ماجرای خاک شدن پیشوای یهودیان در گود علم رضوی!

خبرگزاری شبستان: "به جز صدها حدیثی که یاران از امام  (ع)نقل کرده اند، از امام رضا (ع) آثار مستقل و مکتوبی به یادگار مانده که مهمترین رساله فی الجوامع الشریعه است. این اثر حاوی اصلی ترین احکام شرع و مسائل فقهی است. کتاب صحیفة الرضا (ع) که به مسند الرضا (ع) و الرضویات مشهور است، حدود 240 حدیث را در خود جای داده و احمد بن عامر احادیث آن را در سال 194 ه.ق در مدینه از امام رضا (ع) روایت کرده است." این جملات بخشی از سخنان حجت الاسلام محمد باقر پور امینی، استاد حوزه و دانشگاه است که به مناسبت فرا رسیدن ایام ولادت امام رضا (ع) با شبستان در میان گذاشته است. گفتگوی ما را با این کارشناس کلام اسلامی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه و فرهنگ و اندیشه اسلامی می خوانید:

علم در دیدگاه امام رضا (ع) از چه جایگاهی برخوردار بود و تا چه اندازه جوهره علم در شخصیت حضرت (ع) پررنگ احساس می شد؟

جایگاه و شخصیت علمی امام رضا (ع) به گونه ای است که آن امام (ع) به "عالم آل محمد(ص)" مشهور بودند. همگان چه شخصیت های معاصر حضرت (ع) و چه  عالمان دوره های بعد، به بزرگی از منزلت علمی ایشان یاد می کنند. اباصلت هروی از یاران امام (ع) بیان می کند: داناتر از علی ابن موسی رضا(ع) ندیدم و هر دانشمندی که با ایشان نشست و برخاست می کرد بر این مطلب گواهی می داد، همگان فضل و دانش ایشان را ستودند و ناتوانی خود را ثابت کردند. (اعلام الوری، طبرسی، ج 2، ص 64)

ابراهیم ابن عباس صولی نیز می گوید: هر گز ندیدم از ایشان چیزی پرسیده شود و او نداند و  از او داناتر ندیده ام.(عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 180)

همچنین حاکم نیشابوری متوفی 403 قمری بیان می کند: با اینکه علی ابن موسی الرضا(ع) تنها بیست و اندی از سن او می گذشت، در مسجد رسول خدا (ص) می نشست و فتوا صادر می کرد (المنتظم ، ابن جوزی، ج10، ص120)

فخر رازی توضیح معنای کوثر، امام رضا (ع) را از اکابر علما نمی داند(مفاتیح الغیب، ج32،ص 313) ابن ابی الحدید معتزلی شارح نهج البلاغه  نیز بیان می کند: امام رضا (ع) اعلم مردم بود.(شرح نهج البلاغه ج15، ص291)

آن حضرت (ع) در رویارویی با جریان های مختلف بیشتر از چه روشی استفاده می کردند و برخورد ایشان با طرف مقابل به چه شیوه ای بود؟

بر طبق گزارش مورخان، هرچه از امام رضا (ع) پرسیده می شد ایشان جواب می فرمودند و هیچ پرسشی را بی جواب نمی گذاشتند بیشترین گفتار و پاسخ های امام (ع) در مواجهه با اندیشمندان مسلمان با استناد به آیات قرآنی و فرمایش پیامبر اکرم(ص) بود.

 امام رضا (ع) در مناظره با جریان رقیب و مخالف سبک و شیوه خاصی را مدنظر داشتند و این مناظرات همراه با رعایت شرایط و نکات و آداب خاصی بود.

نخست آن که امام رضا (ع) به طرف مقابل میدان می دادند و در مناظره ها هرگز حالت تهاجمی نداشتند و آغازبه  پرسش نمی کردند؛ با حوصله فراوان به مخالف میدان می دادند و از او می خواستند پیش قدم شود. مثلا در مناظره با راس الجالوت پیشوای بزرگ یهودیان فرمودند: ‌از من می پرسی یا از من از تو بپرسم، ‌او نیز شروع به پرسیدن کرد.

دوم آن که حضرت (ع) به شدت بر رعایت انصاف تاکید داشتند و تلاش می فرمودند در فضای مناظره انصاف جاری باشد و از طرف مقابل می خواستند تا جانب انصاف را رعایت کرده و از مغالطه بپرهیزد.

سوم  استفاده از مقبولات طرف مناظره بود؛ به بیان روشن تر حضرت (ع) اصل استفاده از براهین مورد پذیرش خصم را به کار می گرفتند. چرا که انسان در مناظره و مجاب کردن طرف مقابل، ضمن استفاده از براهین عقلی، باید از دلایلی که مورد قبول مخالف است نیز استفاده کند. در مناظره با جاثلیق و راس الجالوت به انجیل و تورات استناد می فرمودند.

چهارمین ویژگی استفاده از شیوه جدل بود. گاه طرف مقابل مطالبی را در باطن قبول داشت اما حاضر به اعتراف نبود. در این صورت برای رسیدن به نتیجه لازم است انسان به گونه ای بحث را  مدیریت کند تا طرف مقابل را به اعتراف بکشاند لذا در مناظره جاثلیق، امام (ع) این روش را پی گرفت فرمود: ای مسیحی ما به عیسایی ایمان داریم که به محمد(ص) ایمان آورد. اما عیسای شما ایرادی نداشت جز ضعف در روزه و نماز! جاثلیق واکنش نشان داد و گفت عیسی همیشه روزه دار و پیوسته در حال نماز بود. امام رضا(ع) در برابر این اعتراف فرمود اگر عیسی خداست پس برای  چه کسی روزه داشت و نماز می خواند؟ جاثلیق دیگر پاسخی نداشت.

