نگاهی به وضعیت ارتش در روزهای پایانی عمر رژیم شاه

خبرگزاری شبستان: از اواخر دی ماه و ابتدای بهمن ماه 1357 و با فرار شاه از کشور و تشکیل دولت توسط بختیار به وضوح آشکارشده بود که رژیم دست نشانده آخرین نفسهای خود را می کشد . با اینحال بخش عمده ای از نیروهای انقلاب از جانب ارتش احساس نگرانی می کردند . توجه به اینکه روز اعلام بی طرفی ارتش یعنی 22 بهمن 1357 دقیقا روز مرگ نهایی رژیم ستم شاهی بوده است خود گویای اهمیت موضع گیری ارتش در آن شرایط پایان عمر رژیم شاه بوده است . لذا در این یادداشت سعی داریم تا به وضعیت ارتش در آن شرایط حساس نگاهی جدی تر بیندازیم .
با سرعت گرفتن روند انقلاب از پاییر 1357 و فرار شاه از کشورارتش عملا دچار ابهام و سرگشتگی شده بود . ارتش در طول دوران استبداد پهلوی اول و دوم همواره به عنوان یکی از مهمترین ارکان قدرت دولت نقشی مهم را در تحولات سیاسی کشور ایفاء می کرد . در این مقطع مورد بحث ورود ژنرال هایزر به ایران نگرانی بسیاری از نیروهای انقلاب از جمله حضرت امام را سبب شد . امام در واکنش به این مساله بدنه ارتش را همدل و همراه با حرکت انقلابی ملت ایران عنوان کردند و به ملت و ارتشیان نسبت به توطئه احتمالی امریکایی ها در ارتش هشدارهای جدی را دادند .
رابطه ارتش با دولت بختیار
با انتصاب بختیار به پست نخست وزیری، شاه در 26 دی ماه 57 از کشور خارج شد. با خروج شاه مهمترین مسأله ای که بختیار با آن روبه رو بود کنترل ارتش بود. بختیار به خوبی به این امر واقف بود که ارتش تنها از شخص محمدرضا شاه تبیعت می کند و در صورتی که نتواند حمایت و پشتیبانی ارتش را از خود تضمین کند، نخواهد توانست در این سمت موفق عمل کند. بنابراین از همان ابتدا سعی داشت از طریق شخص شاه، حمایت پشتیبانی ارتش را از خود فراهم آورد. بختیار در کتاب خود برای تحقق چنین امری این چنین می نویسد: اولین جلسه شورای سلطنت در 23 دی در حضور شاه تشکیل شد. در خاتمه جلسه من به پادشاه گفتم: از حضور اعلی حضرت استدعایی دارم و آن اینکه از فرماندهان نیروهای مسلح بخواهند که شرفیاب شوند و در حضور من تاکید کنند که آن ها تحت نظارت دولت قرار دارند و چون اعلی حضرت مرا منصوب کرده است دستورات من باید اجرا شود. این جلسه در بعد از ظهری تشکیل شد. پادشاه، فرمانده کل ستاد، فرماندهان نیروی زمینی و هوایی و دریایی و هم چنین مدیر صنایع نظامی را که ژنرالی چهار ستاره بود، احضار کرده بود و به آنها چنین گفت: بختیار پذیرفته است در شرایطی که همه می دانند مشکل است کابینه ای تشکیل دهد. چون تصمیم گرفته ام که سفری به خارج بکنم باید بدانید که همه شما تحت نظارت او هستید. اگر مساله ای پیش بیاید که حلش فقط در صلاحیت من باشد او می تواند با اعضای شورای سلطنت به شور بنشیند و با من موضوع را در میان بگذارد و نتیجه را به شما اطلاع دهد. ولی در مورد مسائل دولتی شخص بختیار است که تصمیم می گیرد .
