بهار؛ نشانه ای از رستاخیز/ نوروز در آیات و روایات

خبرگزاری شبستان - خراسان جنوبی: با ورود اسلام به ایران نه تنها نوروز و آیین های آن کم رنگ نشد، بلکه رونق بیشتری یافت. نوروز با همه پیام هایش مانند تحول و تدبر؛ غبارروبی و پاکیزگی؛ صله ارحام و دیدار با نزدیکان و آشنایان؛ سلام و درود و تبریک گفتن؛ همواره امیدوار بودن و پیوسته کوشیدن، با آیین اسلام مطابقت داشت. البته برخی سنت های خرافی و بیهوده، به برکت اسلام از دامن نوروز، پیراسته یا تعدیل و برخی سنت های نیکو به آن افزوده شد.

مضمون بسیاری از آیات قرآن کریم درباره تدبر و اندیشه در رستاخیز طبیعت است؛ پیامی که نوروز و بهار، همواره با خود داشته اند. در قرآن کریم می خوانیم: «فَانْظُرْ إِلی آثارِ رَحْمَتِ اللّهِ کیفَ یحْی اْلأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنّ ذلِک لَمُحْی الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی کلّ شَی ءٍ قَدیرٌ؛ پس به آثار رحمت خدا بنگر که چگونه زمین را پس از مرگش زنده می گرداند. در حقیقت، هم اوست که زنده کننده مردگان است و اوست که بر هر چیزی تواناست.» (روم:50)

خداوند در این آیه شریفه، ما را به اندیشیدن و نگریستن در رخداد زنده شدن زمین فرا می‌خواند، حادثه ای که با آغاز فصل بهار رخ می دهد. استاد مرتضی مطهری در این باره می گوید: در قرآن کریم بارها از این تجدید حیاتی که برای زمین رخ می دهد، یاد شده و از این منظر، به عنوان یک درس و تعلیم به فصل بهار نگاه شده است.

در حقیقت، هریک از فرزندان زمین ـ از گیاهان و حیوانات و انسان ـ از این فصل حیات‌بخش سهمی و حقی دارند. گل ها و سبزه ها در این فصل، خود را به کمال رشد می ‌سانند و جمال خود را به اوج طراوت می رسانند.

 اسب و گاو و گوسفند، خود را به آب و علف می رسانند و خود را فربه می سازند و جست و خیزی می کنند. انسان هم از آن جهت که انسان است، عقلی دارد و فهمی، دلی دارد و احساساتی و عواطفی. او هم از این فیض عام سهمی دارد. سهم انسان چیست؟

برای بعضی از مردم، فصل حیات بخش بهار، الهام دهنده و آموزنده است، نکته ها و رمزها دارد، اما متأسفانه استفاده بعضی دیگر از افراد، از حد استفاده یک حیوان تجاوز نمی کند و بلکه از آن، استفاده ناروا می نمایند.

به هر حال، بهار، فصل تجدید حیات و زندگی دوباره زمین ماست. فصل نشاط و خرمی زمین است. فصلی است که زمین در شرایط تازه و جدیدی قرار می گیرد و آماده می شود که بزرگترین موهبت های الهی؛ یعنی حیات و زندگی به او افاضه شود. در قرآن کریم از این حالت زمین، از این تجدید حیاتی که در فصل بهار رخ می دهد، بارها یاد شده است؛ در حدود 15 بار و شاید بیشتر.

نگاه به بهار به عنوان نشانه ای برای رستاخیز

بهار، نشانه ای برای رستاخیز و قیامت است. در این نوع نگاه به بهار، شخص از زنده شدن دوباره طبیعت در فصل بهار، پس از ماهها مرگ و فسردگی، رستاخیز خویش را به یاد می‌آورد و زنده شدن خویش پس از مرگ را در چهره بهار می بیند.

