گذری بر اصول و ضوابط عمومی مکان یابی و آمایش مساجد کشور

به گزارش خبرگزاری شبستان، با توجه به اهمیت نقش مساجد به عنوان مهمترین و اصلی ترین مکان های مذهبی، فرهنگی و اجتماعی ستاد پشتیبانی و هماهنگی امور مساجد کشور با هدف ساماندهی و آمایش وضعیت مساجد و ارج نهادین به معماری بالنده و ارزشمند اسلامی و ایرانی و ایجاد وحدت رویه در مکان یابی و نحوه ساخت و مساجد اصول و ضوابط عمومی مکان یابی و آمایش مساجد را تهیه و تدوین کرد.
کلیات این طرح در پنجاه و نهمین جلسه در تاریخ 27 شهریور سال جاری ستاد تصویب و مقرر شد برای اجرا به همه دستگاه های ذیربط کشور ابلاغ شود. سرویس مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان در سلسله گزارش هایی اصول و ضوابط و معیارها و شاخص های مکان یابی مساجد را که در ذیل این طرح مصوب شده است، ارایه می کند.

اصول و ضوابط:
1- رعایت اصل سادگی در بنای مسجد
2- استفاده از مصالح بومی سازگار با آب و هوای منطقه
3- استفاده از رنگ های آرام بخش در مساجد
4- شکل و ظاهر مساجد نباید القاکننده بینش و مکتبی به غیر از دین مبین اسلام باشد
5- مسجد به عنوان فضای عمومی و اصلی از دید مناسب برخوردار باشد
6- عدم تزاحم و تداخل فضاهای وابسته و جانبی مسجد با فضای اصلی آن

الزامات شهرسازی (مصوبه مورخ 7/5/87 شورای عالی شهرسازی و معماری ایران)
1- تقویت محورهای دید (کریدورهای بصری) به مساجد در مکان یابی آنها موردتوجه قرار گیرد.
2- ارتفاع ابنیه اطراف مساجد (حداقل تا سه پلاک) بایستی کمتر یا هم ارتفاع مساجد پیش بینی شده باشد.
3- کاربری اراضی اطراف مساجد حتی الامکان از میان کاربری های هم خانواده با کاربری مساجد (فرهنگی، آموزشی و ...) انتخاب شود.

الزامات معماری مساجد (مصوبه مورخه 7/5/87 شورای عالی شهرسازی و معماری ایران)
1- در مساجد جدیدالاحداث رعایت مقررات ملی ساختمان ایرانی الزامی است.
2- در طراحی مساجد جدید استفاده از الگوهای معماری تاریخی و فرهنگی کشور الزامی است.
3- مساجد بایستی با استفاده از مصالح بومی احداث شوند.
4- در احداث مساجد پیش بینی پارکینگ به میزان یک پارکینگ به ازای هر 5 نفر از گنجایش شبستان اصلی الزامی است.
5- چنانچه جز برگزاری نماز و مراسم مذهبی از فضای مسجد برای انجام فعالیت های دیگر استفاده می شود رعایت عدم تداخل این عملکردها با نقش عبادی مسجد و انجام فرایض مذهبی ضروری بوده و پیش بینی فضاهای موردنیاز این کاربریها الزامی است.
6- احجام مربوط به بنای مساجد و نسبت فضای پروخالی آنها بایستی متناسب با نمونه های مشابه آنها دریافت های فرهنگی و تاریخی شهر باشد.
7- ریخت کلی (مرفولوژی) مساجد بایستی از ریخت مساجد موجود در بافتهای تاریخی و فرهنگی شهر تبعیت کند.

اجزای تشکیل دهنده فضاهای کالبدی و نمادی مسجد:
الف- فضای اصلی:
شبستان، ورودی، مناره، گنبد، کفش کنی (کفشداری)، وضوخانه، سرویس بهداشتی، آبدارخانه، خانه خادم.
شبستان مسجد، مکان مقدسی است که در عین سادگی پس از خواندن صیغه وقف و اقامه نماز در آن حرمت خاصی بر آن مترتب می شود.
با بررسی های به عمل آمده، شکل مستطیل برای احداث شبستان مسجد، از رایج ترین و مجذوبترین فرمها، با فراوانی 52 درصد و پس از آن فرمهای ترکیبی با فراوانی 38 درصد جهت شکل دهی به شبستان در کل مساجد نمونه، استفاده شده است.
با توجه به نوع عملکرد فضا و تشکیل صفوف طولی روبه قبله جهت اقامه نماز، بهترین فرم برای احداث شبستان، در صورت مناسب بودن شکل زمین، شکل مستطیل و یا ترکیب فضایی نزدیک به آن است.
کفش کنی یا کفشداری
قبل از ورود به داخل شبستان مسجد، مکان و فضای مناسبی جهت قرار گرفتن کفشهای مراجعان و نمازگزاران منظور گردد.
ورودی
هم اکنون ساماندهی و طراحی خیابانها، کوچه ها و معابر شهرها عمده بر محور شرق، غرب و شمال، جنوب طراحی شده از این رو سعی شود ورودی به گونه ای طراحی شود هنگام ورود افراد به مسجد رو به قبله باشد تا موقع برگزاری نماز، افرادی که با تاخر مراجعه می نمایند بتوانند بدون مشکل به صفوف نمازگزاران به جماعت بپیوندند علاوه بر این موجب از بین رفتن تمرکز حواس نمازگزاران نشود.
وضوخانه، یکی از فضاهای کالبدی مهم مسجد به شمار می آید.
سرویس بهداشتی
براساس حدیثی از حضرت رسول اکرم (ص)
واجعلو مطاهرکم علی ابواب مساجدکم محل تطهیر را در کنار مساجد قرار دهید.
مستحب است وضوخانه و دستشویی را نزدیک محل ورود به مسجد بسازند.
شهید ثانی، ساختن توالت و دستشویی باید در مکانی باشد که به عنوان مسجد در آن نماز خوانده نشده باشد چون محلی که به عنوان مسجد وقف شده و در آن نماز خوانده شود آن مکان عنوان مسجد را خواهد داشت و تنجیس آن حرام است.
ب- فضاهای فرعی:
دفتر هیئت امنا، دفتر امام جماعت، صحن (حیاط)، رواق، ایوان.
ج- فضاهای جنبی:
پایگاه مقاومت بسیج، کانون فرهنگی، کتابخانه، خانه عالم، صندوق قرض الحسنه، آشپزخانه، انباری، حوض.
ادامه دارد..