به گزارش خبرگزاري شبستان از مشهد_ سوم اردیبهشت، سالروز بزرگداشت شیخ بهایی، عارف بزرگ شیعی است که معماری مساجد امام و شیخ لطف‌الله اصفهان در کنار معماری حرم مطهر رضوی، تنها گوشه ای از هنر این شیخ معمار است.
شیخ بهایی یا بهاء الدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد بن شمس الدین محمد بن حسن بن محمد بن صالح حارثی همدانی عاملی جبعی که به همان نام شیخ بهایی معروف است در سال 953 ه.ق 1546 میلادی در بعلبک متولد شد، یکی از شخصیت های برجسته تاریخ اسلام است که مزارش در صحن آزادی آستان مقدس و ملکوتی حضرت علی بن موسی الرضا(ع) قرار دارد.
بهاءالدین محمد ده ساله بود که پدرش عزالدین حسین عاملی از بزرگان علمای شام بسوی ایران رهسپار گردید و چون به قزوین رسیدند و آن شهر را مرکز دانشمندان شیعه یافتند، در آن سکنی گزیدند و بهاءالدین به شاگردی پدر و دیگر دانشمندان آن عصر مشغول گردید.
بهترین منبع برای گردآوری اشعار بهایی، کشکول است تا جایی که به عقیده برخی محققان ، انتساب اشعاری که در کشکول نیامده است به بهایی ثابت نیست . از اشعار و آثار فارسی بهایی دو تألیف معروف تدوین شده است ؛ یکی به کوشش سعید نفیسی با مقدّمه ای ممتّع در شرح احوال بهایی و دیگری توسط غلامحسین جواهری وجدی که مثنوی منحول « رموز اسم اعظم » را هم نقل کرده است؛ با این همه هر دو تألیف حاوی تمام اشعار و آثار فارسی شیخ نیست .
در عرف مردم ایران، شیخ بهائی به مهارت در ریاضی و معماری و مهندسی معروف بوده و هنوز هم به همین صفت معروف است، چنانکه معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف را به او نسبت می دهند و نیز شاخصی برای تعیین اوقات شبانه روز از روی سایه آفتاب یا به اصطلاح فنی، ساعت آفتاب یا صفحه آفتابی و یا ساعت ظلی در مغرب مسجد امام در اصفهان هست که می گویند وی ساخته است.
علاوه بر خدمات علمی و مهندسی شیخ بهایی، یکی از فعالیت های شایسته این عارف شیعی، تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و خاتمه دادن به یک سلسله اختلاف نظر بود که مفتیان ابتدای عهد صفوی راجع به تشخیص قبله عراقین در مدت یک قرن و نیم اختلاف داشته اند .
مسجد امام یا مسجد شاه که به مسجد جامع عباسی نیز شهرت دارد یکی از مساجد میدان نقش جهان اصفهان است که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود. این مسجد که در ضلع جنوبی میدان امام قرار دارد در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس اول شروع شده و تزیینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسیده است. معمار مهندس آن استاد علی‌اکبر اصفهانی و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبه نگاری کرده‌اند.
محاسبه جهت قبله مسجد امام توسط شیخ بهایی انجام شده است. این قبله یابی که با استفاده از ابزارهای آن زمان صورت پذیرفته، تنها هفت درجه با جهت واقعی قبله اختلاف دارد. تزیینات عمده این مسجد از کاشی‌های خشت هفت رنگ است.
در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگ ساده‌ای به شکل شاخص در محل معینی تعبیه شده است که ظهر حقیقی اصفهان را در چهار فصل سال نشان می‌دهد و محاسبه آن را شیخ بهایی دانشمند، فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عباس انجام داده است.
یکی دیگر از جمله کارهای شيخ بھائي، بناي مسجد مشھور چھار باغ است که چون در مسير يکي از کانالھاي اب زاينده رود قرار داشت و امکان پي ريزي ساختمان عظيم و سنگي آن مواجه با اشکال مواجه می کرد، دست به يک ابتکار زد و برای اجراي صحيح اين کار پيشنھاد کرد که نخست مقدار زيادي زغال چوب به ضخامت 2 متر در سرتاسر پي ساختمان پراکنده گردد و پس از کوبيدن زغال در کف پي ھا روي انرا با ساروج و شفته پر کرده و پي ھاي ساختمان را روي ساروج و شفته مذکور بنا کنند.
