خبرگزاری شبستان: مسجد در طول تاریخ تمدن اسلامی از جایگاه رفیعی در گسترش علم، دانش و تمدن سازی برخوردار بوده است به گونه ای که مساجد در مقام مکان مولد فرهنگ جامعه اسلامی محسوب می شدند.
این رویکرد در سده های مختلف تاریخ اسلام قابل توجه است به گونه ای که علاوه بر تبیین و تشریح مفاهیم دینی، بسیاری از مباحث سیاسی و اجتماعی در پایگاهی چون مسجد بیان و به مردم منتقل می شد.
لذا مساجد نقشی بی بدیل در ایجاد تمدن نوین اسلامی داشته اند، با این وجود اما رویکرد یاد شده در طول گذر زمان و با ورود اندیشه های وارداتی دچار تزلزل شده و مسجد تنها به محلی برای اقامه نماز جماعت، ذکر مصیبت اهل بیت، برپایی مراسم ترحیم، تبدیل و آنچه نیز در قالب برنامه های فرهنگی در مساجد شکل گرفت نتوانست آنچنان که باید تناسبی را میان پیشینه فرهنگ اسلامی و جامعه کنونی برقرار سازد.
در راستای بهره وری از ظرفیت های مساجد در حوزه های مختلف مباحث فکری با دکتر «محمدصادق کوشکی»، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به گفت وگو نشسته ایم که حاصل آن را می خوانید:
- به گواه تاریخ تمدن اسلام، مساجد توامان محل عبادت و برگزاری جلسات و حلقه های علمی بوده اند با این مقدمه به نظر شما در شرایط امروز چگونه می توان از ظرفیت مساجد در راستای گسترش کرسی های آزاداندیشی بهره جست؟
بدون تردید می توانیم از این ظرفیت عظیم بهره بگیریم، واقعیت آن است که در تمدن های مختلفی که از سوی مسلمانان شکل گرفت شاهدیم که مساجد در عرصه فعالیت های علمی، نظریه پردازی و تولید علم نقش به سزایی داشتند اما متاسفانه در روزگار ما مساجد از این کارویژه فاصله گرفته اند که احیای این ظرفیت مستلزم ورود مباحث فکری در مساجد است. ما می توانیم در فرآیندی گام به گام مساجد را همچون گذشته به عنوان کانون اندیشه سازی و تمدن ساز ارتقا دهیم.
- مساجد در نگاه اول به عنوان پایگاه گسترش مفاهیم دین، بیان اندیشه سیاسی و اجتماعی دین خدا، در طول تاریخ اسلام بنا شد و چنان از اهمیت بالایی برخوردار بود که نبی مکرم اسلام(ص) در بدو ورود به مدینه قبل از هر اقدامی اقدام به تاسیس مسجد کردند، با این توصیف بخشی از کارکرد مساجد در سایر حوزه ها از جمله عرصه علم را تشریح کنید.
اساسا پایه گذاری این مسئله که مسجد باید محل تولید علم و اندیشه باشد رسول اکرم(ص) بود. زمانی پیامبر اکرم(ص) وارد مسجد شده و دو حلقه را دیدند که یک حلقه مشغول عبادت و حلقه دیگر مشغول مباحث علمی بودند. پیامبر(ص) فرمود: هر دو را دوست دارم اما در میان عالمان می نشینم.
به طبع این رویکرد پیامبر(ص) پایه گذار سنتی است که مسجد باید محل فعالیت های علمی و فرهنگی و تولید اندیشه باشد. مسجد مکان عبادت و تولید فکر است. لذا باید در گسترش این مهم تلاش کنیم.
- چرا این سنت در مساجد کمرنگ شده است و در معدودی از مساجد شاهد شکل گیری حلقه های علمی و مباحثه هستیم؟
ریشه این مسئله را باید در از میان رفتن نگرش دینی جست. اساسا زمانی که جامعه مسلمین نگاه دینی خود به مسئله تمدن سازی را از دست داده و مقلد روش های وارداتی تمدن سازی شد این سنت از میان رفت. این در حالی بود که مساجد کانون های حیات و زندگی اجتماعی بودند اما با ورود تمدن های وارداتی صرفا کاربری اقامه نماز جماعت را یافتند، حال آنکه مساجد ظرفیت تربیت فرهنگی را دارند.
- فکر می کنید حوزه های علمیه تا چه اندازه می توانند این رویکرد را احیا کنند؟
قطعا اثر دارند، چراکه فلسفه وجودی حوزه ها با مسجد عجین است و خروجی حوزه های علمیه در مساجد نمود می یابد، لذا در احیای این مسئله نقش کلیدی دارند.
- مهمترین موانع در راه احیای کارکرد مساجد و گسترش حلقه های فکری و نظریه پردازی چیست؟
مهمترین چالش نبود باور نسبت به این مسئله که مساجد باید کانون فکر و اندیشه باشند، این است متاسفانه حتی میان اهالی مسجد این باور وجود ندارد. باید برای ایجاد این باور اطلاع رسانی و کار فرهنگی صورت پذیرد.
قبل از انقلاب اسلامی چند مورد خاص داشتیم که در این مساجد چنین رویکردی وجود داشت، مانند مسجد «قبا» که اندیشمندی چون شهید آیت الله مفتح عهده دار مسئولیت آن بود و مرکز حضور متفکران بود. یا مسجد «کرامت» در مشهد که مدتی مقام معظم رهبری در آن حضور داشتند یا مسجد «هدایت» تهران و مسجد جامع «عتیق» شیراز که شهید دستغیب عهده دار اداره آن بود. این فضا وجود داشت، بنابراین امروز وظیفه ما احیای این رویکرد است و در این میان دانشگاه و حوزه از نهادهای تاثیرگذار هستند، پس اگر حوزه ها بتوانند مساجد را به این سمت سوق دهند که علاوه بر محلی برای اقامه نماز به مکانی برای تولید فکر و فرهنگ تبدیل شوند قطعا نه تنها حوزویان که دانشگاهیان نیز استقبال می کنند.
پایان پیام/
نظر شما