خبرگزاری شبستان: مسجد در شاکله دین مبین اسلام در طول ادوار مختلف تاریخ از جایگاه ویژه ای برخودار بوده و هست، این جایگاه بعضا در مقاطع مختلف دستخوش تغییراتی شد که علت آن بیشتر به هرج و مرج های حکومتی بر می گشت؛ مع الوصف مسجد همچنان قدرت خود را به عنوان مرکزیت جامعه اسلامی دارا بود.
در راستای بررسی جایگاه مسجد در دین مبین اسلام و راهکارهای گسترش فرهنگ مسجدی با حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید مهدی علیزاده موسوی، رییس پژوهشکده حج و زیارت و استاد حوزه به گفت وگو نشسته ایم که حاصل آن را می خوانید:
- به عنوان اولین سوال چرا مسجد در اسلام به عنوان پایگاه عبادی سیاسی شناخته می شود و اساسا علت اینکه پیامبر(ص) در بدو ورود به مدینه قبل از هر اقدامی دست به تاسیس مسجد زد چه بود؟
برای پاسخ به این سوال لازم می دانم مقدمه ای را بیان کنم، واقعیت آن است که اگر هر مکتب و اندیشه ای دارای یک مرکز تصمیم گیری و سیاست گذاری نباشد راه به جایی نمی برد. ویژگی دین مبین اسلام آن است که خاستگاه اش در مسجد شکل گرفته و تمامی فعالیت های عبادی و همچنین تصمیم گیری های مهم در طول تاریخ اسلام در حوزه های مختلف اعم از عبادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در مسجد نمود دارد.
همچنین علت اهمیت مسجد در نگاه اسلام از بعد دیگر به این مساله بر می گردد که اساسا مسجد به تمامی حوزه های زندگی فرد وابسته است و فرد مسجدی با محوریت قرار دادن مسجد می خواهد بگوید که عبادت خدا صرفا قرائت فردی ندارد بلکه ابعاد و زوایای متعددی داشته و در شئون مختلف زندگی کارکرد دارد.
البته این مهم در نگاه غیرمسلمانان نسبت به مسجد نیز وجود دارد، یعنی زمانی که غیرمسلمانان مساجد را می بینند به این نتیجه می رسند که واقعا اسلام از مسجد به عنوان عاملی برای همگرایی مسلمین بهره می برد و هرگاه قرار است کار مهمی انجام شود مسجد مرکز تصمیم سازی است.
- با این وصف به نظر می رسد امروز بسیاری از کارکردهای مساجد از میان رفته باشد، به بیان بهتر اقلا برخی کارکردها که در گذشته به مثابه یک سنت حسنه قلمداد می شد، از میان رفته است
بله این مساله وجود دارد و از این نظر باید آسیب شناسی های جدی صورت پذیرد چرا که مسجد عظمت خود را نسبت به زمان صدر و سایر ادوار تاریخی اسلام از دست داده است، اگر تاریخ آن زمان را مرور کنیم متوجه می شویم که مهمترین تصمیمات شهر، محله در مسجد گرفته می شد لذا مسجد در فرهنگ اسلامی جایگاهی ممتاز داشته است که باید این جایگاه بازگردانده شود و راهکار تحقق این مهم آن است که در سطح کشوری و شهری و همچنین سطح محله این فرهنگ دوباره احیا شود و مردم مقید باشند که تصمیمات خود را در مسجد بگیرند و به طبع این رویکرد سبب می شود مرکزیتی که در صدر اسلام وجود داشت برگردد.
البته با این وصف مسجد همچنان جایگاه و اثر خود را دارد اما این تاثیرگذاری باید پررنگ شود، هنگامی که انقلاب اسلامی ایران در حال شکل گیری بود چهره هایی چون «نیکی کدی» که از نظریه پردازان غربی است به این نتیجه رسید که این مساجد بودند که انقلاب ایران را به پیروزی رساندند.
- با توجه به مواردی که یاد شد اساسا «مسجد» در مقایسه با سایر اماکن مذهبی مانند «کلیسا» از چه ظرفیت هایی برخوردار است؟
ببینید، شاید یکی از بارزترین مصادیق آن باشد که عبادت در کلیسا فقط در روزهای یکشنبه معنا می یابد در حالی که در اسلام این ظرفیت نهادینه وجود دارد که هر روز در سه وعده مسلمانان به عبادت و راز و نیاز با خداوند می پردازند. به نظر من باید این ظرفیت را به مثابه اهرمی برای پیشرفت قرار دهیم چراکه زندگی انسان ابعاد مختلفی دارد و جنبه معنوی از مهمترین این ابعاد است لذا باید علاوه بر ترویج فرهنگ نماز به ترویج فرهنگ مسجدی حتی بیش از گذشته بپردازیم از این نظر که اقامه نماز به جماعت فارغ از اینکه وجهه اجتماعی دارد سبب می شود تا مسلمین حاضر در مسجد با یکیدگر آشنا شده و نیازهای یکدیگر را تامیین و یاری رسانی کنند.
