به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از بیرجند، بیرجند به عنوان یکی از شهرهای تاریخی خراسان جنوبی، از قدیم‌الایام بازارهای معروفی داشته است که این بازارها در دو قسمت شمال رود و جنوب رود بیرجند مستقر بوده اند.
هنگامی که وارد بازار مرکزی بیرجند که اکنون در خیابان جمهوری واقع است، می‌شویم، دیدن کوچه‌های تنگ و باریک با دیوارهای بلند و حجره‌هایی کوچک، ذهن را به زمان‌هایی می‌برد که این بازار، باراندازی برای تجار و بازرگانان بود.
وجود 2 کاروانسرا در بازار سنتی بیرجند
بازار سنتی بیرجند از بازارهای قدیمی خراسان‌جنوبی است که وجود دو کاروانسرای کهن با قدمت بیش از 300 سال گواه بر عمر طویل آن دارد. این کاروانسراها غالباً دفاتر کار تجار و انبار کالا و مرکز خرید و فروش کالا بوده است. معماری سنتی و کوچه‌های تنگ این بازار نشان می‌دهد که اصالت و قدمت این بازار مثال‌زدنی نیست.
از دوره صفویه به‌ویژه در طی یک قرن گذشته به علت ایجاد امنیت و قرار داشتن بیرجند در مسیر چندین شهر موجب شده که این شهر پایگاه تجاری برای بازرگانان شهرهایی مثل کرمان، یزد، هرات، سیستان و چند شهر دیگر بوده و از رونق اقتصادی قابل توجهی برخوردار باشد.
از اوایل قرن بیستم نه تنها بیرجند محل تجمع بازرگانان ایرانی بوده، بلکه تجار هندی جهت بهبود مبادلات، بیرجند را انتخاب می‌کردند و مبادلات و واردات کالاهایی مانند منسوجات پنبه‌ای و پشمی، قند و شکر و چای الزاماً از طریق بیرجند انجام می‌شد.
هم‌جواری این بازار با مرزهای کشورهای پاکستان، افغانستان و حتی هندوستان آن دوران باعث تبدیل شدن این بازار به بازار شاخص منطقه و شرق کشور شده است .در آن دوران بازرگانان هندی به منظور تجارت ادویه هندی به بیرجند می‌آمدند و سالیان سال در بازار بیرجند اشتغال به کار داشتند.
این بازار در قدیم‌الایام عرصه خرید و فروش فرآورده‌های محلی مانند زعفران، گلیم، گیوه، گندم، جو، عدس، لوبیا، نخود، کتیرا و آنغوزه، ترنجبین، قارچ، توت خشک، برگه هلو و زردآلو نیز بوده است.
وجود حداقل 30 تاجر هندی که در بیرجند فعالیت داشتند، نشانه اهمیت روابط تجاری با هند است، در این داد و ستدها کالاهای بیرجند و شهرهای مجاور، شامل زعفران، زرشک، قالیچه، زیلو، جاجیم، گیو، خشکبار، زیره، پشم و کرک، گیاهان دارویی به ویژه آنغوزه با کالاهای هندی مبادله می‌شد.
25 بازار کوچک و بزرگ؛ جاذبه اقتصادی بیرجند برای حضور تجار
در قدیم‌الایام جمعاً 25 بازار یا بازارچه بزرگ و کوچک در بیرجند فعال بوده است. بازارهای جنوب رود شامل بازار ملک یا حاجی ملک، بازار کلاه مال‌ها، بازار لب‌رود، بازار پنبه فروشان، بازار حاجی محمدحسن، بازار محسن‌زاده، بازار آراسته، بازار سرپوشیده، ته بازار، بازار لب ریخته، بازارچه کندی‌ها، بازار آهنگران، بازار حاجی محمد جعفر، بازار قیصریه، بازار کفش‌دوزها و بازار سراچ‌هاست.
بازار رنگرزها، بازار مسگران، بازار دباغان، بازار پاشنه‌سازان، بازار کفش ساده‌دوزان، بازار مستوفی و بازار دم قبرستان نیز از بازارهای شمال رود به شمار می آمدند.
بازار سرپوش؛ این بازار از دیگر بازارهای بیرجند است. این بازار تنها بازار سرپوشیده آن زمان بود که از جنوب بازار آراسته آغاز می‌شد و آن را با یک زاویه قائمه به بازار آهنگران مرتبط می‌کرد.
