گروه مهدویت خبرگزاری شبستان، پیش از این و در بخش اول این گفتار اشاره شد که عدالت اقتصادی به معنای فرایند تصمیم‌گیری مبتنی بر اسلام است که در زمینه تولید، به عدالت در حفظ و گسترش ثروت» منجر می شود، یعنی رشد اقتصادی پایدار؛ در زمینه توزیع، به «عدالت در توزیع ثروت» می رسد؛ و در زمینه مصرف یا رفاه اقتصادی یا تقلیل کمبود کالاها و خدمات، که هدف نهایی خرده نظام اقتصادی اسلام است، «آموزه کفایت و قناعت» را سرلوحه قرار می دهد. بنابراین تعریف، گستره شاخص‌های عدالت اقتصادی مهدوی را می توان در سه محور «تولید»، «توزیع» [کاهش فقر و نابرابری] و «مصرف» از روایات عصر ظهور استخراج کرد.
رشد اقتصادی پایدار
رشد اقتصادی پایدار، افزایش بلندمدت ظرفیت تولید به منظور افزایش عرضه کل است تا بتوان نیازهاى جمعیت را تأمین کرد. صفت پایداری بر رشدی تأکید دارد که در آن، تأمین مستمر نیازها و رضایتمندی افراد همراه با افزایش کیفیت زندگی انسان مد نظر است.
البته افزایش ظرفیت بلندمدت تولید به ترقیات نوین فنى و تطبیق آن با شرایط نهادى و ایدئولوژیک مورد تقاضاى آن بستگی دارد. چند معیار و مولفه شامل «اصل مشارکت»، «اصل توزیع»، «اصل بازتوزیع» و «اصل هماهنگی» رشد اقتصادی پایدار را تضمین می‌کند.
به‌کارگیرى روش‌هاى تولیدى مبتنى بر دانش، علت نزدیک این افزایش ظرفیت بلندمدت تولید است. در واقع، تفاوت اساسى جوامع صنعتى با جوامع پیشاصنعتی (سنتی) در همین نکته اخیر است.
نگاهى به تاریخ گذشته بشر نشان مى دهد که علم و فن همواره وجود داشته است، اما آن‌چه که تازه است روش کسب علم و فن و روش انتقال آن در میان افراد یک نسل و یا از نسلى به نسل دیگر است. به عبارت دیگر، وجه تمایز دوران هاى تاریخى بشر در وجود یا فقدان ذخایر علمى فنى نیست؛ بلکه آن‌چه در زمینه علم و فن، یک دوران تاریخى را از دوران پیشین جدا مى کند دو روش یا ساز و کار اصلى زیر است:
الف) اول: روش کسب علم و فن؛
ب) دوم: روش انتقال علم و فن.
روش کسب علم و فن تجربه و خطا در صحنه تولید مطالعات کتابخانه ای و آزمون های آزمایشگاهی
روش انتقال علم و فن شاگردی و ممارست در صحنه تولید دوره های آموزش از پیش تدوین شده
این دو تحول اساسى باعث شده است که بشر در دوران جدید تاریخ خود، موفق به صرفهجوییهاى عظیم در نادرترین منبع خود، یعنى زمان، شود و این صرفهجویى است که امکانات بازدهى و تولید را براى انسان‌هاى عصر جدید فراهم آورده است.
اما در نظام جهانی مهدوی، رشد اقتصادی پایدار به بالاترین حد خود در طول تاریخ بشریت خواهد رسید. پیامبر اکرم صل الله علیه وآله در این باره مى فرمایند: «یتنعّم امّتى فى زمن المهدى علیه السلام نعمهً لم یتنعّموا قبلها قطّ…؛ امت من در زمان مهدى به رفاه و نعمت‌هایى دست می‌یابند که پیش از آن در هیچ دوره‌اى دست نیافته بودند.»
احادیث درباره رفاه اقتصادى و رشد فوق‌العاده دوران ظهور بسیار است و این شاید اهمیت موضوع و نقش آن را در ساختن جامعه آرمانى اسلام مى‌رساند. پیامبر اعظم صل الله علیه وآله مى فرمایند: «یکون فى امتى المهدى … یتنعم امتى فى زمانه نعیماً لم یتنعموا مثله قطُّ البَر والفاجر، یُرسل السماء علیهم مدراراً و لاتدّخر الارض شیئاً من نباتها؛ در امت من، مهدى علیه السلام قیام کند … و در زمان او، مردم به رفاه و نعمت‌هایى دست می یابند که در هیچ زمانى دست نیافته باشند، همه چه نیکوکار و چه بدکار. آسمان باران رحمتش را بر آنان ببارد و زمین چیزى از روییدنی‌هاى خود را پنهان ندارد«.
