رونق مسجد سازی ارمغان تعیین سهم مردم و دولت/دولت خادم باشد نه حاکم

گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان: حجت الاسلام دکتر محمدجواد ابوالقاسمی پور، معاون بین الملل سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت) و پژوهشگر و محقق در حوزه دین است. وی معتقد است که مردم احساس می کنند که چون حاکمیت، حاکمیتی اسلامی است باید همه کارها در مورد مسجد، توسط دولت انجام شود و دولت هم کارها در امور مسجد را متعلق به مردم می داند و این دو طرز تفکر موجب شده که ساخت و ساز مسجد با مشکل مواجه شود. در صورتی که در این زمینه تفکیکی صورت گیرد و سهم دولت و مردم در این زمینه مشخص شود آن موقع می توان انتظار رونق ساخت و ساز مسجد را داشته باشیم.
 

خبرنگار حوزه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان با این محقق و پژوهشگر حوزه دین گفتگویی در مورد جایگاه مسجد، سهم دولت و مردم در مسجد سازی و نحوه ورود دولت در اداره مسجد داشته که بخشی از آن را در ادامه می خوانید:

- دکتر ابوالقاسمی پور بفرمایید که تشکیل پایگاه مسجد در دین مبین اسلام بر چه اساسی بوده که بر این اساس امروزه توسعه و ساخت مسجد مورد تاکید و توجه قرار گرفته است؟

مسجد جایگاهی است که همه انسان ها باید در آن حضور یابند و جهان بینی شان را تقویت کنند. نه این که فقط برای مراسم ختم به مسجد بروند. حضور مردم در مسجد باید برای مدت طولانی باشد. کسی که دلش گرفت باید به مسجد برود دو رکعت نماز بخواند تا آرامش یابد. نباید در مساجد نمادهای دنیایی باشد و در آن صحبت های دنیایی مطرح شود. در واقع در مسجد هر چیزی که انسان را از یاد خدا غافل کند، برای انسان مضر است. یکی دیگر از مواردی که در مسجد باید مورد توجه قرار گیرد این است که اگر جوانی در مسجد حضور یافت که ظاهرش آن گونه که ما می پسندیم، نبود، مانع ورودش به این پایگاه عبادی نشویم.

- به اعتقاد شما مسجد سازی وظیفه دولت است یا مردم؟
مساجد در کشور ما یک نوع نیستند بلکه چندین نوع هستند. برخی از مساجد، مساجد بین راهی و برخی در پارک ها هستند که وظایف ساخت این مساجد با حاکمیت و دولت است. برخی دیگر از مساجد، مساجد محلی هستند که ساخت این مساجد بر عهده مردم است و دولت برای ساخت آنها هیچ گونه وظیفه ای ندارد و فقط باید یک سری تسهیلات برای ساخت آنها تهیه و در اختیار مردم قرار دهد. برخی دیگر از مساجد به عنوان مساجد جامع و مصلاها هستند که باید با مشارکت دولت و مردم ساخته شوند. بنابراین مجموعه مساجدی که مربوط به مکان های عمومی می شود، باید توسط خود دولت ساخته و اداره شود و مساجد مربوط به محلات نیز باید توسط مردم ساخته شوند و دولت فقط باید از آنها حمایت کند.

- برخی معتقدند که روند مسجد سازی در سال های پس از انقلاب پیشرفت اندکی داشته است، شما در این باره چه نظری دارید؟
بنده این تحلیل را که ساخت و ساز مسجد پس از انقلاب کم شده را قبول ندارم چون در این 30 سال مساجد فراوانی در اقصی نقاط کشور ساخته شده است. آمار مساجد بین راهی که بعد از انقلاب ساخته شده کم نیست. در حالی که قبل از انقلاب، هیچ یک از این مساجد نبودند. اما می گویم این مقدار از مساجد با توجه به رشد جمعیت کافی نیستند.

 در مورد مسجد سازی فرهنگ سازی صحیحی میان مردم انجام نشده است و در بین مردم این گونه جا افتاده است که چون حاکمیت، حاکمیتی اسلامی است باید همه کارها در مورد مسجد، توسط دولت انجام شود و دولت هم این طور تلقی می کند که باید در مورد ساخت و ساز مسجد همه کارها توسط خود مردم انجام شود. این دو اندیشه موجب شده است که ساخت و ساز مسجد با مشکل مواجه شود. در صورتی که در این زمینه تفکیکی صورت گیرد و سهم دولت و مردم در این زمینه مشخص شود آن موقع می توان انتظار رونق مساجد داشته باشیم. به اعتقاد من اندیشه افراط و تفریط در این زمینه باید بین مردم و دولت پاک شود.