خداوند در قرآن کریم در مثالی محسوس، فصل بهار را که حیات دوباره طبیعت است، برهانی بر وجود رستاخیر دانسته و فرموده است: و زمین را خشکیده می بینی و چون آب بر آن فرود آوریم، به جنبش در می آید و نمو می کند و از هر نوع [رستنی های] نیکو می‌رویاند. این [قدرت نمایی ها] بدان سبب است که خدا خود حق است و اوست که مردگان را زنده می کند و [هم] اوست که بر هر چیزی تواناست. (حج:5 و 6)

در حقیقت، جشن آغاز سال، تجدید زمان در دایره و مفهوم محدود است. هرگاه نوروز فرا می رسد، جشن برگزاری نمادین تجدید حیات و آفرینش برگزار می شود. یکی از فرازهای شایان توجه در مراسم سال نو و باورهای پیوسته به آن، مسئله اعتقاد به جهان پسین و رستاخیز مردگان است.

در مراسم سال نو، نماد نمایشی مسئله آفرینش و تکرار همیشگی آن، پایان هر سال را به سال نو پیوند می دهد. انعکاس این دور و تسلسل و تکرار، برای زندگی آدمی نیز هست و ایمان مؤمنان را به مسئله رستاخیز و تجدید و تکرار زندگی زنده نگه می دارد. به همین جهت است که یکی از مراسم سال نو، یاد کرد از مردگان و بزرگداشت ارواح درگذشتگان و اهدای خیرات برای آنهاست.

این، القای یک باور است؛ یک باور امیدبخش برای مردم که چون رستاخیز طبیعت در فصل بهار، مردگان نیز می توانند تجدید حیات کنند و به زندگی مجدد باز گردند. با آمدن بهار، در طبیعت سرد و مرده، تحول و دگرگونی رخ می دهد و زمین افسرده و جامد سرسبز و پر از گل و گیاه می شود.

 حال این پرسش مطرح است چرا این تحول بهارگونه نباید در انسان ـ که آفرینش طفیل اوست ـ رخ دهد. بی شک، آدمی به این تحول سزاوارتر است. البته تحول روحی و معنوی و شکوفایی درونی آدمی کجا و تحول و شکوفایی طبیعت کجا؟

با چنین نگاهی به بهار، به خوبی می توان از آن درس دگرگونی گرفت و قدم نخست را در این راه برداشت و از صمیم جان از خداوند خواست که: « یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الاَبْصار یا مُدِّبر اللیل و النهار یا مُحِّول الحول و الاَحوال حَوِّلْ حالَنا اِلی اَحْسَن الحال«.

امام خمینی رحمه الله در این باره می فرماید: «تحول حال الی احسن الحال، این است که ان شاءالله در این سال نو، ما تغییرات روحی پیدا کنیم؛ یعنی واقعاً برایمان تحول حاصل شود و آن به این است که همان طوری که سیره انبیا از اول تا آخر بوده است که جنگ و صلحشان برای خدا بوده است و هیچ پیامبری جنگ نکرد مگر برای خدا و صلح نکرد مگر برای خدا، ما هم این گونه باشیم«.

امام خمینی رحمه الله در کلامی دیگر می فرماید: «برداشتی که اهل معرفت از عید می کنند، با آن برداشتی که دیگران می کنند، بسیار متفاوت است... و ما امیدواریم که به پیروی اولیای خدا، به جلوه ای از آن جلوه ها و به برداشتی از آن برداشت ها برسیم و ذره ای از آن معارف در قلب ما واقع شود. امیدواریم همان طوری که جوانان ما تحول پیدا کردند، راه صدساله را با یک شب پیمودند، این تحول، نصیب همه ملت بشود«.