ارتش و طرح کودتا
بحث کودتای ارتش در ماههای آخر عمر رژیم شاه همواره مطرح بوده است اما پس از فرار شاه این احتمال در سطح وسیعی در مطبوعات و افکار عمومی مطرح شد. این احتمال با ورود هایزر به ایران تشدید شد به نحوی که نگاهی به مطبوعات از 16 دی تا 12 بهمن 1357 این نکته را روشن می سازد . ماموریت هایزر در ارتش ایران در این مقطع بطور کلی حفظ رژیم شاه بوده است . در مرحله اول هایزر سعی داشت تا ارتش را از پیوستن به صف انقلاب مهار کند ، مرحله دوم کار هایزر این بود تا ارتش را با دولت بختیار هماهنگ کند . ارتشی که همواره گوش به فرمان شاه بوده است و در این مرحله شاه از کشور فرار کرده است . آخرین هدف ماموریت ژنرال هایزر در ارتش در شرایط عدم کنترل اوضاع کودتای نظامی بوده است . ژنرال هایزر برای انجام و تدارک کودتا در همان ملاقات اول با فرماندهان ارشد نظامی– طوفانیان، ربیعی، حبیب اللهی، قره باغی– این طرح را پیگیری کرد . اما انجام چنین طرحی نیاز به برنامه ریزی دارد، افسران ارشد باید بتوانند چنین قابلیت و توانایی را عملی سازند.
اما رهبری هوشمندانه حضرت امام و پیامهای ایشان به ارتشیان برای قرار نگرفتن در مقابل خواست ملت موجب این شد تا بدنه ارتش انسجام ایدئولوژیک خود را در وفاداری به رژیم شاه از دست دهد . رهبری حرکت مردم توسط امام سبب شد که ارتش توان حرکت در مسیر مغایر خواست ملت را نداشته باشد . رفتاری که تظاهر کنندگان در خیابان ها با نیروهای اسلحه به دست از خود نشان می دادند، شعار هایی که تظاهرکنندگان سر می دادند و پیام هایی که امام برای نیروهای نظامی ارسال می¬کردند همگی عواملی بودند که آخرین تیرها را بر پیکر بی سر ارتش وارد می ساخت. بدره ای هشدار می دهد که: به نظر من ما نباید اصلا اجازه بدهیم این فکر به مغز یک سرباز خطور کند که حتی یک گل بگیرد. چون شروعش با همین گل گرفتن است خطر آن موقع ما را تهدید می¬کند که بین ارتش و این عده رفاقت و دوستی برقرار شود.
شعارهایی چون ارتش برادر ماست، یا برادر ارتشی، چرا برادرکشی، شعار هایی بودند که روحیه سربازان را در برخورد با تظاهر کنندگان تضعیف می کرد. امام در پیام هایی که برای ارتش می فرستد، ارتش را از ملت می دانست: ملت ایران موظف است که به درجه داران و افسران و صاحب منصبان شریف احترام بگذارند. چند نفر ارتشی خون خوار معلوم و از حساب ارتش ایران جداست. ارتش از ملت است و ملت از ارتش.
نتیجه گیری
با نگاهی به وضعیت ارتش در مقطع حساسی که در این یادداشت مورد ملاحظه قرار گرفت روشن می گردد که چگونه انسجام در حرکت انقلابی ملت ایران و همینطور رهبری هوشمندانه حضرت امام ، امکان کودتای نظامی را در آن شرایط منتفی کرد . ماموریت هایزر در ایران به روشنی نشان می دهد که امریکایی ها به عنوان آخرین گزینه برای حفظ رژیم شاه و منافع خود در ایران کودتای نظامی را در نظر داشته اند . با اینحال حضور میلیونی مردم و آگاهی سیاسی رهبری نهضت نسبت به توطئه های محتمل و اصرار ایشان بر خالی نکردن خیابانها و شکستن حکومت نظامی ها ، سبب شد تا توان کودتای نظامی و آمادگی ارتش برای انجام چنین طرحی منتفی گردد .

پایان پیام/