بازار چهکندی‌ها؛ این بازار نیز در جنوب ته بازار و موازی با آن بود و چون عده‌ای از اهالی چهکند در آن به کار پنبه‌زنی و فروختن پشم و پنبه و مو و کرک اشتغال داشتند، به این نام معروف شده بود.
بازار ملک: از قدیمی ترین بازارهای بیرجند است. از سمت شرق متصل به بازار سرپوش و از سمت غرب منتهی به سه راه اسدی.
بازار سادسی: ورودی شرقی آن واقع در میدان امام و ضلع غربی آن متصل به بازار سرپوش.
«زغفران و زرشک» خراسان جنوبی در دستان مسافران نوروزی
خراسان جنوبی دارای محصولات استراتژیک در سطح کشور و جهان است که از آن جمله می توان به زعفران و زرشک اشاره کرد. از دیگر محصولات می توان به عناب اشاره کرد که شهرستان بیرجند، بیشترین تولید را در سطح کشور دارد. آلو بخارا، کشک سیاه و زیره ای، بادام کوهی، برگه هلو، قره قروت، توت خشک، قالی و ... را می توان به عنوان دیگر سوغاتی های استان به میهمانان و مسافران نوروزی استان معرفی کرد.
این روزها بازار بیرجند همچون قبل عید رونق خود را دارد. مشتری هایی که این روزها در بازار دیده می شوند بیشتر به مغازه های عرضه کننده سوغات مراجعه می کنند. زعفران، زرشک، عناب و کشک (قوروت) خراسان جنوبی زبانزد عام و خاص است.
زعفران
کمتر کسی پیدا می‌شود که نامی از زعفران نشنیده باشد چرا که این گیاه شاهانه، امروز دیگر در سفره های ایرانیان به غذاهای سنتی مادران رنگ و لعابی زیبا می‌دهد. زعفران، گیاهی است با خواص اعجاب برانگیز و دنیایی از عطر، طعم و رنگ‌های زیبا.
زعفران، یکی از ارزشمندترین رستنی‌های ایران است که با رنگ و رایحه‌ای دل انگیز و مزه‌ای دلپذیر، جهانیان را مجذوب خود کرده است. زعفران از زمان‌های بسیار دور در ایران کشت می شده و ایران را خاستگاه این گیاه می‌دانند.
قوروت
یکی از این غذاهای دارویی قرووت یا کشک است که با حجم کم خود، یک ماده غذایی معجزه آساست که در بردارنده تمامی خواص شیر و حاوی کلسیم و پروتئین است.
"کشک" یکی از فرآورده‌های فرعی شیر است که به روش سنتی از جوشاندن، تغلیظ و یا خشک کردن دوغی که پس از کره گیری باقی می ماند و یا از ماست بدون چربی تهیه می‌شود.
قوروت دیگ چدنی یا خاکستری در خراسان جنوبی مورد استقبال زیادی قرار دارد که به همین نام مشهور است این نوع کشک خواص بیشتری نسبت به سایر کشک‌ها دارد.
کشک زرد نیز نوع دیگری از کشک خراسانی‌هاست و به صورت پودر زردرنگ خشک است که از روزگاران کهن بر جای مانده است.
عناب
عناب یکی از محصولات مهم و استراتژیک باغبانی خراسان جنوبی است. گیاهی که بیش از چهار هزار سال است برای میوه و خواص دارویی آن کشت می شود.
سابقه کشت عناب به گذشته های دور برمی گردد. این درخت بومی آسیای میانه و قفقاز بوده که از حدود چهار هزار سال پیش در چین، هندوستان وایران کاشت شده است که بعدها به منطقه مدیترانه و سپس به کشورهای شمال افریقا منتقل شده است.هم اکنون در بعضی از کشورهای اروپایی و آمریکایی به صورت یک گیاه زینتی مورد بهره برداری قرار می گیرد.
میوه این عناب ها ترش و شیرین و با درجه گوشتی 91 درصد و میانگین وزن 13 گرم می باشد. برگ های عناب بیضی و درخشان و دندانه دار است. زیبایی برگ ها و میوه عناب موجب شده که این درخت در بسیاری از منازل بیرجند کشت شود.
میوه رسیده عناب قرمز و در حالت نارس به رنگ زیتونی است. گوشت میوه شیرین و زرد رنگ است. میوه عناب مصارف خوراکی و دارویی دارد.