اين روش که عبارت است از استفاده از زغال چوب براي پي ساختمانھاي روي مرداب و لجن زار است بعدھا مورد توجه اروپائيان قرار گرفت و پي و شالوده ساختمانھاي عظيم خود را بدين طريق ساختن و ھنوز ھم در بعضي از نقاط به ھمين روش عمل مي کنند .
همچنین از آنجا که بايد ملات گل ساختمان مسجد بھم در آميخته و با پا و ساير وسايل بخوبي مخلوط شود و از انجا که ھر چه ملات بيشتر پا بخورد چسبندگي گل بھتر شده و خوب عمل می آید، از اين لحاظ به دستور شيخ بھائي ابتکاري براي ھر چه بيشتر پا زدن گل ھا بکار برده شد که ملات بناي مسجد ھر روز زير پاي مردم و کودکان اھل اصفھان بلاوقفه پا بخورد و بھم مخلوط و آميخته گردد .
ابتکار شيخ بھائي اين بود که دستور داد که ھر روز صبح چند سکه طلا را در خاک ملات ھا بريزند و سپس گل ساخته و به مردم اطلاع دھند که بيايند و سکه ھا را براي خود بيابند . مردم گروه گروه گل ملات ھا را از صبح لگدمال کرده و تا غروب آن روز تعدادي سکه براي خود مي جستند و بدين طريق گل ملات ھا کاملا بھم اميخته و به قول معمارھا عمل مي آمد؛ يعني ھمين کاري که امروزه ھم براي گل خاک رس کاشي سازي به وسيله ماشين ھاي مکانيکي مخلوط کن انجام مي گردد.
از نظر تناسب معماري و زيبايي طرح كاشيكاري، گنبد مدرسه چهارباغ بعد از گنبد مسجد شيخ لطف الله قرار دارد، ولي در مجلل آن كه با طلا و نقره تزئين شده است ، از لحاظ زرگري، طلا كاري، طراحي و قلم زني در نظر استادان بزرگ امروز اين فن نيز ، شاهكاري از صنايع ظريفه است و نظير ندارد.
مدرسه چهارباغ از لحاظ كاشيكاري هم، انواع مختلف اين فن را مانند كاشهاي هفت رنگ، معرق، گره سازي، پيلي و معقلي را در خود جاي داده است و در حقيقت موزه كاشيكاري اصفهان مي باشد.
محراب با شكوه، منبر يكپارچه مرمري، حجره مخصوص شاه سلطان حسين، كاشيكاري بي نظير مد خل مدرسه، خطوط نستعليق كتيبه ها و پنجره هاي چوبي آلت بري شده از قسمتهاي بسيار جالب و تماشايي اين بناي نفيس تاريخي است .
مسجد شیخ لطف‌الله نیز از شاهكارهای معماری و كاشی‌كاری قرن یازدهم است و به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال بنا شده است. شیخ لطف الله از علمای بزرگ شیعه از مردم میس و از قراء جبل عامل؛ لبنان امروزی بوده است كه به دعوت شاه عباس اول، اصفهان را محل اقامت خود قرار داد.
این مسجد دارای صحن نیست و مناره نیز ندارد. محراب مسجد شیخ لطف اله از شاهکارهاى بى‌نظیر هنر معمارى است. درون محراب دو لوح وجود دارد. در اطراف محراب کتیبه هایى به خط علیرضا عباسى و خطاط دیگرى که باقر نام داشته است، دیده مىشود. اشعارى نیز بر کتیبههاى ضلع‌هاى شرقى و غربى به چشم مىخورد که احتمالاً سراینده آنها شیخ بهایى، عارف دانشمند و شاعر بزرگ دوره صفوى است.
