ضرورت ساخت مسجدی به این بزرگی برای شهر کوچکی مانند قم چه بود؟

خبرگزاری شبستان: مسجد اعظم قم مسجدی است در جوار آرامگاه فاطمه معصومه که در سال 1337(هجری شمسی) به سعی و اهتمام آیت‌الله بروجردی ساخته شد. معمار این بنا حسین بن محمد معمار لرزاده است و این مسجد از جمله مساجد سه ایوانی و ارتفاع گنبد آن 24 متر است.
این مسجد امروزه مهمترین مرکز تدریس در حوزه علمیه قم است. جلسه تدریس آیات عظام حسین وحید خراسانی و مکارم شیرازی هر روزه در این مسجد برگزار می‌شود. در درس آیت‌الله وحید خراسانی بیش از پنج هزار و در درس آیت‌الله مکارم شیرازی سه تا چهار هزار طلبه شرکت می‌کنند. امروزه به دلیل طرح های توسعه حرم فاطمه معصومه، مسجد اعظم جزئی از حرم محسوب می شود. 
شاید مسجد اعظم قم را بتوان یکی از با عظمت ترین آثار آیت الله فقید دانست و اهمیت این مسجد با عظمت در این است که در کنار آستانه مقدسه حضرت معصومه علیها سلام و تنها معبدی است که در مجاورت حرم مطهر قرار دارد. اساسا موضوعی که آیت الله فقید را به فکر بنای مسجدی با این عظمت انداخت همین مطلب بود که مکرر می فرمودند: حرم اهل بیت معبدی در کنار خود ندارد و هرچه هست به علت دفن اموات صورت قبرستان به خود گرفته است و همین فکر بود که موجب شد این چنین بنای رفیعی را در این نقطه حساس از خود به یادگار گذارند و با قرار دادن مدفن خود در مدخل مسجد موقعیتش را چندین برابر کند.

یکی از مشکلات ایجاد مسجد در این نقطه محدودیت مکان بود که این موضوع در معماری یکی از اساسی ترین مشکلات است چون بطوری که مشاهده می شود مسجد از یک طرف به آستانه مبارکه و از طرف دیگر محدود به رودخانه است و بعد از اینکه با همت آیت الله فقید خانه هائی را که محوطه مسجد را تشکیل می دادند با مشکلات خریداری شد. امر مهم همین موضوع بی قواره گی زمین بود که هیچ گونه چاره ای هم نداشت چون زمین مسجد را مثلثی تشکیل می داد که ضلع جنوبی آن در حدود یکصد و بیست متر و قاعده آن شاید به ده متر نمی‌رسید ولی با دقت نظرهای فراوان از طرف مهندسین مخصوصا حاج لرزاده نقشه ای تهیه شد که در نوع خود بی نظیر است. مجموع مساحت مسجد تقریبا حدود 12 هزار متر است و همه ساختمان ها با بتون مسلح بنا شده و از نظر استحکام از بناهای بسیار محکم و بی نظیر اسلامی است، مساحت زیر گنبد 400 مترمربع است و شبستان های اطراف گنبد هر یک 900 متر مربع مساحت دارد ساختمان مخزن کتابخانه و سالن های مجلل مطالعه و همچنین ایوان کوچک و وضوخانه و حوضخانه در غرب مسجد قرار گرفته اند.
در جنوب مسجد هم علاوه بر شبستان نسبتا بزرگی که نمای مسجد است دارای راهرویی است که بعد از ورود به محوطه کوچکی سالن نهار خوری بزرگی قرار دارد که برای ایام احتیاج تهیه شده و بالای این سالن را هم که خود سالنی بزرگ و مجلل بود به امر آیت الله فقید ضمیمه کتابخانه مدرسه فیضیه کردند.

آبدارخاه، کشیک خانه، چاه آب و حوض زیبائی که در کنار چاه تهیه شده مجموع ساختمان های مسجد را تشکیل می دهند. وضع بنای مسجد به سبک معماری اسلامی دارای گنبد بسیار بزرگ و گلدسته های مرتفع و مأذنه های زیبا است و از نظر تزئین و کاشی کاری یکی از بدیعی ترین آثار کاشی قرون اخیر است، آیت الله فقید با همت عالی و نظر بلندی که داشتند تا جائی که امکان داشت، در عظمت و زیبائی این بنای مجلل تاکید کرد و الحق این بنای مجلل هم به صورت یکی از بزرگترین یادگارهای آیت الله فقید نظر هر بیننده ای را به خود جلب می‌کند.
آیت الله جوادی آملی عالم و مفسر برجسته قرآن کریم پیرامون ساخت مسجد اعظم قم به بیان خاطره ای پرداختند و این گونه نقل کرده اند: «مرحوم آیت اللّه بروجردی با همت بلند خود به ساختن "مسجد اعظم" در جوار حرم کریمه اهل‏بیت حضرت فاطمه معصومه(س) اقدام کردند و این کار از تیزبینی و آینده‏نگری آن مرحوم خبر می‏دهد. انتخاب کنار حرم حضرت فاطمه معصومه(ع) برای احداث بنای مسجد اعظم، بر این اساس بود که هم در جوار مرقد کریمه اهل‏بیت(ع) باشد و از آن فاصله نداشته باشد و هم مرکز حوزه باشد که در حقیقت مرکز شهر است تا همگان بتوانند آسان‏تر به آن دسترسی داشته باشند و درس و بحث و مباحثاتشان را آن‏جا قرار دهند. در اوایل، پذیرش چنین فکری (احداث مسجد اعظم با آن وسعت و هزینه سنگین) برای بسیاری دشوار بود، چه حوزوی، چه اهل قم و چه غیر اهل قم، می‏گفتند که مسجدی به این بزرگی برای شهر کوچکی مانند قم که حوزهٴ کوچکی دارد، چه ضرورتی دارد؟! پس از گذشت مدتی نه چندان دور، روشن شد که، حوزه‏های درسی بزرگی که در حوزه علمیه قم تشکیل شده است، تنها جایگاهی که می‏تواند جوابگو باشد و این کرسی‏های تدریس را در خود جای دهد، همین شبستان‏های مسجد اعظم است و بس. غرض آن که در آینده برخی فهمیدند که نظر مرحوم بروجردی با واقعیت سازگار بود و وی نیز به ثواب الهی رسیدند و مانند برخی از بزرگان حوزه علمیه اصفهان، وصیت کردند که قبر شریفشان در دالان ورودی مسجد مورد نظرشان باشد که جزو مسجد و مشمول وقف مسجد نیست، گرچه وقف است، ولی بیرون از مسجد است.»(1)

پی نوشت:
1.کتاب مهر استاد، ص 108
پایان پیام/