 از طرفی برخی می گویند، دولت در زمینه ساخت مسجد چه کاره است و چرا باید دخالت در امور مساجد داشته باشد؟ به اعتقاد من این اندیشه سکولاری است. این اندیشه را قبول نداریم و دولت به عنوان خادم، همیشه باید در اختیار مساجد باشد.

اما مسئله ای که در این زمینه وجود دارد این است مردم معتقد به این مسئله هستند که حداقل کاری که حکومت دینی باید انجام دهد این است که این قبیل کارها از جمله ساخت مسجد را به سرانجام برساند. هنوز هم آثار این تصور غلط نه تنها برای ساخت مسجد بلکه برای دعوت از مبلغ و برگزاری مراسم هم باقی است. در مراسم مذهبی و مناسبت ها نیز مردم متوقع اند که دولت مراسم را برگزار کند.

- آقای ابوالقاسمی پور در مورد برنامه های فرهنگی مسجد چطور؟ آیا دولت باید دخالتی داشته باشد یا نه؟
در برنامه های فرهنگی درون مساجد دخالت دولت مطلقا ممنوع است اما هیچ کس نباید کمک و حمایت از مساجد را فراموش کند و همه باید خادم مسجد باشند. به عنوان مثال ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور نباید نقش مدیریتی در برنامه های کانون های فرهنگی هنری داشته باشد و لازم است در عمل مدیریت برنامه ها به خود کانون ها سپرده شود. نقش ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد در مورد این 16 هزار مجموعه باید پشتیبانی، حمایت و تجهیز کانون های مساجد به اقلام و امکانات آموزشی باشد و برنامه ریزی فرهنگی باید توسط خود کانون های فرهنگی هنری و فعالان این مجموعه ها صورت گیرد.

- فرمودید که دولت خادم مساجد باشد و در مدیریت و حتی برنامه های فرهنگی مسجد ورود پیدا نکند ولی ورود دولت به عنوان خادم، حاکم شدن او بر مسجد را در پی دارد، نظر عده ای، این است که سهم دولت در مسجد تنها به مشارکت در ساخت آن محدود شود و به مشارکت در اداره مسجد نرسد چرا که علاوه بر نگرانی از حکومتی شدن مساجد، بیم پایین آمدن فرهنگ مشارکت مردمی در امور مسجد هم می رود زیرا که مردم به خیال پشتیبانی دولت از مساجد، از مشارکت در اداره آن ها خودداری می کنند نظر شما در این زمینه چیست؟

دولت باید صفر تا صد برخی مساجد را هم بسازد و هم اداره بکند. اما در مساجد محله اصل اولیه این است که دولت هیچ گونه کاری نباید داشته باشد و مردم باید خودشان اقدام کنند ولی دولت اسلامی موظف است تسهیلاتی را ارائه دهد و نباید مانع آن شویم. البته نمی توانیم از دولت کمک مشروط بگیریم یعنی کمک به شرط دخالت در امور داخلی مسجد. کمک به مسجد به هیچ عنوان و به هیچ وجه نباید وابستگی برای مسجد ایجاد کند و مسجد و اهل مسجد هیچ گونه الزامی بر تبعیت از کسی که کمکی به مسجد کرده است، ندارند؛ چه کمک کننده کدخدا باشد، چه دولت، چه شهردار یا هرکس دیگر. مسجد مال خداست و کسی حق ندارد نسبت به آن احساس حکومت بکند. به طور کلی هیچ گونه نقش و حق حاکمیتی برای دولت نسبت به مساجد محل و مساجد مردمی وجود ندارد. اما این به معنای نفی یک سلسله خدمات دولتی زیرساختی به این مساجد نیست.