علاوه بر این حوزه های اقتصادی، فرهنگی، از دیگر کارکرد مساجد است که نمود بالایی دارد و در تمامی سال قابل مشاهده است، مساله ای که در حاضر در سطح کلیسا بسته به شرایط دارد و ویژگی دوره ای بودن را یافته است.
- به جنبه اجتماعی اقامه نماز در مسجد اشاره داشتید، آیا مساجد در بعد فردی در حوزه تحول اندیشه افراد نیز موثر خواهند بود و می توان گفت مسجد نهادی تربیتی است؟
قطعا، برای مثال ارتباط انسان با خود، مصداق این مساله در جلسات اعتکاف مساجد وجود دارد که سبب خودسازی می شود. در واقع همان ف ضای معنوی حاکم بر این مراسم است که سبب می شود فرد به ابعاد دیگر از جمله خودشناسی بپردازد و تدبر کند.
- مسجد به عنوان یک ارگان فرهنگ ساز چه اقدامات فرهنگی را می تواند ارایه کند؟
مسجد از یک طرف می تواند به عنوان گسترش اندیشه های اسلامی عمل کند و از سوی دیگر نیز می تواند در تولید اندیشه اسلامی عمل کند یعنی ما مساجد را تبدیل به حلقه های درس و حلقه های تحقیق کنیم، یعنی بتوانیم همان طور که در صدر اسلام چنین بوده است و مسجد محل تشکیل حلقه های درس و بحث بود این ویژگی را گسترش دهیم، ما باید توجه کنیم که تمامی این سنت ها که در گذشته وجود داشته است حکایت از یک پیام می کند که مسجد علاوه بر جنبه عبادی دارای ابعاد متنوع و وسیعی است.
- گفت وگو را از نگاه دیگری ادامه دهیم، آیا می توان رابطه ای را میان معماری مسجد و مدر نیته متصور شد، به بیان بهتر آیا لزوما مدرنیته بر معماری مسجد اثرگذار است؟
این مساله ریشه در معماری اسلامی دارد، اگر معماری اسلامی را نگاه کنیم بیشتر نوعی انعطاف و حالت اسلیمی دارد، برای مثال در قالب معماری اسلامی بر «محراب» تکیه شده است ، بسیاری از روان شناسان متف القول اند که معماری مسجد نوعی آرامش را القا می کند، به طور کلی فکر می کنم معماری تلفیقی شامل معماری اسل امی و معماری مدرن می تواند تاثیر خوبی در شرایط جامعه امروز به لحاظ دیداری در ظاهر مساجد داشته باشد، اما اصلیت باید بر حفظ هویت معماری اسلامی است و منظورم از هویت آن است که فرهنگ اسلامی در حوزه معماری استحاله نشده و از ظرفیت ها بهره گیری شود.
- در طول تاریخ اسلام شاهد هستیم که فرقه ها و گروه های مختلفی بنابر شرایط متعدد به نام دین به خورد ممالک اسلامی تزریق شد، این فرق بعضا بر اماکن مذهبی نیز وارد شده و باعث ایجاد برخی خرافات شدند، به نظر شما برای جلوگیری از ورود خرافه به اماکن مذهبی باید چه اقداماتی صورت پذیرد؟
از جمله مشکلاتی که گریبان گیر جهان اسلام شده خرافات است، وقتی می بینیم دشمنان در جهان اسلام به جایی نرسیدند و توده های عوام وارد گود می شوند و حرف ها و مطالبی را مطرح می کنند که هیچ گونه ریشه ای در اندیشه اسلامی ندارد چنین شرایطی را شاهد خواهیم بود که فرقه های مختلف قد علم کنند و باعث ایجاد تشتت در میان افراد ناآگاه شوند.
مساله دیگر در این میان بهره گیری دشمنان اسلام از خرافات است، ضمن آنکه اساسا رشد و گسترش خرافات عمقی بودن معارف دینی را تبدیل به مطالب سطحی می کند و به جای شعور یک نوع احساسات حاکم می شود بنابراین باید با این مساله مقابله شود.
پایان پیام/
نظر شما