معیار بعدی مشخص کردن طرف مقابل بود؛ گاه در مناظره باید طرف خاص مشخص شده، تا نتیجه حاصل شود..

اما نکته آخر در مناظرات قانع کردن طرف مقابل بود. امام رضا (ع) طوری برخورد می کردند که تمام راه ها را بر مخالف می بستند و با ادله محکم و پذیرفتنی او را قانع می کردند.

در یکی از جلسات که راس الجالوت طرف مناظره بود وقتی کامل قانع شد این گونه اعتراف کرد: اگر پیشوایی من بر تمام یهودیان نبود یقینا به دین شما ایمان می آوردم!

آیا آثار مکتوبی از امام رضا (ع) برجای مانده است؟

به جز صدها حدیثی که یاران از امام  (ع)نقل کرده اند، از امام رضا (ع) آثار مستقل و مکتوبی به یادگار مانده که مهمترین رساله فی الجوامع الشریعه است. این اثر حاوی اصلی ترین احکام شرع و مسائل فقهی است. کتاب صحیفة الرضا (ع) که به مسند الرضا (ع) و الرضویات مشهور است، حدود 240 حدیث را در خود جای داده و احمد بن عامر احادیث آن را در سال 194 ه.ق در مدینه از امام رضا (ع) روایت کرده است. کتاب دیگر فقه الرضا (ع) که به فقه رضوی هم مشهور است، از متون مورد اعتماد برخی محدثان و فقهای شیعه در قرون اخیر است و اولین بار مجلسی اول و دوم فقه الرضا را مطرح کرده و عالمان متعددی هم از این اثر دفاع کردند. نراقی در عوائد الایام و بحرانی در حدائق و نوری در مستدرک از مویدان این کتاب هستند. محتوای کلی فقه الرضا (ع) هم مجموعه ای از احکام فقهی است، به گونه ای که عین الفاظ حدیث در لباس فتوا عرضه می شود. کتاب آخر هم طب الرضا (ع) است که به آن رساله ذهبیه هم گفته می شود. این کتاب توجه مامون و دانشمندان هم عصر را به خود جلب کرد تا جایی که مامون دستور داد آن را با آب طلا بنویسند. از این جهت به رساله ذهبیه یا مذهبه معروف است. در این مجموعه، نکاتی درباره بهداشت،  پیشگیری، غذاها، داروها و آشامدینی ها بیان شده است.

در خصوص حدیث سلسلة الذهب و جایگاه آن میان اندیشمندان نیز توضیحاتی بفرمایید.

حدیث سلسلة الذهب یکی از یادگارهای شخصیت علمی امام رضا (ع) است که در نیشابور این حدیث را بزرگان اهل سنت و عالمان بزرگ حاکم بر نیشابور روایت کرده اند، امام (ع) فرمودند: لا اله الا الله حصنی فمن دخل حصنی امن عذابی ، اسحاق بن راهویه متوفی 238 هجری که از پیشوایان اهل حدیث هست مدعی است چون کاروان به راه افتاد امام (ع) فریاد زدند بشرطها و شروطها و انا من شروطها. زنجیره و سلسله رجال سند آن تا حضرت جبرئیل همه طلایی است و در زمره احادیث قدسی قرار دارد.

ابن جوزی از اجتماع علمای بزرگ حدیث برای استقبال امام (ع) در شهر نیشابور یاد می کند و از چهره هایی مانند اسحاق ابن راهویه، احمد بن حرب نیشابوری؛ یحیی  نیشابوری و محمد قشیری نام می برد که دور مرکب امام حلقه زدند. اینها چهره های شاخص اهل سنت بودند. مثلا بن راهویه از پیشوایان اهل حدیث است و احمد بن حنبل پیشوای حنابله از نزدیکان و دوستان او بود. این شخصیت افتخار این را داشت در کنار مرکب امام این حدیث را نقل کند.

این حدیث اعجاب بسیاری از دانشمندان سنی را برانگیحت و توجه آنها را به خود جلب کرد به گونه ای که احمد ابن حنبل بیان می کند اگر اسناد این حدیث را بر بیگانه ای بخوانم از جنون خود شفا پیدا می کند.(الصواعق المحرقه، ابن حجر؛ ج2؛ ص595)

یکی از جلوه های علمی شخصیت تربیت شاگرد است؛ نحوه شاگرد پروری و تربیت آنها به دست حضرت چگونه بود؟

امام رضا (ع) در تربیت شاگردان توجه ویِژه ای داشتند. شاگردان ایشان بنابر نقل شیخ طوسی 318 نفر و شریف قریشی 367 نفر بوده اند. بین این یاران افرادی خاص و اصحاب سرّ محسوب می شدند. این به سبب شباهت هر چه بیشتر آنها به امام (ع) در صفاتی همچون معرفت، عبودیت، محبت و پذیرش ولایت الهی بود. از این افراد می توان به یونس ابن عبدالرحمان، فضل ابن شاذان، زکریا بن آدم، صفوان ابن یحیی و اباصلت هروی اشاره کرد که اینها شاگردان خاص و راز دار امام بودند. عبدالعظیم حسنی را در این دسته می توان قرار داد.

پایان پیام/