یکی دیگر از فعالیت های برجسته شیخ بهایی، معماری حرم مطهر رضوی است که در رابطه با این مهم در کتاب "دلشدگان" نوشته محمد لک علی آبادی آمده است: در مورد نقشه و ساخت حرم مطهر امام رضا (ع) توسط شيخ بهايي يكي از مسؤلين آستان قدس رضوي تعريف مي‌كرد: شيخ بهايي پس از طراحي حرم، در هنگام ساخت آن، خود بر كليه امور نظارت داشته‌اند و تمام مراحل ساخت حرم نيز تحت نظارت و كنترل ايشان انجام مي‌شده است. قبل از آنكه ساخت حرم به اتمام برسد، براي جناب شيخ، سفر مهمي پيش مي‌آيد.
شيخ سفارش‌هاي لازم را به معماران و مسؤلان ساخت حرم كرده و بسيار سفارش ميكند كه كار را متوقف نكنند و ساخت حرم را پيش برده به اتمام برسانند؛ به جز سر در دروازه اصلي حرم (دروازه ورودي به حرم و ضريح مقدس، نه دروازه صحن). چرا كه شيخ در نظر داشته روي آن كتيبه‌اي را كه از اشعار خودش بوده نصب نمايد.
سفر شيخ به درازا مي‌كشد. هنگامي كه از سفر باز مي‌گردد و جهت سركشي كارهاي ساخت و ساز به حرم مطهر مي‌رسد، با تعجب بسيار مي‌بيند كه ساخت حرم به پايان رسيده، سر در اصلي تمام شده و مردم در حال رفت و آمد به حرم مقدس هستند. شيخ با ديدن اين صحنه، بسيار ناراحت مي‌شود و به معماران اعتراض ميكند كه چرا منتظر آمدن من نمانديد؟
مسؤل ساخت عرض ميكند: ما مي‌خواستيم صبر كنيم تا شما بياييد، اما توليت حرم نزد ما آمدند و بسيار تأكيد كردند كه بايد ساخت حرم هر چه سريع‌تر به پايان برسد. هرچه به او گفتيم كه بايد شيخ بيايد و خود بر ساخت سر در دروازه نظارت مستقيم داشته باشد، قبول نكردند. وقتي زياد اصرار كرديم، گفتند: كسي دستور اتمام كار را داده كه از شيخ خيلي بالا‌تر و بزرگ‌تر است. ما باز هم اصرار كرديم و خواستيم صبر كرده، منتظر شما بمانيم. در اين زمان توليت حرم گفتند: خود آقا علي بن موسي الرضا (علیه السلام) دستور اتمام كار را داده‌اند.
شيخ بهايي همراه مسؤل ساخت پروژه و معماران نزد توليت حرم مي‌روند و از او در اين مورد توضيح مي‌خواهند. توليت حرم نقل ميكند: چند شب پي در پي آقا امام رضا (علیه السلام) به خواب من آمده و فرمودند: «كتيبه شيخ بهايي، به در خانه ما زده نشود، خانه ما هيچ‌گاه به روي كسي بسته نمي‌شود و هر كس بخواهد مي‌تواند بيايد».
شيخ با شنيدن اين حرف، اشك از چشمانش جاري مي‌شود و به سمت ضريح مي‌رود و ذكر «يا ستار العيوب» بر لبانش جاري مي‌شود. سپس در كنار ضريح آن قدر گريه ميكند تا از هوش مي‌رود. پس از به هوش آمدن خود چنين تعريف ميكند: من مي‌خواستم يكي از طلسم‌ها را به صورت كتيبه‌اي بر سر در ورودي حرم بزنم، با اين اثر كه افرادي كه آمادگي لازم را ندارند، نمي‌توانند وارد حرم مطهر و حريم مقدس حضرت علي بن موسي الرضا (علیه السلام) شوند، اما خود آقا نپذيرفتند و در خواب به توليت آستان از اين اقدام ابراز نارضايتي فرمودند.
آري در خانه اين بزرگواران، نه تنها براي ما شيعيان كه به روي همه، حتي غير مسلمانان باز است و هر ساله شاهديم كه كرامات امام هشتم (علیه السلام) به غير شيعيان و حتي غير مسلمانان نيز شامل مي‌شود و از اين خوان گسترده كرم به همه خواهندگان و جويندگان مي‌رسد.
پایان پیام/
نظر شما