خبرگزاری شبستان - سرویس قرآن و معارف: راز مشترک رکوع و سجود، تسلیم و فروتن بودن در آستان حضرت معبود است و تفاوت رکوع و سجود در این است که سجود چون فروتر از رکوع است، نماد و تمثّل چیزی است که به خداوند سبحان نزدیک تر است چون بنده هر اندازه به تواضع نزدیک تر شود احتمال رسیدنش به خدا بیشتر می شود. از این رو در نصوص فراوانی وارد شده "اقرب ما یکون العبد من الله عزّوجل و هو ساجد / نزدیک ترین جایگاه بنده به خدای عزوجل حالت سجده اوست".
نماز اسرارآمیزترین رابطه انسان با خداست و به هر اندازه که روح و قلب آدمی انشراح می یابد و به سعه صدر می رسد، نماز انسان نیز وسعت و معنای بیشتری به خود می گیرد. پس ائمه معصومین (ع)، اولیا و عالمان دینی به معانی باطنی نماز پی می برند. معانی ای که از چشم افراد عادی عموما پنهان می ماند. "رازهای نماز" اثر مفسر و عالم بزرگ معاصر، آیت الله جوادی آملی پرتوی به این معانی انداخته است.
نمازگزار چون در کمال ذلت، اطراف کعبه عزت ربوبی گردش می کند و گِرد عرش ملکوت و کرسی جبروت با همه سرشکستگی، خواری، ذلت و فروتنی می گردد و نزد خدای سبحان به منتهای کوچکی و خردی قرار می گیرد از این رو حالات خویش را در نماز زینت نمی دهد بلکه بنده ای در همه احوال خاکسار است و بدین گونه مشمول این آیه است: "الّذین یذکرون الله قیاما و قعودا و علی جنوبهم ... / همانا که خدا را در همه احوال، ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد می کنند."
چنان که آن کس که قادر بر قیام است و می تواند بایستد و آن کس که بر نشستن توانا است و نمی تواند بایستد و همین طور کسی که به پهلو آرمیده یا به پشت خوابیده و از نشستن ناتوان است نیز مشمول آیه مزبور است زیرا از مولایمان حضرت باقر علیه السلام روایت شده که فرمود: "شخص سالم نمازش را ایستاده یا نشسته می خواند، بیمار نشسته نماز می گذارد و آن کس که از او ناتوان تر است در حالی که به پهلو آرمیده نماز می خواند."
رکوع و سجود نمازگزار بیمار در بیان رسول الله (ص)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم نیز فرمود: "بیمار نمازش را ایستاده می خواند و اگر نتوانست نشسته به جا می آورد و چنانچه نتوانست به پهلوی راست نماز می خواند و اگر باز هم نتوانست به پهلوی چپ آرمیده و نماز می گزارد و اگر نتوانست باید به پشت خوابیده و با اشاره نماز بخواند و صورت خویش را به جانب قبله قرار می دهد و سجودش را با اشاره ای فروتر از اشاره رکوع می گذارد."
رکوع و سجود با هم تلازم دارند
از این جا روشن می شود آن خضوع و فروتنی که روح نماز را تشکیل می دهد در همه احوال و افراد نماز متبلور است. آری هر یک از رکوع و سجود، ویژگی مخصوصی به خود دارند زیرا در حدیث آمده است: "انّ العباده العظمی هی الرکوع و السّجود / به راستی عبادت بزرگ، همان رکوع و سجود است" رکوع و سجود با هم تلازم دارند زیرا هیچ نمازی نیست که دارای رکوع باشد ولی سجده در آن نباشد.
معنای رکوع در بیان امیرالمؤمنین (ع)
همان طور که تأویل گردن کشیدن در رکوع این است که به خدا ایمان دارم هر چند گردنم زده شود تأویل اصل رکوع نیز همین است. چنان که از امیرالمؤمنین علیه السلام سؤال شد، معنای رکوع چیست؟ فرمود: "معناه آمنت بک ولو ضربت عُنُقی / خدا به تو ایمان آوردم گرچه گردنم را بزنی."