بدین ترتیب، عمران و آبادى زمین و بهره‌بردارى از امکانات آن، تا حدى که عمران مکانى موجب تخریب محیط زیست نشود و از همه تکنیک‌های دقیق علمى و فنى و متناسب با محیط زیست استفاده شود و از سودجویی‌ها و تکاثرطلبى گروه معدودى مسرف جلوگیرى گردد، از اقدامات امام زمان عجل الله تعالی فرجه خواهد بود؛ به‌گونه‌ای که هیچ نقطه‌اى تخریب شده باقى نمی ماند، مگر این‌که آباد می شود.
امام باقر علیه السلام می فرمایند: «زمین براى قائم ما در هم پیچیده می شود (و همه‌چیز در کنترل و نظارت دقیق ایشان است) و در زمین، جاى خرابى باقى نمی ماند، مگر این‌که آباد و عمران گردد.«
عمران و آبادانی زمین و رشد اقتصادی پایدار فرمان خداوندی در هنگامه بعد از ظهور است که به علت تقواى عمومى مردم و هدایت آنان توسط انسان کامل، یعنى امام زمان (عج)، به‌طور کامل به اجرا در می‌آید. از این رو، خداوند نیز وعده خود را درباره جامعه تقواپیشگان آشکار می کند: «فقلتُ استغفروا ربَّکم انّه کان غفّاراً. یُرسل السماء علیکم مدراراً و یُمددکم باموال و بنین و یجعل لکم جنات و یجعل لکم انهاراً؛ سپس گفتم از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او آمرزنده است، تا از آسمان برایتان پى در پى باران فرستد و شما را به اموال و فرزندان مدد کند و برایتان بستان‌ها و نهرها بیافریند.«
امیرالمومنین امام على علیه السلام درباره این نعمت در عصر ظهور مى فرمایند: «چون قائم(عج) قیام کند، آسمان ـ چنان‌که باید ـ باران بارد و زمین گیاه رویاند … به گونه‌اى که یک زن [درکمال امنیت و آرامش] از عراق درآید و تا شام برود و جز بر زمینه‌اى سرسبز گام ننهد.«
در دوران ظهور، که دورانی سراسر آگاهى و عصر شناخت‌هاى کامل و اصیل و مفید است، همه زوایاى زندگى انسان روشن می شود. أبان از امام صادق علیه السلام نقل می کند: «العلم سبعه و عشرون حرفاً فجمیع ما جائت به الرسل حرفان …فاذا قام قائمنا اخرج الخمسه و العشرین حرفاً فبثّها فى الناس و ضمّ الیها الحرفین حتى یبثّها سبعه و عشرین حرفاً؛ دانش ۲۷ حرف یا شعبه و شاخه است. تمام آن‌چه پیامبران براى بشریت آورده‌اند، دو حرف بیش نبود و مردم نیز بیش از آن دو حرف را نشناختند؛ اما هنگامی‌که قائم قیام کند، ۲۵ حرف دیگر را آشکار ساخته و در پرتو خورشید وجودش، در میان مردم منتشر می سازد و آن دو حرف را نیز بدان ضمیمه ساخته تا همه علوم کامل و منتشر گردد.«
در آن عصر، طبیعت کاملاً مسخّر انسان می شود و بدین ترتیب، سرمایه‌هاى عظیمى در اختیار بشر قرار می‌گیرد تا با هدایت و رهبرى امام عادل جهانى، یعنى امام منتظر، به کمال و سعادت برسد. امیرالمؤمنین على علیه السلام درباره بهره‌بردارى از معادن و منابع زیرزمینى در آن عصر پرشکوه می فرماید: «وتُخرج له الارضُ أفالیذَ کبدها، و تلقى الیه سِلماً مقالیدها؛ زمین آن‌چه را که در اعماق خویش دارد، براى وى بیرون دهد و همه امکانات و برکات خویش را در اختیار او گذارد.»
*مولف: حجت الاسلام ناصر جهانیان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
نظر شما