مقام معظم رهبری نیز در این باره می فرماید: «تحویل هر سال جدید شمسی که با نوعی تحول در عالم طبیعت مصادف است، فرصتی است تا انسان به تحول درونی و اصلاح امور روحی و معنوی و فکری و مادی خود بپردازد. این دعای شریفی که به ما تعلیم داده اند تا در آغاز سال بخوانیم، همین درس تحول است. در این دعا از خدای متعال درخواست می کنیم که در حال و وضعیت روحی و نفسانی ما، تحول و دگرگونی مبارکی را ایجاد کند. ایجاد تحول، کار خداست، اما ما موظفیم که برای این تحول در درون و در زندگی خود و در جهان، اقدام و تلاش کنیم و همت بگماریم. هرجا انسان ها خوب شدند، زندگی هم خوب خواهد شد. هرجا انسان ها در خود، تحولی عظیم به وجود آوردند، در زندگی آنها هم تحولی عمیق به وجود خواهد آمد.»

مقام معظم رهبری در کلامی دیگر فرموده است: «تحول اخلاقی؛ یعنی اینکه انسان، هر رذیلت اخلاقی، هر اخلاق زشت، هر روحیه بد و ناپسندی را که موجب آزار دیگران یا عقب ماندگی خود انسان است، کنار بگذارد و خود را به فضایل و زیبایی های اخلاقی آراسته کند».

«اگر ملتی بتواند یک تحول اخلاقی در خود به وجود آورد، اگر بتواند رذایل اخلاقی را از درون خود پاک سازی کند و خود را به فضایل اخلاقی آراسته سازد، حقیقتاً برای آن ملت، عید است. شاید اساساً قرار دادن اعیاد، چه اعیاد ملی و چه اعیاد دینی و مذهبی، برای ایجاد چنین تحول هایی در درون انسان هاست».

احادیث و روایت ها درباره نوروز

احترام به نوروز در اسلام، هرچند به مذهب شیعه منحصر نمی شود، ولی چنان جایگاهی در میان شیعیان دارد که حتی روایت هایی از امامان شیعه در بزرگداشت نوروز نقل شده است.

«معلی بن خُنَیس» می گوید: در نوروز نزد امام جعفرصادق(علیه اسلام) رفتم، فرمود: «آیا می دانی امروز چه روزی است؟» گفتم: فدایت شوم! روزی است که عجم ها آن را تعظیم می کنند و گرامی می دارند و به یکدیگر هدیه می دهند.

حضرت فرمود: «به خانه کعبه سوگند که باعث آن تعظیم، امری قدیم است و من برایت بازگو می کنم تا از آن آگاه گردی. ای معلی! نوروز روزی است که خدای تعالی عهدنامه ای از ارواح بندگان خود گرفته است که او را بندگی کنند و کس دیگری را شریک او نسازند و به فرستاده ها و حجت های او و ائمه معصومین(علیه السلام) ایمان بیاورند. اول روزی است که آفتاب طلوع کرده و بادی که درختان را بارور می سازد، وزیده و خرمی زمین آفریده شده است.

نوروز، روزی است که کشتی نوح بر زمین قرار گرفته و روزی است که خدای تعالی جماعتی را که پس از بیم مرگ از شهر و دیار خود رفته بودند و چندین هزار کس بودند، زنده کرد و روزی است که جبرئیل(علیه السلام) بر حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) نازل شد و روزی است که حضرت ابراهیم(علیه السلام) در آن، بت های کفار و مشرکان را شکست.

 نوروز، روزی است که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) یاران خود را امر فرمود که با حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) بیعت امارت کنند و روزی است که آن حضرت، حضرت علی(علیه السلام) را میان جنیان فرستاد تا از ایشان بیعت گیرد و روزی است که حضرت علی(علیه السلام) در جنگ نهروان پیروز شد و در آن، «ذو الثُّدَیه»، سرکرده خوارج را به قتل رساند و روزی است که در آن مهدی موعود عج الله تعالی فرجه الشریف ظاهر می شود«.

پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله نیز فرموده‌اند: فَنَيرِزُوا إن قَدَرتُم كُلَّ يَومٍ يَعني تَهادَوا و تَواصَلُوا فِي اللَّهِ؛ اگر مى‏توانيد هر روز را نوروز كنيد؛ يعنى در راه خدا به يكديگر هديه بدهيد و با يكديگر پيوند داشته باشيد.

پایان پیام/