- شما در تشریح افزایش روند ساخت مسجد پس از پیروزی انقلاب به ساخت مساجد بین راهی اشاره کردید و آن را گواه گفته خود دانستید. اما مسئله این است که مساجد بین راهی مردمی نیستند؟
مسجد تنها یک نوع نیست که بتوان فقط یک حکم برای آن صادر کرد. حداقل 10 تا پانزده نوع مسجد داریم که از آن میان می توان به مصلی، مسجد جامع، مساجدی مانند مسجد الحرام و در درجات پایین تر به مسجد محله، مساجد واقع در دوائر دولتی، مسجد بازار، مسجد تاریخی و در نهایت مسجد بین راهی اشاره کرد. هر کدام از این مساجد دارای احکام خاص خودشان هستند و در نتیجه نوع برخورد و تصمیم گیری با آن ها متفاوت است. حکم و نوع برخورد با مسجد محله یا روستا با مسجد بین راهی تفاوت دارد. نوع تصمیم گیری درباره مسجد بین راهی با مسجدی که در پادگان است فرق می کند. احکام مسجد واقع در آموزش و پرورش با مسجد کوفه یا با مصلی تهران یکی نیستند. هر کدام از این مساجد دارای تعبیر خاص خودشان و احکامی متفاوت از یکدیگر هستند.

در احادیث و روایات آمده شما اگر به اندازه سینه کبوتری که بر روی زمین است جایی را به عنوان جایگاه عبادت احداث کنید، مسجد محسوب می شود. به این ترتیب حتی کپرهایی هم که برای عبادت زده می شوند مسجد نام می گیرند. لذا شما نمی توانید بگویید ساخت مسجد پس از پیروزی انقلاب کمتر شده، ولی می توانید بگویید ساخت مساجد محلی کمتر شده است. تا پیش از انقلاب ما در کدام شهر مصلی یا در کدام اداره نمازخانه داشتیم؟

- پس با این توضیح، نمازخانه ادارات هم مسجد محسوب می شود؟
بله، آن جا هم مسجد است و اشکالی ندارد. چرا که با حضور در آنجا، شما ثواب حضور در مسجد را دارید. ما معنای عبادت و مسجد را تعمیم می دهیم. ما یک قاعده شرعی داریم و آن این است که بعضی از جاهایی که ما با این تعریف آن ها را مسجد دانسته ایم، از منظر فقهی احکام خاصی دارند. برای این دسته از مساجد صیغه وقف مسجد را می خوانند که در این صورت یک سری محدودیت ها ایجاد می شود. اما به طور کلی باید معنای مسجد را به مجموعه مراکز و جایگاه های تجمع مسلمانان تعمیم دهیم.

اما نکته ای که باید مطرح شود این است که در برخی مواقع فقط به بحث کمیت مساجد توجه می کنیم و از بحث توجه به جایگاه عبادی مسجد و نیز ترویج فرهنگ عبادت و احیای ارزش های دینی در مسجد غفلت می کنیم نظر شما در این زمینه چیست؟
ساخت مساجد بین راهی جزو خدمات مادی و معنوی ای است که دولت باید به شهروندان ارائه دهد. شهرداری ها باید در بوستان ها مسجد بسازند. ساخت مسجد در پادگان باید از محل بودجه فرهنگی آنجا تامین شود و ساخت این مساجد برای احیای جایگاه عبادی مسجد است.

در فقه قاعده ای به نام قانون حسبه داریم. این قانون قاعده ای کلی برای اجرای امر به معروف و نهی از منکر است و ساخت مسجد یکی از مصادیق مشخص امر به معروف و نهی از منکر است. طبق این قانون مردم همه موظف به اقدام نسبت به امر ساخت و احیای مساجد هستند و دولت و حکومت اسلامی در اموری که مردم قادر به انجام آن نیستند، موظف است ورود کند.

پس این مسئولیت در درجه اول به عهده مردم است. اما مجموعه حکومت و دولت اسلامی باید به عنوان خادم و پشتیبان مردم در انجام این وظیفه پشتیبان مردم باشد. مثلا مردم در ساخت مسجد نیازمند تسهیلات و تخفیفات هستند و دولت در این موارد باید به عنوان خادم و نه به عنوان حاکم در خدمت مسجد باشد. مشکلی که ورود حکومت در امر مسجد ایجاد می کند آن است که حکومت به عنوان حاکم وارد این عرصه شود. مسجد از آن خداست و غیر از او هیچ کسی حاکم آن نیست. لذا هرکسی که بخواهد به مسجد کمکی کند، باید به عنوان نوکر و نه به عنوان حاکم اقدام کند.
ادامه دارد...