می دهد. بنابراین در این پروسه سه دست در کار است. صدقه دهنده، دست خدا و دست گیرنده. هندسه کار این گونه است که دست فقیر بالا باشد و دست دهنده پایین باشد، بعد صدقه از کف دست شما جاری می شود یعنی وقتی این نیازمند از بالا دستش را بیاورد و از کف دست دهنده که پایین است بگیرد، نشان می دهد، دست فقیر دست خداست و چون دست خدا بالای همه دست ها است "ید اللهَ فوقَ ایدیهم" قبل اینکه او نیازش را بر دارد، خدا از دست فرد بخشنده برمی دارد و به او می دهد.
این فرهنگ نشان می دهد شما با خدا معامله می کنید و پروردگار از دست شما می خواهد او را بی نیاز کند. در نهج البلاغه حکمت 104 از حضرت علی (ع) نقل شده:" إِنَّ الْمِسْکِینَ رَسُولُ اللَّهِ فَمَنْ مَنَعَهُ فَقَدْ مَنَعَ اللَّهَ وَ مَنْ أَعْطَاهُ فَقَدْ أَعْطَى اللَّهَ ... نیازمندى که به تو روى آورده فرستاده خداست، کسى که از یارى او دریغ کند، از خدا دریغ کرده، و آن کس که به او بخشش کند، به خدا بخشیده است."
بنابراین آن که صدقه می گیرد، پیک و واسطه خداست. خداوند ما را تست می کند ببیند مانند او دهنده و بخشنده هستیم؟ و این تست و آزمون را به وسیله نیازمندی انجام می دهد. اگر بخل ورزیدیم، بازنده ایم و اگر سخاوت کیفی و کمّی داشتیم، سربلند و سرافراز خواهیم بود. بنابراین مسکین، مفلوک و بیچاره نیست و آزمایشی است از سوی خدا.
نوع پرداخت صدقه چطور باید باشد تا عزت و کرامت این فرستاده خدا حفظ شود و به طور کامل بتوان از نتیجه این عمل صالح بهره برد؟
نوع پرداخت باید با کرامت باشد. در سوره بقره دو صفحه راجع به پرداخت صدقات آیه وارد شده است:" لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَى ... صدقات خود را با منت گذاشتن و آزار و اذیت مسکین از بین نبرید" (آیه264)
این دو عامل چگونه محقق می شود؟ یعنی این منت گذاشتن و آزار و اذیت صورت خاصی دارد؟
منت گذاشتن به هر شکل چه زبانی، چه فعلی، چه با ناز و ادا و تکبر و یا با کلام هایی مانند "بگیر و برو" موجب بطلان ثواب صدقه می شود اما اذیت کردن نیز به این صورت که دائم او را آزار دهیم، به یادش بیاوریم که چه کار کرده ایم، در جمعی به او صدقه بدهیم که او راضی نباشد (دیگران بفهمند) و از نظر روحی و روانی نگران شود.
گاه حرف شیرین و زیبایی، خدا بیامرزی بهتر است صدقه ای است که با آزار همراه است و پیامدش اذیت است:" قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَمَغْفِرَةٌ خَیْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ یَتْبَعُهَا أَذًى وَاللَّهُ غَنِیٌّ حَلِیمٌ ... گفتاری پسندیده و بخشیدن ( اصرار و بدزبانی سائلان ) بهتر از صدقه ای است که دنبالش آزاری باشد ، و خداوند بی نیاز و بردبار است"( بقره، آیه 263) بنابراین در موازنه ای قرآن پول ندادن را گاه بهتر از پول دادنی می کند که با تحقیر همراه است.
آیا صدقه دادن قرب الهی را به دنبال دارد و عبادت محسوب می شود؟
بله، صدقه عبادت است و بندگی و قرب الی الله را در پی دارد؛ تنها نماز قرب نمی آورد صدقه در ردیف زکات است که با صدق و صداقت و راستی همراه است. این عمل فقرزدایی می کند. اگر باب آن میان مردم باز باشد هیچ فقیری در جامعه نمی ماند.
باید به یاد داشت برخی از فقرا از خانه بیرون نمی آیند و خود را در آبرویشان محصور کرده اند :" لِلْفُقَرَاء الَّذِینَ أُحصِرُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ لاَ یَسْتَطِیعُونَ ضَرْبًا فِی الأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاء مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسِیمَاهُمْ لاَ یَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنفِقُواْ مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِیمٌ ... این صدقات از آن بینوایانی است که خود را در طاعت حق محصور کرده اندو، در طلب قوت ناتوانند و آنچنان در پرده عفافند که هر که حال ایشان نداند پندارد که از توانگرانند آنان را از سیمایشان می شناسی که به اصرار از کسی چیزی نخواهند و هر مالی که انفاق می کنید خدا به آن آگاه است "(بقره، آیه 273) نادانان فکر می کنند اینها پول دارند چون با سیلی صورت سرخ می کنند؛ هنر این است اینها را کشف کنیم، اینها را کشف کردن نمره ای بالاتر دارد. گاهی مشاهده می شود این افراد ظاهری شیک و تمیز دارند یا مثلا ساعتی گرانبها به دست بسته اند و زیوری از خود آویخته اند؛ نباید این تصور شود اینها پس نیازی به کمک ندارند و به اصطلاح خودمانی اینها که وضعشان خوب است و دارند! باید زیرک بود و فهمید این افراد برای آبروداری این ظاهر را حفظ می کنند و باید به مدد آنها شتافت.
فرهنگ کمک به مسکین و نیازمند چه تاثیری بر سبک زندگی دارد؟
باید دانست این فرهنگ ترویج گدایی نیست. مسکین همان فرستاده ای است از سوی خدا تا از مسیر جود و بخشش خارج نشویم. نباید دستی را به هر شکل برگردانیم. خدا هم هیچ وقت دست ما را که دعا می کنیم برنمی گرداند. این فرهنگ صدقه شگفت آور است. در حقیقت آنکه پول می دهد، نیاز دارد، نیاز به محبت خدا و جلب رضایت خدا دارد و با او معامله می کند و در واقع به فقیر کمک نمی کند. صدقه دهنده نباید انتظار داشته باشد فقیری را که کمک کرده او هم روزی دست دهنده را بگیرد. دست ما وسیله خداست و کل این داستان یک آزمون و تست است. وقتی این ماجرا را بدانیم در حقیقت همیشه آماده باش هستیم. باید یک ردیف بودجه ای در جیب خود تعبیه کرده باشیم که وقتی فقیری به ما مراجعه کرد، تمام پول هایمان در خودپرداز بانک ها نخوابیده باشد و کاری در آن شرایط از دستمان برنیاید.
اگر این فرهنگ در جامعه نهادینه شود، آن وقت می توان دید جامعه چقدر رشد می کند و نسلی فداکار خواهیم داشت. جامعه بخشنده با فضیلت است و مدینه فاضله در آن تحقق می یابد و همه چیز رنگ خدایی می گیرد. بنابراین این عمل تنها فعالیت اقتصادی نیست و عبادتی است که قرب خدا را در پی دارد.
پایان پیام/
نظر شما