ذکر رکوع و توصیه ای از امام باقر (ع)
ذکر مستحبی مأثور رکوع نیز با این تأویل تناسب دارد چنان که از امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: هرگاه خواستی رکوع به جا آوری در حال ایستاده بگو: "الله اکبر" سپس رکوع کن و بگو: "اَللّهُمَّ لَكَ رَكَعْتُ وَلَكَ اَسْلَمْتُ وَبِكَ آمَنْتُ وَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ وَاَنْتَ رَبّى خَشَعَ لَكَ سَمْعى وَبَصَرى وَشَعْرى وَبَشَرى وَلَحْمى وَدَمى وَمُخّى وَعَصَبى وَعِظامى وَما اَقَلَّتْهُ قَدَماىَ غَيْرَ مُسْتَنْكِفٍ وَلا مُسْتَكْبِرٍ وَلا مُسْتَحْسِرٍ سُبْحانَ رَبِّى الْعَظيمِ وَ بِحَمْدِهِ .... / یعنی خدایا برای تو رکوع کردم و تسلیم تو شدم به تو گرویدم و بر تو توکل کردم. تو پروردگار من هستی. قلب، گوش، چشم، مو، پوست، گوشت، خون، مغز، اعصاب و استخوان هایم و آنچه پاهایم برداشت با همه وجود خاشع تو هستند بدون هیچ انکار و تکبر و ماندگی، منزه است پروردگار بزرگم و من ستایش او می گویم."
در سجودتان کم تر از سه سبحان الله نگویید
تأویل و پیام مشترک بین اصل رکوع و کشیدن گردن در رکوع، اعلام پابرجا بودن بر ایمان است - هرچند مشکلی پیش بیاید - و تفاوت این دو در آماده سازی مبادی و مقدمات است و همان گونه که رکوع برای خداوند متعال فروتنی به حساب می آید سر برداشتن از رکوع نیز تواضع به خداوند و ایستادگی بر امتثال فرمان اوست، چنان که گذشت.
درباره اهمیت رکوع و سجود در نماز، اسحاق بن عمّار گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که خانواده و زنان خویش را موعظه می کرد و می فرمود: "لا تقلن فی رکوعکنّ و سجودکنّ اقلّ من ثلاث تسبیحات، فانکنّ ان فعلتنّ، لم یکن احسن عملا منکنّ / یعنی در رکوع و سجودتان کم تر از سه سبحان الله مگویید به راستی که اگر چنین کنید کسی از شما نیکوکارتر نیست."
راز مشترک و تفاوت میان رکوع و سجود چیست؟
راز مشترک رکوع و سجود، تسلیم و فروتن بودن در آستان حضرت معبود است و تفاوت رکوع و سجود در این است که سجود چون فروتر از رکوع است، نماد و تمثّل چیزی است که به خداوند سبحان نزدیک تر است چون بنده هر اندازه به تواضع نزدیک تر شود احتمال رسیدنش به خدا بیشتر می شود. از این رو در نصوص فراوانی وارد شده "اقرب ما یکون العبد من الله عزّوجل و هو ساجد / نزدیک ترین جایگاه بنده به خدای عزوجل حالت سجده اوست" به گواهی آیه پایانی سوره علق که از سوره هایی است که سجده واجب دارد در این آیه امر به سجده و تقرب با هم شده است و برای اهمیت سجده، مصلا را مسجد نامیده اند - وقتی که عنوان مسجد به خود بگیرد- علت نامگذاری جایگاه نماز به مسجد برای این است که مهم ترین اجزای نماز یعنی سجده، خاستگاه عروج است. از این رو خدای سبحان می فرماید: "سبحان الّذی اسری بعبده لیلا من المسجدالحرام الی المسجد الاقصی الّذی بارکنا حوله / منزه است خدایی که بنده اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الاقصی که پیرامون آن را برکت دادیم سیر داد."
پایان پیام /
نظر شما