زرشک
زرشک درختچه ای است دارای ساقه ای خاردار که ارتفاع آن تا 4 متر نیز می رسد. چوب این درخت قهو ه ای، قرمز و یا زردرنگ است. برگ های آن بیضی شکل با دندانه های اره ای و گل های آن خوشه ای و زردرنگ است.
شاخه های زرشک تیغ زیادی دارد. میوه زرشک قرمز رنگ، گوشتی، بیضی شکل و دارای طعمی ترش است. قسمت مورد استفاده این گیاه ریشه، پوست ریشه و ساقه، برگ، گل و میوه آن است.
برگ زرشک حاوی مقدار زیادی ویتامین C است و در اسهال های مزمن، آب آوردن انساج و در بیماری اسکوربوت مصرف می شود. جویدن برگ باعث سفت شدن لثه ها و جلوگیری از خونریزی می گردد. گل های زرشک، مجتمع و به صورت خوشه ای و آویخته است. در هر خوشه از 15 تا 25 گل وجود دارد که در اردیبهشت و خرداد ماه ظاهر می شوند.
میوه زرشک کوچک، قرمز رنگ، بیضوی، دارای 3-1 هسته (دانه) و یا بدون دانه است. ارقام دانه دار کمتر مصرف غذایی دارند. در خراسان جنوبی زرشک بی دانه به عنوان یک میوه مطلوب در شهرستان های بیرجند و قاینات کشت می شود. البته ارقامی از زرشک با رنگ های متفاوتی از قبیل زرد، بنفش و آبی نیز در بین توده های زرشک مشاهده می شود.
زرشک یک گیاه کم توقع از لحاظ آبیاری و نیاز به مواد غذایی می باشد و در مناطق کوهستانی که زهکش طبیعی دارند بهتر از زمین های دشت می روید.
آلو بخارا
درخت آلو بخارا در روستاهای بخش مرکزی و بخش درمیان بیرجند به فراوانی کشت می شود. برگ های این درخت بیضی و به صورت یک در میان و به طول 4-6 سانتی متر، گل های آن به صورت دسته هایی مانند آلبالو به رنگ سفید و میوه آن مدور به رنگ بنفش است.
میوه این درخت به طوری که در مخزن الادویه آمده، اثر هضم کننده، اشتها آور و محرک ترشحات صفراوی دارد. طعم میوه برخلاف سایر آلوها، ترش و دارای اسیدمالیک، قند و مواد آلبومینوئیدی و پکتیکی است.
ریشه این درخت اثر قابض دارد. میوه این درخت کمتر به صورت تازه و بیشتر به صورت خشک مصرف خوراکی دارد. نوع خشک شده آن در انواع سوپها و خوراک ها و خیسانده آن در آب در صبح و قبل ازصبحانه ناشتا به منظور لینت مزاج و رفع یبوستهای عادی و تقویت اعمال کلیه به کار می رود.
سنجد
سنجد دارای ارقامی است که از نظر شکل، رنگ، طعم و اندازه میوه و ارتفاع درخت بایکدیگر متفاوت هستند. این درخت در روستاهای کوهستانی بیرجند به فراوانی یافت می شود و از آن بویژه به عنوان پرچین برای جلوگیری از تخریب مزارع و باغ ها استفاده می کنند. از این رو سعی می شود این درخت را در کنار دیوار باغ ها و در داخل مسیل و با فواصل کم، کشت کنند، تا ریشه های ستبر، عمیق، مقاوم و نیز ساقه های سخت آن در مقابل سیل مقاومت کند.
از این درخت خاردار برای بادشکن و نیز جلوگیری از شن‌های روان می توان استفاده کرد. برگ سنجد شبیه بید، دراز، کرک دار، براق و متناوب و بادمبرگهای کوتاه است.پشت برگها نقره ای فام و دارای دمبرگ کوتاه است.
گلها معمولاً زردرنگ. منفرد و یا چند تایی در کنار برگ ها ظاهر شده و فوق العاده معطر هستند. موسم گل دادن سنجد اواسط بهار است.
میوه سنجد به رنگ زرد، قرمز و یا صورتی است. میان بر میوه آردی و شیرین و خوراکی است. در درون میوه، هسته درازی مشابه هسته خرما اما کوچکتر مشاهده می شود. سنجد به سرمای سخت زمستان مقاوم است، اما گرمای شدید تابستان را نمی پسندد. به لحاظ گل های فوق العاده معطر و برگ های نسبتاً زیبایش در پارک ها کشت می شود این درخت در زمین های سنگدار، شنی و فقیر می روید.
پایان پیام/
نظر شما